Δεν φυσάει ακόμα αέρας ιδεολογίας

«Ιδεολόγος είναι κάποιος που έβαλε σκοπό του να κάνει τον άνθρωπο καλύτερο από την ανθρωπότητα»
(Τζωρτζ Μπέρναρντ Σω)

Πριν τη δεκαετία του 1990 υπήρχε η ουτοπία της κομμουνιστικής κοινωνίας, υπήρχε κυρίως ο υπαρκτός σοσιαλισμός ως η πρώτη σχετική απόπειρα στην ιστορία της ανθρωπότητας (βασισμένη στην εφαρμογή των μαρξιστικών διδαχών), όλα αυτά σα διακριτά σημεία αναφοράς με μεγάλο αριθμό ανθρώπων να τα ενστερνίζεται, να τα υπηρετεί, να τα πιστεύει, να αφιερώνει ακόμα και τη ζωή του σε αυτά... Η ιδεολογία, λοιπόν, ήταν στο επίκεντρο. H ιδεολογία ήταν ο σκοπός, ήταν το μέσο, ήταν ο κινητήριος μοχλός των δυτικών κοινωνιών. Αναφέρομαι σε όλες τις ιδεολογίες και όχι σε όσες θεωρώ εγώ φίλα προσκείμενες.

Για παράδειγμα, η οικονομική δραστηριότητα προσδιοριζόταν από τις βασικές κατευθυντήριες οδούς της εκάστοτε ιδεολογικής φόρμας. Κάποια στιγμή, ας μην το προσδιορίσω χρονικά σε αυτό εδώ το σημείωμα, άρχισε να λαμβάνει χώρα η κατάχρηση της ιδεολογίας, η ανάμειξή της με ένα στείρο και εντελώς απονευρωτικό ακαδημαϊσμό, η «σατιρικής υφής» απονοηματοδότηση της ουσίας της, τα εγγενή αδιέξοδα, η «διαμάχη για τη διαμάχη», μία τυφλή εξεγερτικότητα, ο εκφυλισμός, η σταδιακή απομάκρυνση από το καυτό ζυμωτήρι των κοινωνικών ανταγωνισμών.

Αντιθέτως, προγενέστερα και πιο συγκεκριμένα τα πρώτα χρόνια μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ιδεολογία όχι μόνο δεν είχε εκφυλιστεί, αλλά μάλλον βρέθηκε και στο πικ της: τότε όταν κάποιος εντασσόταν κάπου το έκανε ακριβώς για αυτό που ήταν και όχι για κάθε τι παράπλευρο, όχι για κάθε προσαρμογή στα ιδιοτελή και υποκειμενικά μέτρα... Οι μετέπειτα αρνητικές ροπές, αργά ή γρήγορα, έφτασαν και στο κοινωνικό σώμα και αυτό ευλόγως πήρε τις αποστάσεις του...

Και έτσι ήρθε το 1989-1991 και αυτός που δέχτηκε το μεγαλύτερο πλήγμα κατά την προσωπική μου άποψη δεν ήταν ο σοσιαλισμός (αυτός επί της ουσίας μετεξελίχθηκε, φορώντας τα ρούχα των αντιπάλων για λόγους υλικών αναγκαιοτήτων...), αλλά μάλλον η ίδια η ιδεολογία ως αφηρημένη έννοια. Πλέον αναδείχθηκαν θέσφατα, αναμφισβήτητες τελεολογικής υφής «αλήθειες», «μονόδρομοι», εσχατολογισμοί. Λαμπερές υποσχέσεις, «ωραίες», «λιτές», «γρήγορες» λέξεις, άρνηση της πραγματικής φύσης των κοινωνικών και ταξικών αντιθέσεων, προκλητική υποτίμηση του αισθητηρίου σημαντικού αριθμού μαζικών υποκειμένων. Σαν συνολική εικόνα; Μία βιτρίνα που ξεγελούσε ακόμα και αυτούς που την εμπνεύστηκαν, αν κρίνει κάποιος από το σημερινό δυτικό πανικό μπροστά στα πραγματικά επίδικα του μέλλοντος... Αυτός που αιφνιδιάζεται πρώτος είναι ο αλαζόνας και όχι όποιος γνωρίζει τη θέση του...

Σήμερα; Πού είναι η ιδεολογία; Υπάρχουν, είναι η αλήθεια, μπόλικες διαθέσιμες, έστω και όχι σε κεντρική γραμμή... Βασικά είναι οι ίδιες με παλαιότερα, γιατί το ανθρώπινο πνεύμα εξάντλησε νωρίς το εύρος και άρχισε τις προσμίξεις... Στο σήμερα πρέπει να ψάξεις για να βρεις μία ιδεολογία και μάλιστα αθόρυβα. Δεν σε βρίσκουν θορυβωδώς αυτές όπως παλιότερα. Και μάλιστα «κινούνται» με το μικρότερο εκτόπισμα που είχαν ποτέ, εδώ και πολλές δεκαετίες. Όταν κάτι το φουσκώνεις όταν δεν πολυχρειάζεται (σε άκυρο χρονικό σημείο), δεν θα το έχεις όταν πρέπει να βγει στο προσκήνιο και να αναλάβει τα ηνία...

Ακόμα και εκείνοι που ακολουθούν συγκεκριμένες σταθερές στις κινητικότητές τους αποφεύγουν να κάνουν τις δέουσες ιδεολογικές αναφορές, γιατί η σημερινή κοινωνία δεν είναι ούτε έτοιμη, ούτε συνηθισμένη για τέτοια. Είτε είσαι εθνικοσοσιαλιστής, είτε αναρχικός, είτε είσαι θιασώτης της ελεύθερης αγοράς, είτε της κατευθυνόμενης οικονομίας, και πάει λέγοντας..., αποφεύγεις να δώσεις έμφαση στην ταυτότητά σου. Πιάνεσαι από τα πρακτικά σου ερείσματα και προσπαθείς με αυτά να αποκτήσεις πιστούς/οπαδούς. Σημεία των καιρών... Δεν είναι τυχαίο αυτό. Σε μία κοινωνία που ταλαντεύεται και αναζητάει με μεγάλη αγωνία ασπίδες προστασίας, η ιδεολογία (σαν αφηρημένη έννοια) δεν βοηθάει στην απόκτηση σημείου ισορροπίας. Ακόμα τουλάχιστον... Προς το παρόν, δεν φυσάει ακόμα αέρας ιδεολογίας...

Μπορεί, άραγε, η ιδεολογία να βρει το δρόμο της στο μέλλον; Θα προλάβει; Αν γίνει κάτι τέτοιο, προς ποια κατεύθυνση θα γίνει αυτό; Υπάρχει χώρος για μία ουσιαστική σύγχρονη σοσιαλιστική προσέγγιση των πραγμάτων που θα προετοιμάζει το έδαφος για μία μακροπρόθεσμη κομμουνιστική προοπτική; Μπορεί να γίνει ο Μαρξ αντιληπτός σε όλο το εύρος της απέραντης επιστημοσύνης του (και όχι να παίρνουμε από τη σκέψη του αυτά που μας βολεύουν στις ουτοπικές μας καλοπροαιρεσίες);

Σε γενικές γραμμές, σε όσους αναζητούν μία τέτοια εξέλιξη, μία επαναφορά της ιδεολογίας δηλαδή, να ξέρουν πως οι ανθρώπινες κινήσεις πλέον καθορίζονται πρωτίστως από τα επιμέρους, από εκείνες τις λέξεις που περιγράφουν την πραγματικότητα που βιώνει ο καθένας στη ζωή του. Και σε τέτοιες περιπτώσεις τα λόγια πρέπει να είναι στοχευμένα, λίγα και πειστικά... Δύσκολοι καιροί για τους ιδεολόγους που δεν ξέρουν να κάνουν σωστή χρήση της ιδεολογίας... Για να έρθουν κάποτε οι καιροί που οι λέξεις μίας κόκκινης ιδεολογίας θα είναι στα στόματα και στις ψυχές όσων ανθρώπων θα είναι τότε απαραίτητο...