Κρυψώνες, λαγούμια, ντιπαρτμενταλισμοί

Γιατί βγήκε ο κόσμος στους δρόμους την Τετάρτη; Γιατί διαμαρτυρόταν; Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους γιατί η κυβέρνηση κρύβεται· γιατί δεν ακούει· γιατί δεν διανοείται ούτε και θέλει να ελεγχθεί για πράξεις, παραλείψεις και σκάνδαλα. Η κυβέρνηση αυτοθαυμάζεται, έχοντας φροντίσει να εδραιώσει το αλαζονικό επιχείρημα ότι δεν αποτελεί μέρος του προβλήματος. Το διά ταύτα καταλήγει στο 41% και σε… ανθέλληνες. Και όπως δεν μπορούμε να λύσουμε τον γρίφο της διάκρισης των εξουσιών, του κράτους δικαίου, των ολιγοπωλίων και της μεροληπτικής ενημέρωσης, ομοίως δεν μπορούμε να μιλάμε για νεκρούς που μένουν αδικαίωτοι ή για νεκρά άλογα που δεν προθυμοποιούνται να σωριαστούν. Βλέπετε, ο ελέφαντας αφήνει να τον χαϊδέψουν. Η ψείρα, όχι.

Ας δούμε το επίκαιρο θέμα του πιο επιθετικού νομοσχεδίου που προωθεί η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Σύμφωνα με τον υπουργό Παιδείας, Κυριάκο Πιερρακάκη, «η χώρα πρέπει να τεθεί σε κίνηση. Δεν μπορεί να περιμένει άλλο. Αυτό πιστεύει η κυβέρνηση, αυτό πιστεύει ο λαός που την ψήφισε». Πάλι το 41%. Αλλά, εάν ο υπουργός θεωρεί οπισθοδρομική την «κουλτούρα υπερρύθμισης», οφείλει να εξηγήσει την κατεύθυνση της «κουλτούρας απορρύθμισης». Οφειλε να εξηγήσει πολλά που δεν εξηγεί. Επικαλείται εισηγήσεις «πρυτάνεων, Πανεπιστημίων και ειδικών ή τεχνοκρατών κ.λπ.» τις οποίες, απλώς, υιοθετεί. Εάν ήταν ακριβοδίκαιος, θα όφειλε να δείξει (ή έστω να λάβει υπόψη) τις πολλαπλάσιες άλλες εισηγήσεις και προτάσεις ειδικών, τεχνοκρατών, πανεπιστημιακών καθηγητών, συνταγματολόγων, μελών ΔΕΠ, φοιτητικών συλλόγων, κομμάτων της αντιπολίτευσης, προσωπικοτήτων, της κοινωνίας των πολιτών κ.ά. Του λένε ακριβώς το αντίθετο: Να μην προχωρήσει στην ίδρυση μη κερδοσκοπικών (βλέπε ιδιωτικών) Πανεπιστημίων.

Στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες ο έλεγχος πολιτικών δράσεων και στόχων είναι συνάρτηση του σεβασμού που δείχνουμε στο δόγμα της ευθύνης των υπουργών - αλλά και στην ακεραιότητα και την ειλικρίνεια της κυβέρνησης. Και η ευθύνη των υπουργών είναι μια «ατομική» ευθύνη που καθορίζει τη σχέση των υπουργών με τα υπουργεία τους. Σύμφωνα με το γράμμα της Πολιτικής Επιστήμης (όπως τη διδάσκονται οι φοιτητές μας), το δόγμα περί ευθύνης υπουργών έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά: Πρώτον, οι υπουργοί είναι υπεύθυνοι για πράξεις ή παραλείψεις στα υπουργεία τους, συντηρώντας μάλιστα την πλάνη ότι οι ίδιοι λαμβάνουν τις αποφάσεις που φέρουν την υπογραφή τους. Δεύτερον, λογοδοτούν στη συνέλευση (Κοινοβούλιο, υπουργικά συμβούλια, κυβερνητικές κοινοβουλευτικές ομάδες, επιτροπές, Ευρωκοινοβούλιο κ.ά.), με την έννοια ότι είναι υπόλογοι για οτιδήποτε συμβαίνει στο υπουργείο τους. Και για λάθη που διαπράχθηκαν από υπαλλήλους τους.

Αυτά εδώ δεν ισχύουν. Και ενώ μιλάμε για προσπάθεια ικανοποίησης συγκεκριμένων συμφερόντων, για παραβίαση του συνταγματικού κανόνα ή για συγκαλύψεις σκανδάλων, η κουβέντα στρέφεται στο αν μπορούμε να περιμένουμε την πέμπτη ή την έκτη βιομηχανική επανάσταση. Ωραία, δεν μπορούμε. Αλλά γιατί δεν ίσχυσε το ίδιο σε τομείς στους οποίους ελέγχεται σήμερα η κυβέρνηση (ή καλύτερα, αρνείται να ελεγχθεί); Βάζουμε στις αρετές και τις υποκλοπές; Γιατί δεν επισπεύστηκαν οι αρετές της βιομηχανικής επανάστασης στην ασφάλεια των σιδηροδρόμων; Γιατί δεν εφαρμόζονται στους μηχανισμούς διαφάνειας και λογοδοσίας; Γιατί, μετά την τραγωδία, υπήρξε προσπάθεια συγκάλυψης; Πώς δικαιολογούνται τα αυξημένα αντανακλαστικά (π.χ. το μπάζωμα του χώρου της σύγκρουσης) και η προστασία συγκεκριμένων προσώπων, μέσα από λαβυρίνθους διαίρεσης και σύγκρουσης καθηκόντων, αρμοδιοτήτων και ρόλων που έχουν κάθε λόγο να αντιστέκονται στον έλεγχο;

Στις δομές εξουσίας υπάρχουν φυγόκεντρες δυνάμεις υπηρεσιών που συχνά επιδιώκουν αλλότρια συμφέροντα και αντιστέκονται σε ελέγχους, λογοδοσία, διαφάνεια. Τα άλλοθι -«οι επιτροπές ειδικών ξέρουν καλύτερα»-, με δεδομένο ότι η υψηλόβαθμη υπαλληλία ειδικών, συμβούλων και τεχνοκρατών είναι ουδέτερη, αμερόληπτη και υπόλογη στον υπουργό και στην κυβέρνηση, σκάβουν λαγούμια και κρυψώνες. Είναι η παιδική χαρά του departmentalism (κατάτμηση καθηκόντων, πολλά τμήματα, αλληλεπικαλυπτόμενες αρμοδιότητες, επιτροπές και λαβύρινθοι υπηρεσιών, χαρτοβασίλειο και… εξαφάνιση ευθυνών ή shower departmentalism). Λ.χ., στην επιτροπή της Βουλής για το έγκλημα των Τεμπών, ο κ. Καραμανλής ισχυρίστηκε ότι δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την αποδοτικότητα και το κύρος των διαφόρων μηχανισμών, επιτροπών και υπηρεσιών που ήταν επιφορτισμένες με την ασφάλεια των τρένων. Προφανώς, είχε αγνοήσει όλες τις προειδοποιήσεις και τα σήματα κινδύνου. Δεχόμενος ότι «ο υπουργός δεν ασχολείται με την περίπτωση του κάθε μοιραίου σταθμάρχη», εμφανίστηκε απρόθυμος να θυσιάσει, έστω, την πολιτική του σταδιοδρομία. Κρύφτηκε στο 41%.

Το σίγουρο είναι ότι ο Μαξ Βέμπερ θα συμφωνούσε με την άποψη του Μπαλζάκ για τη γραφειοκρατία ως «τεράστιο μηχανισμό που ελέγχεται από επαγγελματίες φοβικούς και νάνους». Παρ’ όλα αυτά, ή καλύτερα γι’ αυτά και πολλά άλλα, η δυσαρέσκεια και το αίτημα για κράτος δικαίου βγήκαν στους δρόμους. Αλήθεια, γιατί δεν επισπεύδονται οι άρσεις ασυλίας διαφόρων ρόλων και μηχανισμών; Το «πανεπιστημιακό άσυλο» ήταν το μόνο κακό της μοίρας μας;