Το δίλημμα του Χριστοδουλίδη

Ανήμερα της επετείου της τουρκικής εισβολής (Πέμπτη, 20/7), ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν πήγε στην κατεχόμενη Κύπρο, όπου εγκαινίασε τη νέα σύγχρονη πτέρυγα του τουρκοκυπριακού αεροδρομίου Τύμπου: εκεί πήρε κάθετη θέση για το Κυπριακό και μίλησε ξανά για «δύο ισότιμα κράτη - ισότιμη κυριαρχία και ισότιμο διεθνές καθεστώς». Ο Ερντογάν ζήτησε επίσης απευθείας πτήσεις από την Τύμπου στο εξωτερικό και άρση των εμποδίων στη διακίνηση των Τουρκοκυπρίων.

Την ίδια ημέρα στις Βρυξέλλες, με εντολή του προέδρου Ν. Χριστοδουλίδη, ο ΥΠΕΞ Κ. Κόμπος έθεσε στο συμβούλιο υπουργών τη γραμμή της Λευκωσίας για την αναθέρμανση των σχέσεων Τουρκίας-Ε.Ε.: «Η αξιολόγηση της Τουρκίας θα πρέπει να είναι σταδιακή, αναλογική και αναστρέψιμη, υπό τις καθορισμένες προϋποθέσεις…», είπε ο Κύπριος ΥΠΕΞ, τοποθετώντας και την «ταχεία επανάληψη των συνομιλιών» σε αυτούς τους όρους και προϋποθέσεις.

Πού είναι ο πήχης;

Μέχρι τον Οκτώβριο ο Χριστοδουλίδης θα βρεθεί μπροστά σε ένα δίλημμα, να συναινέσει ή να απορρίψει μια νέα απόφαση της Ε.Ε. για την Τουρκία. Θα πρόκειται, όμως, για στρατηγική απόφαση για τους Ευρωπαίους, που θα επανακαθορίσει τις ευρωτουρκικές σχέσεις τους από το 2005, όταν άρχισαν οι διαπραγματεύσεις ένταξης!

Ο Κύπριος πρόεδρος είναι συγκεντρωτικός από την πρώτη ημέρα της εκλογής του και μοιράζεται με πολύ λίγους τις πραγματικές σκέψεις του για το Κυπριακό. Γνωρίζει ποιο είναι το διακύβευμα μπροστά του και πώς θα επηρεάσει όλη την προεδρική θητεία του, αν αναγκαστεί στα ευρωτουρκικά να περάσει κάτω από τον πήχη. Με βάση ασκήσεις επί χάρτου, ο Χριστοδουλίδης πίστευε στην αρχή ότι ανάβοντας πράσινο φως στην Τουρκία θα μπορούσε να χρησιμοποιεί την ομοφωνία στο συμβούλιο για να αποσπά ανταλλάγματα στο Κυπριακό, παράλληλα με την επανέναρξη ενός ακόμα γύρου διαπραγματεύσεων υπό τον ΟΗΕ. Με τα σημερινά δεδομένα, ούτε το ένα ούτε το άλλο είναι εύκολο να τα πετύχει. Η Ε.Ε. θέλει διακαώς να προχωρήσει με την Τουρκία, ενώ ο ΟΗΕ είναι επιφυλακτικός να κάνει ξανά διαπραγματεύσεις για το θεαθήναι, χωρίς δεσμεύσεις για κατάληξη σε λύση.

Μπροστά στο δίλημμα, ο Χριστοδουλίδης αρχίζει να καταφεύγει στα γνωστά υλικά για να διαχειριστεί τις εξελίξεις. Ο ΥΠΕΞ Κ. Κόμπος έλαβε εντολή να βάλει τροχοπέδη, επικαλούμενος προηγούμενα ευρωπαϊκά κείμενα για τις λεγόμενες «κυπρογενείς υποχρεώσεις»: όροι για την τελωνειακή ένωση, το πρωτόκολλο της Αγκυρας, τα βέτο σε διεθνείς οργανισμούς κοκ.

Το ευρωπαϊκό τραπέζι

Η προσέγγιση αυτή είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει την οργή της Τουρκίας, που απαιτεί να καθαρίσει το ευρωπαϊκό τραπέζι της από το Κυπριακό και ενεργεί ήδη προς τις ισχυρές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο Ερντογάν αισθάνεται ότι μπορεί να πιέζει αφόρητα τη Λευκωσία στο Κυπριακό, εκεί που είναι το αδύνατο σημείο της ελληνοκυπριακής ηγεσίας, έξι χρόνια μετά το Κραν Μοντανά: την αξιοπιστία της! «Ολοι θα πρέπει πλέον να συνειδητοποιήσουν ότι η ομοσπονδιακή λύση δεν είναι δυνατή. Είναι αδύνατον να εισέλθουμε σε μια νέα διαπραγματευτική διαδικασία χωρίς να αναγνωρίσουμε την κυριαρχική ισότητα και το ισότιμο διεθνές καθεστώς των Τουρκοκυπρίων».

Με τη σκληρή αυτή θέση, ο Ερντογάν φράζει την επίλυση του Κυπριακού, με το λιγότερο από ποτέ διεθνές κόστος από την εποχή της τουρκικής εισβολής: «Το μόνο που κάνουν οι Ελληνοκύπριοι είναι να παραπονιούνται για εμάς σε τρίτους και ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση», είπε ο Ερντογάν, αφήνοντας ακόμα μία ευθεία προσωπική αιχμή εναντίον του Χριστοδουλίδη: «Ο νέος Ελληνοκύπριος ηγέτης ποζάρει κάτω από τις σημαίες ΕΟΚΑ και Ενωσης». Την ίδια στιγμή, ο ίδιος έπλεξε το εγκώμιο ακραίων Τούρκων εθνικιστών, οπαδών της διχοτόμησης. Μέχρι και τον κυπριακής καταγωγής ηγέτη των Γκρίζων Λύκων Αλπασλάν Τουρκές θυμήθηκε.

Διπλωματικό παρασκήνιο

Από όλη αυτή την παράσταση στην Τύμπου, φαίνεται ότι η τουρκική διπλωματία είναι προετοιμασμένη να αντιμετωπίσει τη Λευκωσία στην Ε.Ε. Θα δουλέψει παρασκηνιακά, θα αφήσει ανοιχτή την πόρτα ενός άτυπου διαλόγου στον ΟΗΕ, ενώ θα ζητήσει και την άρση της απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων.

Ο Χριστοδουλίδης έχει ευρεία στήριξη στην Ε.Ε. για επανεκκίνηση των συνομιλιών και την κατηγορηματική θέση των «27» υπέρ της ομοσπονδιακής λύσης και κατά των «δύο κρατών». Αλλά, το ξεκλείδωμα της διαδικασίας παραμένει στα χέρια του ΟΗΕ και εναπόκειται στην κοινή βούληση των δύο μερών στην Κύπρο. Ποια θα ήταν όμως η κατάλληλη μέθοδος για να πετύχει τον στόχο του, ώστε «η ενίσχυση των ευρωτουρκικών σχέσεων να περνά μέσα και από ουσιαστικές εξελίξεις στο Κυπριακό»; Με τα δεδομένα σήμερα είναι απίθανο να μετατραπεί το Κυπριακό σε προϋπόθεση για την πρόοδο των ευρωτουρκικών σχέσεων. Οι αποστάσεις που τηρεί ο ΟΗΕ δεν βοηθούν τον Χριστοδουλίδη και ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες βιάζονται να προχωρήσουν με την Τουρκία.

Ο Γκουτέρες, γνώστης και παθών του Κυπριακού, θέτει όρους για να αναλάβει πρωτοβουλία: «Αυτή τη φορά να είναι διαφορετικά, όχι ξανά ατέρμονες συζητήσεις». Ο Κύπριος πρόεδρος λέει ότι «πράττει ό,τι είναι δυνατόν» για να σπάσει το αδιέξοδο, αλλά δεν ανταποκρίνεται σε αυτά που ζητά ο ΟΗΕ.

Ο Γκουτέρες πρόσφατα εξέπληξε τους Κύπριους συνομιλητές του ζητώντας μονομερή μέτρα και οικονομικά ανοίγματα προς την Τουρκοκυπριακή Κοινότητα για να μην ενσωματωθεί στην Τουρκία. Ο Χριστοδουλίδης δεν ιεραρχεί τα ζητήματα αυτά ως προτεραιότητα, τα θεωρεί παραχωρήσεις και δεν είναι διατεθειμένος να τα εξετάσει σε βάθος για να αλλάξει το κλίμα.

Το αξιοσημείωτο, όμως, είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβαίνει σε ανάλογες παραστάσεις, ζητώντας να διευρυνθεί ο Κανονισμός της Πράσινης Γραμμής: περισσότερα προϊόντα για εμπόριο, πιστοποίηση ΠΟΠ κατά το πρότυπο του χαλουμιού, διευκόλυνση τραπεζικών συναλλαγών για τους Τουρκοκυπρίους.

Ο Χριστοδουλίδης ζητά πολλά, αλλά πράττει ελάχιστα και ο τρόπος που διαβουλεύεται με τη γραμματεία του ΟΗΕ και τους αξιωματούχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παραμένει προβληματικός. Οι συνεργάτες του Χριστοδουλίδη κλείνουν τα αυτιά τους και ενίοτε αντιδρούν άτσαλα στις εισηγήσεις τους. Ο ειδικός αντιπρόσωπος του ΟΗΕ στην Κύπρο Κόλιν Στιούαρτ είναι μονίμως στο στόχαστρο! Είχε διαβουλεύσεις τον περασμένο Μάιο με την Ε.Ε. και θεωρείται «υπεύθυνος» για την αποτυχία διορισμού Ευρωπαίου απεσταλμένου. Η δε Επιτροπή έφτασε στα όρια της ρήξης με τη Λευκωσία για να κόψει τις αυθαίρετες ερμηνείες που έκανε το Τελωνείο – με κατευθείαν υποδείξεις του ΥΠΕΞ, βάζοντας σκόπιμα εμπόδια και ελέγχους στις διελεύσεις για να εκφοβίσουν τους πολίτες και να αποτρέψουν την προμήθεια καυσίμων για προσωπική χρήση.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου