Το κυπριακό φιάσκο στα ευρωτουρκικά

Στις 17 και 18 Απριλίου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει στην ατζέντα του τη συζήτηση των σχέσεων Τουρκίας-Ε.Ε. Η συζήτηση αυτή με βάση το πρώτο προσχέδιο συμπερασμάτων που κυκλοφόρησε (9/4) «πόρρω απέχει» από όσα έθετε για εβδομάδες στο τραπέζι ο Κύπριος πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης. Το προσχέδιο παραμένει υπό διαπραγμάτευση σε επίπεδο Συμβουλίου και COREPER, αλλά είναι πια ολοφάνερο ότι η πλειονότητα των εταίρων, ανάμεσά τους και οι πιο ισχυρές –πρώτη η Γερμανία, συνηγορούν Ισπανία, Ιταλία, Πολωνία, συναινεί σιωπηρά η Γαλλία– θέλουν να στείλουν θετικό μήνυμα στην Τουρκία. Δεν θέλουν να της βάλουν τροχοπέδη, υιοθετώντας τη λίστα με όρους και απαιτήσεις που έθεσε η Λευκωσία. Γιατί;

Θετικό μήνυμα

Η εντολή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με βάση το προσχέδιο είναι «να προχωρήσουν οι εργασίες» για την αναβάθμιση των σχέσεων με την Τουρκία ως προνομιακού εταίρου, δεδομένου ότι η «πλήρης ένταξη» δεν είναι στο τραπέζι. Οι εργασίες αφορούν τη διαμόρφωση των πολιτικών κατευθύνσεων του Συμβουλίου που θα παραδώσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στον ύπατο εκπρόσωπο για να προσκληθεί η Αγκυρα και να διαπραγματευτεί μαζί τους: ενισχυμένη τελωνειακή ένωση, επενδύσεις, μεταναστευτικό, σταδιακή απελευθέρωση βίζας, πρόσκληση για αναβαθμισμένο πολιτικό διάλογο, συμμετοχή σε άτυπα συμβούλια για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Αμυνα.

Η διασύνδεση με το Κυπριακό δεν καταγράφεται ως προϋπόθεση στην αφετηρία και την εξέλιξη της διαδικασίας αυτής που μπορεί, όμως, στα οικονομικά και εμπορικά θέματα να πάρει 1-3 χρόνια για να οριστικοποιηθεί και να επανέλθει στο Συμβούλιο. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να προκύψει σε κάποιο στάδιο, αλλά όχι αυτόματα. Με τον τρόπο που είναι γραμμένο το προσχέδιο συμπερασμάτων, αυτό θα είναι στην κρίση του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, που ηγείται της προσπάθειας και βρίσκεται ήδη σε στενή επικοινωνία με την Ε.Ε. Συνεπώς, ο Κύπριος πρόεδρος και η ομάδα που τον στηρίζει έχουν κάποιο χρόνο μπροστά τους να κινηθούν, αξιοποιώντας τον διορισμό της προσωπικής απεσταλμένης του γενικού γραμματέα, Μαρία Ανχελα Ολγκίν. Αν δεν το πράξουν, το πιο πιθανό είναι να μην ενεργοποιηθεί η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και οι πλείστοι Ευρωπαίοι να θελήσουν να παρακάμψουν τις αντιρρήσεις της Λευκωσίας για να εδραιώσουν τη νέα προνομιακή σχέση τους με την Τουρκία.

Αλληλεγγύη, αλλά πώς;

Οι Ευρωπαίοι εταίροι στηρίζουν την Κύπρο στην επιδίωξη ενός επανενωμένου κράτους. Γνωρίζουν την εντελώς ανελαστική θέση που τηρούν η Τουρκία από το 2018 και ο εθνικιστής Ερσίν Τατάρ που εξελέγη ως ο Τουρκοκύπριος ηγέτης το 2020. Αλλά προτιμούν να συμπράξουν σε ενεργητικές συζητήσεις με την Τουρκία και να τη φέρουν πιο κοντά με ενισχυμένους θεσμούς. Ετσι θα μπορούν να εξετάζουν, ενδεχομένως και να επηρεάζουν τη στάση της και στο Κυπριακό.

Η «ζυγισμένη» αυτή προσέγγιση έναντι της Τουρκίας είναι κοινός τόπος στην Ε.Ε. εδώ και καιρό όταν βλέπουν το Κυπριακό, όσο κι αν η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη προσποιείται το αντίθετο. Δεν έχουν πεισθεί από την ελληνοκυπριακή ηγεσία ότι είναι όντως ειλικρινής για την επίλυση του Κυπριακού. Αυτή η καχυποψία υπάρχει από την πρώτη ημέρα που εντάχθηκε η Κύπρος στην Ε.Ε. το 2004 και επανήλθε έντονα, μετά την πανωλεθρία στην τελευταία προσπάθεια του ΟΗΕ, το 2017 στο Κραν Μοντανά. Για 7 χρόνια η κυπριακή ηγεσία άφησε το Κυπριακό στο ράφι και βύθισε στον πάτο τις σχέσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων – εκθέσεις ΟΗΕ.

Ετσι, σε αυτό το λεπτό στάδιο, οι πλείστοι εταίροι θέλουν να δουν πρόοδο στο Κυπριακό μέσα από το πρίσμα των αναφορών του γενικού γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες, υπογραμμίζοντας «τη σημασία που αποδίδουν στην επανάληψη και την επίτευξη προόδου στις συνομιλίες του ΟΗΕ», έτσι ώστε «να μπορούν να λειτουργήσουν θετικά στην ενίσχυση της συνεργασίας Ε.Ε.-Τουρκίας».

Η πολιτική του Κύπριου προέδρου δεν είναι κατανοητή ούτε από τον ΟΗΕ ούτε από την Ε.Ε. Ορισμένες φορές, ειδικά στις Βρυξέλλες, ο Ν. Χριστοδουλίδης δίνει την εντύπωση στους Ευρωπαίους συνομιλητές του ότι πάει στην Ε.Ε. ως να επισκέπτεται μια υπεραγορά με λίστα για ψώνια. Δεν τον προβληματίζει που οι Ευρωπαίοι εταίροι δεν ανταποκρίνονται ποσώς εδώ και έναν χρόνο στο πρόσθετο αίτημά του να ορίσουν Ευρωπαίο απεσταλμένο για το Κυπριακό. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ε.Ε. αγνοεί το πρόβλημα. Ομως κανείς δεν θέλει να το φορτωθεί χωρίς να υπάρξει σαφής προοπτική για λύση. Το κλειδί για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα το κρατά ο ΟΗΕ και σε αυτόν δίνει εξετάσεις ο Χριστοδουλίδης. Γι’ αυτό η Ε.Ε. επαναλαμβάνει ότι «είναι έτοιμη να παίξει ενεργό ρόλο στην υποστήριξη όλων των σταδίων της διαδικασίας, της οποίας ηγείται ο ΟΗΕ, με τα κατάλληλα μέσα που έχει στη διάθεσή της».

Ηχηρή άρνηση

Ο Χριστοδουλίδης από τον Δεκέμβριο αξίωνε να καταγραφούν και να υποβληθούν όροι στην Τουρκία, χωρίς απτές αποδείξεις στον ΟΗΕ ότι έχει την πολιτική βούληση για λύση. Τώρα λαμβάνει ηχηρή άρνηση από την Ε.Ε., αλλά και σαφή υπόδειξη να αναλάβει πρώτα όσα του αναλογούν και να διορθώσει την καταστροφική πολιτική της Λευκωσίας στο Κυπριακό τα τελευταία 7 χρόνια.

Μια εύκολη επωδός στη Λευκωσία, κάθε φορά που βρίσκεται μπροστά σε κομβικές αποφάσεις, είναι να επικρίνει την Ε.Ε. κι όλους τους άλλους ότι κοιτάζουν τα συμφέροντά τους και αυτά μονίμως γέρνουν προς όφελος της Τουρκίας. Αυτή, όμως, δεν είναι η όλη αλήθεια. Ο Χριστοδουλίδης άσκησε αντιπαραγωγική διπλωματία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και όλα γύρισαν μπούμερανγκ. Απέτυχε να συνεννοηθεί έγκαιρα με τον Γερμανό καγκελάριο Σολτς – στην ουσία μπλόκαρε πρόταση συμπερασμάτων που υπέβαλε ο Σαρλ Μισέλ. Δεν έφτανε αυτό, πίστεψε προηγουμένως ότι μπορεί να εκβιάσει το Συμβούλιο που επιζητεί σθεναρές σχέσεις με την Τουρκία στην πιο ταραχώδη περίοδο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.

Τον Φεβρουάριο έδωσε εντολές στον ΥΠΕΞ Κ. Κόμπο να μπλοκάρει τον Χακάν Φιντάν από την άτυπη σύνοδο των ΥΠΕΞ. Στο COREPER όλες αυτές τις εβδομάδες, η μόνιμη αντιπρόσωπος επέμενε σε απαιτήσεις χωρίς καμία στήριξη από άλλους εταίρους. Αυτά έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα. Κανένας δεν θέλει σε αυτή τη συγκυρία οι σχέσεις Τουρκίας-Ε.Ε. να περνούν μέσα από το άλυτο Κυπριακό δημιουργώντας συνεχώς επιπλοκές και συζητήσεις στα συμβούλια.

Ποιος θα βάλει στην άκρη τα δικά του συμφέροντα, χωρίς καν να υπάρχει η παραμικρή προοπτική για λύση του προβλήματος;

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου