Οταν η ψήφος γίνεται ευχή

Ο Γάλλος φιλόσοφος Αλέν Μπαντιού εκφράζει την άποψη ότι η ψήφος αποτελεί έναν ελεύθερο φορμαλισμό (Le vote est un formalisme libre), με την έννοια ότι καθίσταται μια διαδικασία χωρίς ιδιαίτερο περιεχόμενο. Και αυτό γιατί η πολιτική έχει αποσυνδεθεί από τις αναγνωρίσιμες και πραγματικές αποφάσεις της βούλησης και της φύσης των πραγμάτων, υποβάλλοντας όλα τα μεγέθη σε επίπεδο αριθμών. (Alain Badiou. Περιοδικό Lignes. Αρθρο με τίτλο «Considérations philosophiques sur la très singulière coutume du vote, étayées sur l'analyse de récents scrutins en France». Éditeur: Éditions Léo Scheer. 2022/23)

Κι όμως, η ψήφος γίνεται ευχή όχι με τη μεταφυσική έννοια αλλά λειτουργώντας κυρίως σε επίπεδο μιας μαγικής ευχετικής εκρηκτικότητας, η οποία εκφράζει την επιθυμία για κάτι που θέλουμε να συμβεί. Παραπέμπει έτσι σε μια συναισθηματική μαγεία με ειδικό τρόπο, όπου η επίκληση της ευχής θα πρέπει να αποκτήσει το συντομότερο μια υπόσταση και να γίνει προστασία. Ετσι και αλλιώς, ο άνθρωπος σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη εκφράζεται με ευχές, αφού αταβιστικά ο μεγάλος του πόθος του είναι να συμβεί ό,τι καλύτερο υπάρχει για τη ζωή του.

Από πότε όμως ξεκίνησε η ψήφος να μπερδεύεται με τις εκλογές; Από τότε όπου ο υπήκοος αδρανοποιήθηκε πλήρως από τη συμμετοχή του στην εξουσία. Στην Κλασική Ελλάδα, δεν υπήρχε η ευχή για καλή ψήφο (η λέξη «ψήφος» προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «ψάω», που σημαίνει λειαίνω, ομαλύνω) και αυτό γιατί υπήρχε η συμμετοχή των πολιτών στην εξουσία.

Ο Γάλλος ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν μάς δίνει μια εξαιρετική περιγραφή, πως ο σκλάβος, ο υπήκοος, ο πολίτης σήμερα, αρνήθηκε την ευκαιρία της πολιτικής κυριαρχίας και, φυσικά, η πορεία του, η εξέλιξή του, λοξοδρόμησε σε ευχολογίες ή σε ατελέσφορες αναμονές, χωρίς πολιτικές διεκδικήσεις. Θα μας πει, λοιπόν, ο Ζ. Λακάν ότι ο σκλάβος δραπέτευσε από τον κίνδυνο του θανάτου, εκεί όπου η πολιτική κυριαρχίας τον καλούσε να δώσει έναν αγώνα καθαρού κύρους.

Ο σκλάβος συμβιβάστηκε με γνώμονα τη γνωσιακή του αναγνώριση, η οποία του υπογράμμιζε ότι τόσο εκείνος όσο και ο αφέντης/κύριός του, είναι και οι δύο θνητοί. Ετσι δέχθηκε να εργαστεί για τον κύριό του, να γίνει δηλαδή εθελόδουλος, αρνούμενος φυσικά την ευχαρίστησή του. Αυτές οι σκέψεις και οι αποφάσεις του πυροδοτήθηκαν από το γεγονός ότι και ο αφέντης/κύριος είναι θνητός και μέσα από αυτή την αβεβαιότητα, μέχρι να έρθει ο θάνατος του κυρίου, μπορεί εκείνος (ο δούλος) να παραμείνει σε μια αναμονή και να δει τι μπορεί να διαπραγματευτεί με τον αφέντη/κύριο.

Η αναμονή φέρνει την ευχή, όπως και ο φόβος του θανάτου επίσης φέρνει την ευχή. Στον αβέβαιο χρονικά θάνατο του αφέντη, ο δούλος ενσωματώνεται όλο και περισσότερο στο σύστημα που ο αφέντης κατασκεύασε για εκείνον. Και η αναμονή θα ενδοβάλλει πλήρως τον δούλο σε μια ιδεοληπτική στάση, η οποία θα λειτουργήσει παρηγορητικά και ευχητικά, χάνοντας έτσι ο δούλος την αγωνιστικότητά του.

Αν είμαστε άξιοι της τύχης μας για την κατάντια μας, η οποία είναι προϊόν της συνηθισμένης ακρισίας μας, της εγγενούς αβελτηρίας μας και του απύθμενου φόβου μας και δεν αντιστεκόμαστε σε κάτι που έρχεται ή συμβαίνει και συναινούμε σε ένα μέλλον που μας καθιστά ανεμώλιο άθυρμα, τότε σίγουρα έχουμε σκοτώσει το όνειρο και είναι βέβαιο ότι έχουμε πυροβολήσει την ελπίδα. Δεχόμαστε αμαχητί την ογκηρή παραχάραξη της αλήθειας και τη βροντώδη πανουργία του λόγου που σέρνονται σαν ερπετά της νέας αποκάλυψης.

Κάπως έτσι φθάσαμε σήμερα στην Ελλάδα να υπάρχει ένα κόμμα το οποίο απειλεί οριζοντίως την ελληνική κοινωνία πως, αν δεν ψηφίσουν οι Ελληνες πολίτες τη Ν.Δ., τότε τα πράγματα θα είναι πολύ δύσκολα (σοκαριστική δήλωση της Ντόρας Μπακογιάννη). Ενα κόμμα, λοιπόν, μια οικογένεια, κρατάει τη λεία της (τον ελληνικό λαό) με κάθε τρόπο και καμιά ευχή δεν μπορεί να μεσολαβήσει για να σταματήσει την εξέλιξη της μοναρχίας που διεκδικεί να κυβερνήσει με τα μεταμφιεσμένα συμφέροντά της. Γράφει στα «Μονόχορδά του» ο Γιάννης Ρίτσος: «Μετά, παράγγειλα, στο όνομα του Οιδίποδα, γυάλινα μάτια γαλάζια».

*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας