Το ευρωτουρκικό χαρτί για την Κύπρο

Η Ευρωπαϊκή Ενωση έκανε ένα σημαντικό βήμα την Τετάρτη (29/11) για να στηρίξει την επανάληψη των συνομιλιών υπό τον ΟΗΕ για την επίλυση του Κυπριακού. Σε κοινή ανακοίνωσή τους για τη θετική ατζέντα της Τουρκίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος Ζοζέπ Μπορέλ ζητούν τη δημιουργία ενός «ευνοϊκότερου κλίματος για επανάληψη των συνομιλιών για την επίλυση του Κυπριακού» για να προχωρήσει ο εκσυγχρονισμός της τελωνειακής ένωσης της Τουρκίας.

Πρόκειται για την πιο ευκρινή διασύνδεση της νέας ευρωτουρκικής σχέσης με το Κυπριακό για να σπάσει το πολύχρονο αδιέξοδο. Εφόσον, βέβαια, αξιοποιηθεί με συγκροτημένη διπλωματία και ανοίγματα από τον πλέον άμεσα ενδιαφερόμενο, τον πρόεδρο Ν. Χριστοδουλίδη. Με το κοινό ανακοινωθέν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βάζει το Κυπριακό ως εν δυνάμει προϋπόθεση για να καθορίσει το Συμβούλιο Υπουργών διαπραγματευτικές κατευθύνσεις και να εξουσιοδοτήσει την Επιτροπή να αρχίσει επίσημες διαπραγματεύσεις για την ενισχυμένη τελωνειακή ένωση.

Λόγια και πράξεις

Η αξιοποίηση της ευρωτουρκικής σχέσης είναι, διακηρυκτικά τουλάχιστον, θέση του προέδρου Χριστοδουλίδη. Παραμένει άγνωστο πώς θα χειριστεί τις εξελίξεις τις επόμενες εβδομάδες. Αφενός η Λευκωσία χρειάζεται να εκτιμήσει σωστά τον τρόπο αντίδρασης της Τουρκίας και τις προθέσεις ευρωπαϊκών πρωτευουσών. Ολοι έχουν ζωτικό όφελος από μια ενισχυμένη τελωνειακή ένωση, που υπολογίζεται να αποφέρει κέρδη πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ τον χρόνο αν τεθεί σε εφαρμογή. Θα είναι σκληρός ή ευέλικτος ο Χριστοδουλίδης, θα έχει συμμαχίες ή θα είναι μόνος; Τι ζητά ως αντάλλαγμα στο Κυπριακό, νοουμένου βέβαια ότι δεν θα περάσει… κάτω από τον πήχη.

Αφετέρου η κινητικότητα που υπάρχει στο ευρωπαϊκό τραπέζι δεν αρκεί. Το Κυπριακό μοιάζει ακόμα πιο πολύπλοκο σε σχέση με το παρελθόν και σίγουρα η θέση της ελληνοκυπριακής πλευράς πολύ χειρότερη σε σύγκριση με το Κραν Μοντανά (2017). Ο Χριστοδουλίδης χρειάζεται στρατηγικό μυαλό και επαρκή διαπραγματευτική ομάδα. Μέχρι στιγμής, μοιάζει μπερδεμένος με γενικολογίες και αχρείαστες δηλώσεις. Ο προκάτοχός του, Νίκος Αναστασιάδης, αποδείχθηκε ότι είχε κρυφή ατζέντα. Αντί να επικεντρωθεί στην προσπάθεια για επίλυση με τον μετριοπαθή Μ. Ακιντζί, έφτασε στο σημείο να προτείνει εκείνος στον τότε ΥΠΕΞ της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου «δύο κράτη», την πιο κρίσιμη στιγμή των διαπραγματεύσεων.

Τι προτείνει η Ε.Ε.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε το στίγμα των συζητήσεων που θα γίνουν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (14-15/12). Οι Ευρωπαίοι εταίροι θεωρούν το Κυπριακό «καίριο στοιχείο ισχυρών διαφωνιών της Τουρκίας με την Ε.Ε. σε σχέση με την Ανατολική Μεσόγειο». Την καλούν να αλλάξει γραμμή, να εγκαταλείψει τα «δύο κράτη» και «να επαναβεβαιώσει τη δέσμευσή της στις συνομιλίες επίλυσης υπό την αιγίδα του ΟΗΕ», προειδοποιώντας: «Η πλήρης αξιοποίηση της θετικής ατζέντας με την Τουρκία θα παραμείνει εξαιρετικά επίμαχη στην απουσία της επίλυσης του Κυπριακού»!

Η Ε.Ε. διατηρεί σε ισχύ και την πρότασή της (2020) για την οργάνωση Διάσκεψης της Ανατολικής Μεσογείου για το φυσικό αέριο. Η συμπερίληψη και της Τουρκίας σε μια τέτοια πρωτοβουλία, υπό το πρίσμα των βελτιωμένων σχέσεων της Τουρκίας με την Ελλάδα και την Αίγυπτο, έδωσε ξανά ελπίδες για ένα σημαντικό άνοιγμα στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού.Ομως, τα πράγματα άλλαξαν μετά τον πόλεμο στη Γάζα.

Η Ε.Ε. βλέπει ακόμα δυνατότητες που χάνονται εξαιτίας της τουρκικής πολιτικής μη αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας σε σχέση με το πλαίσιο συνεργασίας ΝΑΤΟ – Ε.Ε. και τη συμμετοχή της Τουρκίας στην PESCO, τη νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική Πυξίδα. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η Λευκωσία έχει περιθώριο να αναπτύξει ευρηματικές πρωτοβουλίες που να βοηθούν την επίλυση του Κυπριακού.

Ευκαιρία

Ο Κύπριος πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης έχει το ισχυρό οικονομικό κίνητρο της Ε.Ε. προς την Τουρκία: «Μόνο ο συνολικός εκσυγχρονισμός της τελωνειακής ένωσης μπορεί να δώσει πλήρη προοπτική στη νέα ευρωτουρκική οικονομική συνεργασία». Στο μυαλό του Χριστοδουλίδη αυτό μπορεί να μοιάζει με «ατομική βόμβα». Τα αμοιβαία οικονομικά συμφέροντα, όμως, ενδιαφέρουν άμεσα τις πλείστες ευρωπαϊκές χώρες που χρησιμοποιούν την Τουρκία ως εμπορικό εφαλτήριο. Δεν θα θελήσουν να παίξουν με τακτικισμούς.

Το οικονομικό κίνητρο δεν είναι ακόμα αρκετό για να μετακινηθεί η Τουρκία και να σπάσει το αδιέξοδο. Το Κυπριακό έχει μετατραπεί σε «τραχύ γεωπολιτικό πρόβλημα» για τη γείτονα. Οσο κι αν χρειάζεται την Ε.Ε., άλλο τόσο η Ευρώπη τη χρειάζεται για λόγους σταθερότητας και ασφάλειας. Επιπρόσθετα, το Κυπριακό έχει μια ισχυρή δικοινοτική διάσταση για την οποία η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη σχεδιάζει ανοίγματα, αλλά φαίνεται άτολμη, ίσως και απρόθυμη να τα υλοποιήσει.

Τετελεσμένα

Στον χρόνο που έχει παρέλθει άγονα από το Κραν Μοντανά, η Λευκωσία, εν γνώσει της δυστυχώς, υποτίμησε τις συνέπειες και τρέχει πίσω από τα γεγονότα. Για παράδειγμα, η νεκρά ζώνη –που καλύπτει 3% του κυπριακού εδάφους σε μήκος 200 χλμ.– έγινε «αχίλλειος πτέρνα». Η κυπριακή κυβέρνηση, με ΥΠΕΞ τον νυν πρόεδρο, αγνόησε τις προειδοποιήσεις του ΟΗΕ να μην εγκαταστήσει κάμερες παρακολούθησης και φράχτες – «μη εξουσιοδοτημένες κατασκευές» τις αποκαλεί η UNFICYP. Ο τουρκικός στρατός βρήκε ευκαιρία να αναπτύξει δικά του συστήματα και οχυρωματικές θέσεις, όπως το παράδειγμα τοποθέτησης κάμερας πάνω σε εγκαταλειμμένο σπίτι στη νεκρά ζώνη στον Αγιο Δομέτιο.

Ο ΟΗΕ πρότεινε έγκαιρα με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας να αναπτύξει η UNFICYP συστήματα επιτήρησης. Τώρα παρατηρούνται συνεχώς εντάσεις: Αγιος Δομέτιος, Πύλα κοκ.

Η Λευκωσία αντιδρά σχεδόν αψυχολόγητα: Θα αντιδράσουμε «με μέτρα, άλλα ορατά και άλλα μη ορατά», είπε ο Χριστοδουλίδης, προκαλώντας έντονη ανησυχία ανάμεσα στους κατοίκους κοντά στην πράσινη γραμμή.

Ο έντονα καταγγελτικός τόνος της Λευκωσίας, κάθε φορά που συναντά επιμέρους προβλήματα, δεν συνάδει με τη βασική επιδίωξή της να καταλήξει σε συνολική λύση στο Κυπριακό. Το μόνο που κάνει είναι να εντείνει τον φόβο στην κοινή γνώμη. Αντίθετα, όταν βγαίνουν στο φως ζωτικά προβλήματα με ανέκκλητες επιπτώσεις στο Κυπριακό, κάνει μόνο τυπικά διαβήματα.

Για παράδειγμα, ο Ερσίν Τατάρ αποκάλυψε (27/11) ότι «ο επίσημος πληθυσμός στα κατεχόμενα φτάνει τις 410.000», μια τεράστια αλλοίωση σε σχέση με όσα συμφωνήθηκαν για την πληθυσμιακή ισορροπία του νησιού ανάμεσα σε Αναστασιάδη – Ακιντζί. Το Βαρώσι σχεδόν ξεχάστηκε στα συρτάρια. Ούτε η λεηλασία ελληνοκυπριακών περιουσιών με τεράστιες αναπτύξεις στο κατεχόμενο Τρίκωμο, κοντά στην Αμμόχωστο (3.500 αναπτύξεις σε δύο χρόνια από Ρώσους, Ισραηλινούς και Ιρανούς), προκάλεσε εγρήγορση στο ΥΠΕΞ. Για όλα αυτά, δεν υπάρχει σχεδιασμός αντίδρασης, «ορατός ή αόρατος»…

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου