Παλιές ιστορίες… αξιολόγησης χρέους

Ταϊλάνδη 1997: Οργανισμοί αξιολόγησης χρέους, πριν να ξεκινήσει η κρίση, παρέχουν κορυφαίο βαθμό αξιοπιστίας στο δημόσιο χρέος της χώρας.

ΗΠΑ 2007: Τα «τοξικά ομόλογα», τα οποία νωρίτερα είχαν αξιολογηθεί ως ασφαλή, προκαλούν μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία των ΗΠΑ. Σύντομα το τσουνάμι φτάνει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ο κόσμος πανικοβάλλεται και κάνει παραλληλισμούς με το «κραχ» του 1929 και τις επιπτώσεις του. Το 2008, η Αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς άρχισε έρευνα για το αν οι οίκοι αξιολόγησης επηρεάζονται από τους εκδότες και τις επενδυτικές τράπεζες που πωλούν δομημένα ομόλογα.

Ευρώπη 2007: Ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Νικολά Σαρκοζί, με επιστολή του στη Γερμανίδα καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ ζητά να διερευνηθεί ο ρόλος των οίκων αξιολόγησης στον καθορισμό των κινδύνων. Επισήμαινε μάλιστα ότι από τη μία πλευρά αξιολογούν, ενώ από την άλλη οι ίδιες εταιρείες συμβάλλουν στη δημιουργία των προϊόντων που αξιολογούν.

Ευρώπη 2007: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα διεξαγάγει έρευνα για τις εταιρείες αξιολόγησης του χρέους. Συγκεκριμένα, θα ερευνούσε γιατί καθυστέρησαν να αντιδράσουν στην κρίση που προκλήθηκε από τα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου.

Ευρώπη 15.11.2011: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι οι οργανισμοί αξιολόγησης δεν υπόκεινται σε κανόνες ανταγωνισμού. Ο αρμόδιος για την Εσωτερική Αγορά και τις Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες της Ε.Ε., επίτροπος Μισέλ Μπαρνιέ, μίλησε για την ανάγκη να τεθούν οι οίκοι υπό ένα καθεστώς λειτουργίας που θα διέπεται από αυστηρότερους ρυθμιστικούς κανόνες.

Γαλλία, Νοέμβριος 2011: Προσωρινή αναστάτωση προκάλεσε ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που εστάλη από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor’s (S&P) σε ορισμένους συνδρομητές του, σύμφωνα με το οποίο ο οίκος είχε προχωρήσει σε υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Γαλλίας. Λίγη ώρα αργότερα ο οίκος αξιολόγησης εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία αναφέρθηκε σε ένα λάθος. «Αυτό δεν ισχύει. Η αξιολόγησή μας για την πιστοληπτική ικανότητα της Γαλλίας παραμένει αμετάβλητη, στη βαθμίδα AAA, συνοδευόμενη από μια “σταθερή” προοπτική», ανέφερε ο S&P. Τη διερεύνηση της υπόθεσης ζήτησε ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών, Φρανσουά Μπαρουέν, ζητώντας από τις ρυθμιστικές αρχές των χρηματαγορών, τόσο της Γαλλίας όσο και όλης της Ε.Ε., να ξεκινήσουν αμέσως την έρευνά τους για το «πώς ακριβώς έγινε η εσφαλμένη μετάδοση του ηλεκτρονικού μηνύματος του οίκου αξιολόγησης αξιόχρεου Standard & Poor’s, ότι δήθεν μειώθηκε η γαλλική πιστοληπτική ικανότητα». Λίγες μέρες αργότερα τα επιτόκια δανεισμού της χώρας ανεβαίνουν.

Τον Ιανουάριο 2015 ο D. Gill, τότε επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Nottingham, και ο M. Gill, τότε επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Bath, στο άρθρο «The Great Ratings Game» (Το μεγάλο παιχνίδι των αξιολογητικών οίκων) γράφουν: «Οι επικριτές των οίκων αξιολόγησης υπενθυμίζουν συχνά την απόφαση της Standard & Poor’s να υποβαθμίσει την πιστοληπτική ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών από ΑΑΑ (την υψηλότερη) σε ΑΑ + (τη δεύτερη υψηλότερη) το 2011».

Υπενθυμίζεται ότι για την αξιολόγηση αυτή ο Paul Krugman είχε σχολιάσει στους The New York Times ότι «είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς κάποιον με λιγότερα προσόντα για να κρίνει την Αμερική από όσο οι οργανισμοί αξιολόγησης».

Οπως γράφουν οι δύο καθηγητές, «ο τότε Αμερικανός υπουργός Οικονομικών Timothy Geithner φέρεται να προσπάθησε να πείσει τη Standard & Poor’s ότι η Ουάσιγκτον ήταν ένας δανειολήπτης ΑΑΑ, μετά από μια σκληρή πολιτική μάχη στο Κογκρέσο σχετικά με τα θεσμοθετημένα όρια δανεισμού […] ο Geithner εμφανίστηκε στην τηλεόραση για να τονίσει την εμπιστοσύνη του στην αμερικανική οικονομία και φέρεται επίσης να προειδοποίησε τη Standard & Poor’s ότι είχε κάνει λάθος στην ανάλυσή της».

Σε άλλο σημείο του άρθρου, οι συντάκτες αναφέρονται στην περιπέτεια της Μ. Βρετανίας το 1976 (εκείνη τη χρονιά η βρετανική κυβέρνηση είχε τόσα οικονομικά προβλήματα που ζήτησε οικονομική βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο). Το 1978 η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να εκδώσει ομόλογα στη Νέα Υόρκη και πριν από την έκδοση, ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις με τους οίκους αξιολόγησης, οι οποίοι δεν είχαν αξιολογήσει την πιστοληπτική ικανότητα του Λονδίνου επί δεκαετίες. Παρά το γεγονός ότι δεν χρειαζόταν βαθμολογία για την πρόσβαση στην αγορά των ΗΠΑ, οι Βρετανοί αξιωματούχοι πίστευαν ότι μια ισχυρή υποστήριξη από τους οργανισμούς θα ενίσχυε την εμπιστοσύνη των επενδυτών και θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά το κόστος του δανεισμού.

Αν μελετήσει κανείς με προσοχή το υπόδειγμα της Αργεντινής, θα ανακαλύψει ότι η Moody’s αρχικά και στη συνέχεια οι S&P και Fitch συνέβαλαν σημαντικά στην κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της χώρας. Συγκεκριμένα, η Moody’s αρχικά και οι άλλες δύο στη συνέχεια ανακοίνωσαν ότι θεωρούν τις τράπεζες της Αργεντινής σε κατάσταση χρεοκοπίας. Αυτό σήμαινε ζημιές 54 δισ. ευρώ, ποσό τριπλάσιο σε σχέση με το μετοχικό κεφάλαιο των τραπεζών. Η κίνηση αυτή επηρέασε, όπως είναι φυσικό, και τις ξένες τράπεζες, όπως τη Santander (ζημιές 1,29 δισ. ευρώ) και την Banco Bilbao, ενώ η έκθεση των ιταλικών τραπεζών ήταν 11 δισ. ευρώ. Οι συνειρμοί για την κρίση του τραπεζικού συστήματος της Ισπανίας μερικά χρόνια αργότερα είναι αναπόφευκτοι.

Από αυτές τις παλιές ιστορίες και κυρίως από ό,τι ακολούθησε, μπορεί να αντιληφθεί κανείς τη δύναμη που έχουν οι οίκοι αξιολόγησης να επηρεάζουν –ή και να καθορίζουν– τις ζωές των ανθρώπων (κυρίως εκείνων που ζουν σε χώρες που δεν έχουν την ισχύ, οικονομική και πολιτική, να αντιμετωπίσουν την «κρίση» τους). Εξίσου εντυπωσιακή όμως είναι (και) η επιλεκτική μνήμη των εξουσιών, οι οποίες προβάλλουν τις θετικές αξιολογήσεις για να επιδείξουν την ορθότητα της πολιτικής τους και τις αρνητικές, για να κατατροπώσουν όσους αμφισβητούν την πολιτική τους.

Δημοσιογράφος, συγγραφέας