Σ’ έναν χρόνο από τώρα (τον Μάιο του 2024) θα γίνουν οι ευρωεκλογές σ’ όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Θα πρόκειται για την πέμπτη κατά χρονολογική σειρά εκλογική αναμέτρηση για την ανανέωση των αντιπροσώπων των Ευρωπαίων πολιτών κατά τον εικοστό πρώτο αιώνα.
Υπενθυμίζω, οι προηγούμενες διαδικασίες αντιπροσώπευσης έγιναν κατά χρονολογική σειρά τα έτη: 2004, 2009, 2014, 2019. Και ενώ έχουμε διανύσει το πρώτο τέταρτο του εικοστού πρώτου αιώνα, η Ευρωπαϊκή Ενωση ως συλλογική οντότητα των κρατών-μελών της βρίσκεται σε καθεστώς στασιμότητας. Τίποτε δεν κινείται και δεν υπάρχουν περιθώρια ριζικών αλλαγών ή ακόμη έστω και μηχανικών μεταρρυθμίσεων για την πλανητική υπέρβαση της ίδιας της Ευρώπης.
Δεν χρειάζεται στο σημείο αυτό να εξηγήσω τα δομικά χαρακτηριστικά της νέας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Και κατά συνέπεια να αντιληφθούμε όλοι μας ποια Ευρώπη χρειαζόμαστε σ’ αυτήν τη συγκυρία. Θα αναφέρω μόνον δύο στοιχεία τα οποία υπερπροσδιορίζουν τη θέση της Ευρωπαϊκής Ενωσης στον παγκόσμιο χάρτη. Το πρώτο έχει να κάνει με την προτεραιότητα ή τα πρωτεία της νεοφιλελεύθερης οικονομίας έναντι της δημοκρατικής οργάνωσης της πολιτικής.
Μετά την κατάρρευση του «δημοκρατικού καπιταλισμού» (κατά το έτος-τομή 1989) τα δύο κοινωνικά υποσυστήματα (δηλαδή η οικονομία και η πολιτική) όχι μόνον ακολουθούν αποκλίνουσες ιστορικές πορείες, αλλά αναποδογυρίζεται και η θετική διαμεσολάβηση που είχε επιτευχθεί ανάμεσά τους κατά το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα. Η πολιτική καθίσταται θεραπαινίδα του οικονομικού συστήματος, το οποίο στις μέρες μας είναι πρωτίστως χρηματοπιστωτικό. Το τελευταίο σημαίνει ότι το χρήμα καθίσταται η «πρώτη αρχή» οργάνωσης και λειτουργίας του ανθρώπινου κόσμου.
Το δεύτερο στοιχείο είναι εκείνο που αναφέρεται στην εξελικτική αναντιστοιχία ανάμεσα στη μεταπολεμική ιδέα περί Ευρώπης και στη σύγχρονη νεοφιλελεύθερη πραγματικότητα του «πύργου των Βρυξελλών». Με άλλα λόγια, υποστηρίζω ότι ανάμεσα στα δύο αυτά «πράγματα», δηλαδή τη μεταπολεμική ευρωπαϊκή οντότητα και την ευρωπαϊκή εκδοχή της κατά το πρώτο ιστορικό τέταρτο του εικοστού πρώτου αιώνα, η απόσταση που τα χωρίζει έχει να κάνει με τη διαφορά ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα.
Πράγματι, πάνω από την ευρωπαϊκή ήπειρο (ή ορθότερα «χώρα» κατά την πλατωνική έκφραση) έχει πέσει το βαθύ σκοτάδι της νύχτας. Σ’ ένα από τα βιβλία μου με τον τίτλο «Το λυκόφως της πολιτικής Ευρώπης» (εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2017) αναλύω τα πολιτικά αδιέξοδα της γραφειοκρατικής Ευρώπης της εποχής μας.
Στις μέρες μας και εν όψει των επικείμενων ευρωεκλογών το πολιτικό τοπίο έχει τελικά αποσαφηνιστεί όσον αφορά τις ιστορικές προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Θυμίζω πως κατά τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 το λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών σπουδών περιελάμβανε όρους όπως π.χ. «δημοκρατικό έλλειμμα» της Ευρωπαϊκής Ενωσης ή ακόμη και συζητήσεις για την ομοσπονδοποίηση.
Σήμερα οι κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες στη νέα παγκοσμιοποιημένη κοινωνία έχουν ριζικά αλλάξει. Τίποτε δεν θυμίζει τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Από τη στιγμή κατά την οποία χτίστηκε ο «πύργος των Βρυξελλών» δεν μπορούμε να συζητάμε για τον εκδημοκρατισμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η συζήτηση περί δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση αποκτά εντελώς νέα περιεχόμενα.
Ο Jürgen Habermas παλαιότερα στο πλαίσιο της συζήτησης για τον εκδημοκρατισμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης είχε πει χαρακτηριστικά ότι «βάζουμε το κάρο πριν από το άλογο» όταν ιδρύσαμε την ΟΝΕ, δηλαδή την Οικονομική και Νομισματική Ενωση (η οποία τελικά κατέληξε μόνον νομισματική), αντί να εργαστούμε με πρόγραμμα για την πολιτική Ενωση της Ευρώπης. Και σήμερα διαπιστώνουμε ότι έχουμε μείνει χωρίς το «άλογο» και το «κάρο» χρειάζεται επειγόντως να επισκευαστεί!
Οσα γράφω δεν στοχεύουν σε μια προγραμματική σύλληψη των ιστορικών προοπτικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Διατυπώνω μόνο σκόρπιες σκέψεις και ιδέες όσον αφορά τον προβληματισμό μας για να θέσουμε ξανά σε συζήτηση τη δυνατότητα να αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Ενωση δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία. Η εκτίμησή μου είναι η εξής: Εάν εν όψει των επικείμενων ευρωεκλογών δεν τεθούν σε διαβούλευση τα μείζονα δομικά και θεσμικά προβλήματα του «πύργου των Βρυξελλών», τότε και οι κοινωνίες των κρατών-μελών αλλά και η ευρωπαϊκή κοινωνία (στον βαθμό που υφίσταται ως ολότητα!) θα βρεθούν μπροστά σε υπαρξιακά αδιέξοδα.
Αν υποθέσουμε πως υφίστανται τα πραγματολογικά περιθώρια, τα «δυτικά Βαλκάνια» δεν θα ενταχθούν ποτέ στο ευρωπαϊκό γραφειοκρατικό σύστημα των Βρυξελλών, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι έχουν μέγιστη πολιτική συνείδηση, εάν προηγουμένως το «ψυχρό τέρας των Βρυξελλών (ο όρος ανήκει στον Hans-Magnus Enzensberger) το ίδιο δεν μεταρρυθμιστεί! Με τα λόγια του Habermas, θα πρέπει οι ίδιες οι Βρυξέλλες να βρουν το «άλογο» που χάθηκε στους διαδρόμους του χρηματοπιστωτικού συστήματος και επιπλέον να επισκευάσουν το «κάρο» που χάλασε κατά τη μετάβαση από τον «δημοκρατικό καπιταλισμό» στον χρηματοπιστωτικό αυταρχικό καπιταλισμό της εποχής μας.
*Kαθηγητήs Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας