Από την εποχή του Descartes (πέθανε το 1650) μέχρι σήμερα έχουν περάσει τέσσερις αιώνες (17ος, 18ος, 19ος, 20ός). Τότε, εκείνη την εποχή των απαρχών της νεωτερικότητας, ο άνθρωπος άρχιζε σταδιακά να «παίρνει την τύχη του στα χέρια του». Το «cogito ergo sum» (ελληνιστί: «σκέπτομαι, άρα υπάρχω») καθίσταται το θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης. Εκτοτε επινοούνται μορφές ζωής: στο πολιτικό επίπεδο, στο οικονομικό, στο αισθητικό κ.λπ.
Η ανθρωπότητα στην ιστορική εκδοχή της Δύσης οργανώνεται σε συστήματα: το οικονομικό, το πολιτικό, το αισθητικό κ.λπ. Το καθένα απ’ αυτά τα συστήματα αποκτά τον ιδιαίτερο δικό του κώδικα λειτουργίας: το οικονομικό το χρήμα, το πολιτικό την εξουσία, το αισθητικό την αισθητική κρίση. Επιπροσθέτως θεσμοθετείται ο καταμερισμός εργασίας ανάμεσα σ’ αυτά τα συστήματα της νεωτερικής εποχής.
Αναρωτιέμαι: Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Για τα συστήματα, για τα μέσα λειτουργίας τους και για την αυτονομία τους. Τα γράφω, λοιπόν, όλα αυτά επειδή στη δική μας εποχή (ιστοριογραφικά: εικοστός πρώτος αιώνας, κατά τις τρεις πρώτες δεκαετίες του) τίποτε απ’ αυτή τη θέσμιση (Καστοριάδης) δεν υφίσταται. Η αυτονομία του πολιτικού στοιχείου «όχι μόνον δεν υπάρχει (και δυστυχώς δεν μπορεί και να διεκδικηθεί), αλλά η ίδια η πολιτική είναι εξάρτημα του οικονομικού συστήματος.
Συμβαίνει κάτι ακόμη χειρότερο: Το χρηματοπιστωτικό σύστημα, το χρήμα, καθίσταται λειτουργικό μέσο και του πολιτικού συστήματος. Το κοινοβουλευτικό αντιπροσωπευτικό σύστημα της δημοκρατικής πολιτικής μορφής ζωής έχει ολοσχερώς καταρρεύσει. Από την άλλη και το αισθητικό σύστημα (δηλαδή η τέχνη και τα κριτήριά της) έχει καταστεί «έδαφος» του καπιταλισμού. Υπερισχύουν στην αποτίμηση της τέχνης όχι η αισθητική εμπειρία, αλλά οι οικονομικο-τεχνικοί μηχανισμοί αξιολόγησης της τέχνης.
Θα μπορούσα να αναφέρω και πολλά άλλα εμπειρικά δεδομένα για την κατάρρευση του νεωτερικού κοσμοειδώλου. Αλλά εκείνο που με ενδιαφέρει είναι να ερμηνεύσουμε πώς και γιατί κατά τον εικοστό πρώτο αιώνα η ανθρωπότητα ως Δύση απαρνήθηκε τον πρώιμο νεωτερικό εαυτό της.
Ολα τελικά εξαρτώνται από το επίπεδο της συνείδησης (δηλαδή από το καρτεσιανό cogito) που επικρατεί σε μια ανθρώπινη μορφή ζωής. Δυστυχώς για την εποχή μας το «cogito», δηλαδή η σκέψη (ο στοχασμός, η φιλοσοφία, οι ανθρωπιστικές επιστήμες κ.λπ.), όχι μόνον έχει περιθωριοποιηθεί, αλλά βρίσκεται υπό διωγμόν! Ο υπό διαμόρφωση τεχνοκρατικός μετασχηματισμός της νεωτερικής στοχαστικής παραδόσεως και της σύγχρονης σκέψης σε ψηφιακό πεδίο νεκρής διανόησης συνιστά το κατεξοχήν αντι-πνευματικό πρόγραμμα κατάργησης του «cogito», δηλαδή της ίδιας της σκέψης.
Μετά απ’ αυτά το ίδιο το αντικείμενο της σκέψης, δηλαδή η κοινωνική πραγματικότητα, εάν δεν μπορεί να αντισταθεί, τότε η ίδια η σκέψη οδηγείται στην αυτοκατάργησή της. Η δυτική εκδοχή της ανθρωπότητας «κατασκεύασε» τη σκέψη (Denken) για να διαμορφώνει το εκάστοτε ιστορικό μέλλον της. Υποστηρίζω, σε τελική ανάλυση, ότι η σκέψη και η δυτική εκδοχή της ανθρωπότητας έφτασαν στο τέλος τους. Αλλά η ανθρωπότητα και ο κόσμος του ανθρώπου θα βρουν τους δρόμους τους σ’ αυτούς τους «χαλεπούς καιρούς» που ζούμε.
*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας