Ο Βλάσης Αγτζίδης, στο νέο του βιβλίο, καταγράφει τα γεγονότα στηριζόμενος σε πρωτογενή έρευνα, γραπτά ντοκουμέντα και μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν το δράμα της Σμύρνης και των πορειών θανάτου του Πόντου. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες και το περιβάλλον τους ήταν τόσο έντονες αναμνήσεις, ώστε ο συγγραφέας, με πρώτες σπουδές στα μαθηματικά, σπούδασε τελικά Ιστορία, επί διδακτορικώ, και αφιέρωσε τη ζωή του στην πολύπλευρη έρευνα του Μικρασιατικού από την εποχή του Εθνικού Διχασμού μέχρι τις μέρες μας. Το βιβλίο αυτό του 2023 (που παρουσιάσαμε προ ημερών στην Κέρκυρα) είναι το απόσταγμα μιας συστηματικής εργασίας δεκαετιών, σύνοψη περιεκτική παλαιότερων βιβλίων του.
Το 1922 είναι το σημείο μηδέν της σύγχρονής μας ιστορίας, μας λέει ο Βλάσης Αγτζίδης. Η Ελλάδα των 4,5 εκατ. Ελλήνων κατοίκων θα δεχθεί ξαφνικά 1,5 εκατ. πρόσφυγες. Και για πρώτη φορά, Ελληνισμός και όρια κράτους θα ταυτιστούν. Η ανομοιογένεια του πληθυσμού, τα πρώτα χρόνια μετά το 1922, πρωτοφανής. Αστοί που καλοπερνούσαν στη Σμύρνη θα έρθουν εδώ, κάποιοι ρημαγμένοι σωματικά και ψυχικά, κάποιοι λίγοι με κεφάλαια βιομηχανικά, να ξεκινήσουν μια νέα ζωή από το μηδέν. Αγρότες,που έβγαζαν το βιος τους στην Ανατολή θα βρεθούν ξαφνικά εδώ άκληροι. Οι γαίες των «ανταλλάξιμων» μουσουλμάνων, μήλον της έριδος μεταξύ γηγενών και προσφύγων. Η υποδοχή, μη φιλική. «Τουρκόσποροι» οι πρόσφυγες, κατά τους γηγενείς.
Γράφει ο Π. Κανελλόπουλος (ανιψιός του μοναρχικού Γούναρη και ανατραπείς πρωθυπουργός την 21η Απριλίου 1967): «Μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, που από το 1915 είχε διχασθεί, δεν αντίκρισε τους πρόσφυγες με συμπάθεια, όταν τα αδυσώπητα κύματα της Ιστορίας τούς έριξαν πάνω στους βράχους της Ελλάδας. Δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια». Στο Κιουπκιόι (τη σημερινή Πρώτη) των Σερρών σημειώθηκε το 1924 άγρια επιδρομή των γηγενών σε καταυλισμό προσφύγων, με δεκάδες νεκρούς και τραυματίες πρόσφυγες (Αγτζίδης 2023).
Προσφυγική μαρτυρία: «Εδώ, στην Ελλάδα, μας μισούσαν ακόμη περισσότερο, και χωρίς να τους κάνουμε τίποτα». Ο Γεώργιος Βλάχος της «Καθημερινής», που χαρακτήριζε τους πρόσφυγες «αγέλη», γράφει: «Δεν τους θέλομεν ούτε ως εκλογείς ούτε ως εκλεξίμους να κυβερνήσουν την Ελλάδα» (Αγτζίδης 2023).
Εγινε μια δίκη προ ολίγων ετών στην Αθήνα. Αναψηλάφηση της δίκης του 1922. Οι 6 εκτελεσθέντες επί εσχάτη προδοσία τελικώς αθωώθηκαν. Ομως, και μόνον τα τηλεγραφήματα Πρωτοπαπαδάκη και Αριστείδη Στεργιάδη αν διαβάσει κανείς θα καταλήξει στην εσχάτη των ποινών επί προδοσία. (Που βεβαίως, ανθρωπιστικώς, δεν σημαίνει εκτέλεση αλλά ισόβια.) «Απαγορεύεται να μετακινηθούν οι πρόσφυγες από την Σμύρνη». (Που σημαίνει: Ας τους σφάξει ο Κεμάλ!) «Ως προς το αίτημα να δεχθούμε 80 ορφανά από την Σμύρνη, δεν δυνάμεθα!». Η κυβέρνηση των Αθηνών τηλεγραφεί στον αρμοστή Στεργιάδη ότι δεν δύναται να σώσει τα ορφανά Ελληνόπουλα της Σμύρνης. Ο ορισμός της εθνικής προδοσίας και της εσχάτης των ποινών.
«Στο λιμάνι της Σμύρνης την ημέρα των φοβερών σφαγών του άμαχου πληθυσμού βρίσκονταν 21 συμμαχικά πλοία. Το μοναδικό ενδιαφέρον τους ήταν η προστασία των προξενείων τους. Οι εκπρόσωποι των συμμάχων παρέμειναν απαθείς».
ΥΓ.1: «Σύνδρομο των Σεβρών» ή «σεβροφοβία» είναι για τους Τούρκους η μνήμη της διάλυσης του κράτους τους στις Σέβρες. Εθνικιστική παράνοια και θεωρίες συνωμοσίας –περί εσωτερικών και εξωτερικών εχθρών που επιδιώκουν τη διάλυση του κράτους τους– διατηρούν ακόμη το ψυχολογικό τραύμα ανεπούλωτο. Λιγότερο πολιτικά, περισσότερο ψυχολογικά εξηγούνται η μόνιμη τουρκική άρνηση της γενοκτονίας των Αρμενίων και η μη αναγνώριση κουρδικού ζητήματος. Το ίδιο και η Γαλάζια Πατρίδα και η «πατρίδα της καρδιάς» και όλες αυτές οι οθωμανικές φαντασιώσεις του Τούρκου προέδρου που φτάνουν μέχρι Λιβύη ή και Αλγερία. (Η δική μας «καταστροφή» του 1922 δεν έγινε ποτέ σύμπλεγμα ψυχολογικό, αφού ο Εθνικός Διχασμός, που ξεκίνησε το 1915, θα έμενε ζωντανός, τουλάχιστον μέχρι το 1974, να τροφοδοτεί την πολιτική μας ζωή. Εκτελέσαμε τους έξι, Νοέμβριο 1922, και συνεχίσαμε αμέριμνα τον Εμφύλιο χωρίς τέλος.)
ΥΓ.2: Σε ένα βιβλίο (με τίτλο «Μικρασιατική Καταστροφή») της εμβληματικής συγγραφέως των «Ματωμένων Χωμάτων» Διδώς Σωτηρίου, ένα κεφάλαιο επιγράφεται «Οσμή Πετρελαίου». Οι πετρελαϊκές θα είχαν τον τελευταίο λόγο. Οι σύμμαχοι, Γάλλοι και Ιταλοί, πήραν ο καθένας αυτό που ήθελε και έκαναν ξεχωριστές συμφωνίες, αφήνοντας μόνη την Ελλάδα να αντιμετωπίσει τον Κεμάλ. Μάλιστα, όπως και οι Ρώσοι, εξόπλισαν τον τουρκικό στρατό. Η αγγλική κυβέρνηση του φίλου του Βενιζέλου Λόιντ Τζορτζ είχε υπουργό Αποικιών αναφανδόν υπέρ της Τουρκίας (λόγω Ινδίας και των μουσουλμάνων της). Οι εξουσιοδοτούντες πολέμησαν δι’ αντιπροσώπων (war by proxies), μόνο που στην πορεία θα άλλαζαν τους εξουσιοδοτούμενους. Στην αρχή υπέρ Ελλάδος, στο τέλος υπέρ Τουρκίας. Με τα συμφέροντα βεβαίως τα ίδια.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας