Πύλα: Ναι, καταδίκη, αλλά μετά τί;

O OHE, η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ καταδίκασαν απερίφραστα την προκλητική ενέργεια προσωπικού ασφαλείας της τουρκοκυπριακής πλευράς μέσα στη νεκρή ζώνη Πύλα, κοντά στη Λάρνακα, σε βάρος μελών της ειρηνευτικής δύναμης UNFICYP. Οι εικόνες που έκαναν τον γύρο του κόσμου, έδειχναν προς στιγμήν σκηνικό έντασης τύπου Μέσης Ανατολής, όχι Κύπρου, προκαλώντας την ομόθυμη διεθνή αντίδραση.

H T/κ ηγεσία υπό τον Ερσίν Τατάρ τράβηξε στα άκρα τις μονομερείς ενέργειες της, εντός νεκράς ζώνης, για να χαράξει έναν δρόμο από το κατεχόμενο χωριό Άρσος προς την Πύλα. Η Πύλα είναι το μόνο μικτό χωριό με Ε/κ και Τ/κ κατοίκους που παρέμεινε από το ‘74, γιατί βρίσκεται εντός της νεκράς ζώνης που ελέγχει ο ΟΗΕ. 

Τι συμβαίνει;

Η Τ/κ ηγεσία αμφισβήτησε την αρμοδιότητα της UNFICYP για την ασφάλεια της νεκράς ζώνης και αγνόησε τις ενστάσεις της, γιατί τέτοια όδευση από το Άρσος στην Πύλα δεν είναι συμφωνημένη. Η Ε/κ πλευρά διαφωνεί με τη χάραξη του δρόμου, επικαλούμενη λόγους ασφαλείας και δημιουργίας πλεονεκτήματος σε θέσεις που ήδη κατέχει ο τουρκικός στρατός στα όρια της κοινότητα της Πύλας.

Ο Τατάρ και ο ακραίος «ΥΠΕΞ» των Τ/κ Ερτογλούρογλου, διέταξαν τη διεξαγωγή των χωματουργικών εργασιών, ενώ η UNFICYP παράταξε οχήματα για να τις παρεμποδίσει. Η Τ/κ ηγεσία ενήργησε αυθαίρετα, υποτιμώντας το μέγεθος των διεθνών αντιδράσεων που προκάλεσε ο βίαιος παραμερισμός οχημάτων του ΟΗΕ και ο κίνδυνος που διέτρεξαν ειρηνευτές. Έτσι, προκάλεσε ένα άνευ προηγουμένου σκηνικό έντασης, εξού και οι σφοδρές διεθνείς αντιδράσεις για σοβαρές νομικές συνέπειες ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Συνύπαρξη με τον αναχρονισμό

Αυτού του είδους οι εντάσεις, που φθάνουν στα όρια σύγκρουσης, δεν είναι ανεκτές γιατί, η Κύπρος δεν είναι Παλαιστίνη. Η Τουρκία το γνωρίζει πολύ καλά, ήδη από την εποχή της βάναυσης δολοφονίας του Ισαάκ και της εκτέλεσης εν ψυχρώ του Σολωμού (1996). Στην Κύπρο, υπάρχουν στρατοί απέναντι – απέναντι, αλλά το νησί ανήκει στην Ε.Ε. Εδώ και 20 χρόνια λειτουργούν δίοδοι διέλευσης και επικοινωνίας κατά μήκος της γραμμής κατοχής. Εντός της νεκρής ζώνης χαράσσονται δρόμοι, πολίτες πηγαίνουν και έρχονται κατά χιλιάδες κάθε μέρα. Μάλιστα, περνούν σε εγγύτητα από στρατιωτικές θέσεις, βλέπουν στρατιωτικές μονάδες και εξοπλισμούς, αλλά οι στρατοί δεν αναμειγνύονται. Πρόκειται για ένα είδος συνύπαρξης με τον αναχρονισμό. Το περίεργο αυτό κλίμα, δεν εμπόδισε τόσα χρόνια τους Ε/κ και Τ/κ να επικοινωνούν, χωρίς να αισθάνονται ότι κινδυνεύουν.

Λογική και διπλωματία

Το επεισόδιο στην Πύλα ήταν πρωτοφανές και προκάλεσε την σφοδρή αντίδραση του ΟΗΕ. Αλλά ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες δεν έκλεισε την πόρτα να βρεθεί άμεσα κάποια διέξοδος. Γι’ αυτό, κάλεσε την Τ/κ ηγεσία να «συνεργαστεί ξανά εποικοδομητικά με την UNFICYP, ώστε να βρεθεί ένας κοινώς αποδεκτός τρόπος για να προχωρήσουν τα πράγματα στην περιοχή της Πύλας». Το ίδιο επεσήμανε και ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ε.Ε. Ζοζέπ Μπορέλ ζητώντας «επανάληψη της εργασίας για συμφωνημένη ρύθμιση στην περιοχή Πύλας».

Περαιτέρω, η UNFICYP ζητά να σταματήσουν οι κατασκευαστικές εργασίες και όχι την «επαναφορά του στάτους κβο» (status quo ante). Αυτό είναι πολύ σημαντικό για να αντιληφθεί κανείς την επόμενη ημέρα. Η δίοδος από το Άρσος προς την Πύλα συναντά την κάθετη διαφωνία της κυβέρνησης Χριστοδουλίδη, που επικαλείται λόγους ασφαλείας και περιστασιακά, λόγω της ακραίας στάσης Τατάρ, αισθάνεται δικαιωμένη. Όμως, η προβολή της θέσης περί «δημιουργίας στρατιωτικού πλεονεκτήματος» μπορεί να αποδειχθεί πολύ αδύναμη. 

Για τη διαμόρφωση καλύτερης εικόνας χρειάζεται να συνυπολογιστούν τα εξής:

1. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί εδώ και τρία χρόνια τουλάχιστον για «μονομερείς ενέργειες» και των δύο πλευρών, που αμφισβητούν την αποκλειστική ευθύνη που έχει η UNFICYP για όσα συμβαίνουν στην νεκρή ζώνη. Ο Γκουτέρες σε διαδοχικές εκθέσεις του καταγράφει εντάσεις και την περαιτέρω στρατιωτικοποίηση της περιοχής.
2. Για την αποφυγή εντάσεων, η UNFICYP κάνει συνεχώς συναντήσεις με τις δύο πλευρές και αναζητεί συμφωνημένες ρυθμίσεις υπέρ των πολιτών. Συχνά προσκρούει σε κάθε λογής ενστάσεις και εμμονές, συνήθως με στρατιωτικά επιχειρήματα.
3. Η αποφυγή περαιτέρω στρατιωτικοποίησης είναι σοβαρός κίνδυνος, ιδίως τώρα που υπάρχει μακρά περίοδος στασιμότητας και ανελαστικές πολιτικές ηγεσίες. Υπάρχει μακρά θετική παράδοση από την εποχή Βασιλείου και Κληρίδη (απαγκίστρωση στρατιωτικών θέσεων στις πόλεις, αποναρκοθέτηση κοκ), αλλά και πυκνά επικίνδυνα παιχνίδια, όπως μικρές μετακινήσεις για απόκτηση στρατιωτικού πλεονεκτήματος.
4. Η εκτενής νεκρά ζώνη 250 χλμ είναι «φορτωμένη» με προβλήματα, όπως λαθρεμπόριο, διακίνηση ναρκωτικών, σωματεμπορία, εγκληματικότητα. Τώρα προστέθηκαν και τα προβλήματα λόγω της παράτυπης μετανάστευσης. Οι δύο πλευρές αδυνατούν να συνεργαστούν. Στους φράκτες και τα κάγκελα, ο τουρκικός στρατός απάντησε με κάμερες παρακολούθησης και επάνδρωση στρατιωτικών θέσεων. Ο ΟΗΕ προσπαθεί ανεπιτυχώς να πείσει τις δύο πλευρές να του επιτραπεί να εγκαταστήσει η UNFICYP κάμερες ασφαλείας και να εποπτεύσει καλύτερα την περιοχή. 

Ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. ζητούν μέτρα εμπιστοσύνης που διευκολύνουν την επικοινωνία και τη ζωή των πολιτών γιατί τη θεωρούν ζωτικής σημασίας για την επανένωση του νησιού. Γι’ αυτό, προτείνουν να γίνουν στην νεκρή ζώνη δικοινοτικά έργα κοινής ωφελείας, όπως το φωτοβολταϊκό πάρκο με γενναία χρηματοδότηση της Ε.Ε. Δεν βρίσκουν ιδιαίτερο ενθουσιασμό.

Με την πάροδο των χρόνων, η τεθλασμένη γραμμή που χωρίζει την Κύπρο σε πολλά σημεία της, καταταλαιπωρεί τους πολίτες. Για παράδειγμα, η απουσία ενός δρόμου 5 χλμ στα Κόκκινα της Τυλληρίας (βόρεια ακτή) αναγκάζει τους Ε/κ να κάνουν αχρείαστη πρόσθετη διαδρομή 40 χλμ με επικίνδυνες στροφές πάνω στο Τρόοδος. Στη Μεσαορία, μια λωρίδα κατεχόμενου τμήματος προς το Τ/κ χωριό Λουρουτζίνα, εμποδίζει τη δημιουργία ανατολικής διόδου προς την Λευκωσία από την κωμόπολη Αθηένου. Θα ήταν ένας εξαιρετικός τρόπος να αποσυμφορηθεί η Λευκωσία από  το κυκλοφοριακό πρόβλημα και να ενωθεί με πρόσθετη οδό με τις πολυπληθείς τουριστικές περιοχές Αγίας Νάπας, Πρωταρά. 

Η περιοχή Πύλας είναι υψηλής ευαισθησίας για τον ΟΗΕ. Αφορά τις ζωές μερικών χιλιάδων ανθρώπων και από τις δύο Κοινότητες που ζουν εκεί από τον καιρό των πέτρινων χρόνων. Αν η Πύλα γίνει σημείο αντιπαράθεσης για ένα δρόμο από το κατεχόμενο Άρσος στην νεκρά ζώνη, τότε τα πράγματα μπορεί εύκολα να στραβώσουν κι αλλού. Οι ενστάσεις της Λευκωσίας θα μπορούσαν να γίνουν αντικείμενο πιο εντατικής εργασίας από την UNFICYP για να βρεθούν λύσεις αμοιβαιότητας πχ Άρσος – Πύλα υπέρ Τ/κ έναντι Λευκωσίας – Λουρουτζίνας – Αθηένου.

Η καταδίκη των ενεργειών Τατάρ - δε γίνεται λόγος από την UNFICYP για εμπλοκή της Τουρκίας - δημιουργεί πρόσκαιρη ικανοποίηση στο Υπουργείο Εξωτερικών της Κύπρου, που είχε καιρό να ακούσει ένα καλό λόγο από τον ΟΗΕ. Τώρα, βλέπει τα πυρά να στρέφονται μαζικά εναντίον του Τατάρ. Αν όμως επαναπαυτεί και μείνει στην καταδίκη της παραβίασης του στάτους κβο, δε θα βγει κερδισμένη, όπως αποδείχθηκε σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Θα λαμβάνει μόνο μια παράγραφο ακόμα στις εκθέσεις του ΟΗΕ, όπως συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις αλλοίωσης του στάτους κβο (άνοιγμα Βαρωσίων, 2020, πιο πριν Στροβίλια, 2000).