Η έννοια της “κλιματικής αλλαγής” προς το παρόν, δεν είναι αυστηρά ορισμένη, αλλά οριοθετείται κατά περίπτωση από κάθε είδους και προέλευσης στατιστικά. Το μόνο ουσιαστικά ποσοτικό στοιχείο που έχουμε είναι τα δεδομένα για την θερμοκρασία, με τα οποία οριοθετείται η περιοχή ισορροπίας του παγκόσμιου οικοσυστήματος. Προφανώς μία ολιστική θεώρηση του πλανητικού συστήματος, θα χαρακτήριζε την αύξηση της θερμοκρασίας, ως ένα μόνο σύμπτωμα της συνολικής αποσταθεροποίησης του πλανήτη από την υπερβολική πίεση που υφίσταται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Συνοπτικά μερικοί από τους κυριότερους τομείς, στους οποίους η ανθρώπινη δραστηριότητα πιέζει το οικοσύστημα.
1. Ο ανθρώπινος πληθυσμός τα τελευταία 200 χρόνια, δηλαδή από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά, αυξήθηκε οκτώ φορές. Η επιβίωση αυτού του πληθυσμού, με τους όρους που καθορίζει το σημερινό μοντέλο παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης αγαθών, έχει αλλάξει περίπου τη μισή έκταση της στεριάς κυρίως με αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Σαν αποτέλεσμα αυτής της πληθυσμιακής έκρηξης άλλαξε δραματικά και η ισορροπία των ειδών. Η αναλογία ανθρώπων προς τα λοιπά θηλαστικών ήταν 1% προς 99% πριν την ανάπτυξη της γεωργίας και κτηνοτροφίας. Σήμερα είναι 36% οι άνθρωποι, 60% τα εκτρεφόμενα ζώα και μόνο 4% όλος ο πληθυσμός της άγρια ζωής.
2. Τα οργανογενή ορυκτά καύσιμα που αποτέλεσαν την κύρια πηγή ενέργειας υφίστανται υπερκατανάλωση. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μισή ποσότητα των ορυκτών καυσίμων που έχει χρησιμοποιηθεί γενικά από τον άνθρωπο καταναλώθηκε στα τελευταία 30 χρόνια. Με αυτούς τους ρυθμούς και σε συνδυασμό με την αλλαγή των χρήσεων γης που αναφέραμε προηγουμένως, είναι φυσικό να έχουμε κατάρρευση της ισορροπίας στον κύκλο του άνθρακα, δηλαδή υψηλές συγκεντρώσεις CO2 στην ατμόσφαιρα.
3. Επιπλέον των παραπάνω στη συνολική ανισορροπία του οικοσυστήματος συνδράμουν παράγοντες όπως η καταστροφή των δασών, η ερημοποίηση, ο περιορισμός της βιοποικιλότητας, η υπερκατανάλωση των κάθε είδους πρώτων υλών και η γενικευμένη χημική ρύπανση.
Το ανθρώπινο είδος με τον τρόπο που αναπτύχθηκε μέχρι σήμερα, δηλαδή μέσα από ταξικές κοινωνίες κυριαρχίας μιας μειοψηφίας των «από πάνω» στην πλειοψηφία των «από κάτω» συνυφασμένης με την κυριαρχία των ανθρώπων συνολικά στην φύση και τα άλλα είδη, πιέζει το υπόλοιπο οικοσύστημα σε βαθμό τέτοιο που ξεπερνά τις δυνατότητές του να ενσωματώσει αυτή την επίδραση και να αναγεννηθεί επιστρέφοντας σε καταστάσεις ισορροπίας, να λειτουργεί δηλαδή βιώσιμα. Το μέγεθος της ανθρωπογενούς επίδρασης ξεπερνά τα όρια ανοχής του γήινου συστήματος το οποίο έχει πεπερασμένα όρια και δεν μπορεί να αναταχθεί αν περιοριστούμε μόνο σε μέτρα σχετικά με το φαινόμενο του θερμοκηπίου από την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων.
Όμως το σημερινό κυρίαρχο οικονομικο-πολιτικό σύστημα, επιβάλει από τη φύση του, τη μεγέθυνση της παραγωγής και κατανάλωσης σε κάθε τομέα αλλά και στην ενέργεια. Αν στο παρελθόν η τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία για να υποστηριχθεί αυτή η μεγέθυνση (όπως στις προηγούμενες φάσεις εκβιομηχάνισης), σήμερα αυτό δεν είναι εφικτό διότι απλά ο πλανήτης δεν μπορεί να το υποστηρίξει!
Οι διαθέσιμες τεχνολογίες σήμερα δεν έχουν τη δυνατότητα, τουλάχιστον στον χώρο της ενέργειας, να λειτουργήσουν βιώσιμα.
Οι φυσικοί περιορισμοί που έχουν οι τεχνολογίες1 οι οποίες φιλοδοξούν να αντικαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα σήμερα με όρους βιωσιμότητας και διαθεσιμότητας, δηλαδή να έχουν δυνατότητα λειτουργίας στο χρόνο με το ελάχιστο οικολογικό αποτύπωμα και χωρίς την αναγκαστική συνδρομή των ορυκτών καυσίμων, συνδέονται με τα παρακάτω προβλήματα:
1. Ανάγκη για τεράστιες επενδύσεις για τη δημιουργία των νέων δικτύων διακίνησης αυτών των νέων μορφών ενέργειας με τεράστιες οικολογικές επιπτώσεις, με κυριότερες την αλλαγή χρήσεων γης, και τις συνέπειες από την παραγωγή των απαραίτητων για την κατασκευή τους μεταλλευμάτων και άλλων υλικών.
2. Τα φωτοβολταϊκά, αλλά κυρίως τα αιολικά φαραωνικά συστήματα, αν και θεωρούνται μηδενικού αποτυπώματος άνθρακα, με το σημερινό τρόπο παραγωγής τους, συμβαίνει το αντίθετο2
3. Τα βιοκαύσιμα ενίσχυσαν τη διατροφική φτώχεια3, διότι διεκδίκησαν εκτάσεις από την καλλιέργεια τροφής αφού η παραγωγή τους από απόβλητα είναι περιορισμένη. Η προοπτική τους δείχνει ότι δεν μπορούν να θεωρηθούν αξιόλογοι αντικαταστάτες των ορυκτών καυσίμων.
4. Το υδρογόνο, ενώ φαίνεται να αποτελεί μακροπρόθεσμα ένα ουσιαστικό νέο φορέα ενέργειας, προς το παρόν περιορίζεται από τα όρια των τεχνολογιών παραγωγής, αποθήκευσης και ασφαλούς χρήσης του.
Τα παραπάνω προβλήματα είναι ενδεικτικά για την κατάσταση σήμερα: δεν υπάρχει η προϋπόθεση για την αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων, ώστε να έχουμε μηδενικές εκπομπές CO2, με την σημερινή αυξημένη ζήτηση ενέργειας, η οποία μάλιστα όλο και θα αυξάνεται στο μέλλον , αν συνεχίζουμε να ακολουθούμε το ίδιο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης. Oι διαθέσιμες «πράσινες» τεχνολογίες ενέργειας δεν είναι και τόσο «ανανεώσιμες» όπως παρουσιάζονται από τις «πράσινες» εταιρείες και το «πράσινο» κεφάλαιο, αλλά ούτε μπορούν να δώσουν την ποσότητα και την ποιότητα της ενέργειας που χρειάζεται το καπιταλιστικό σύστημα.
Γιατί όμως υιοθετήθηκαν τόσο γρήγορα από τις αντίστοιχες πολιτικές στην Ευρώπη και στον Δυτικό κυρίως κόσμο;
-Από ότι φαίνεται, στον χρηματιστηριακό καπιταλισμό του καζίνου, το τραπεζικό, το χρηματιστηριακό, αλλά και τα επενδυτικά κεφάλαια υψηλού ρίσκου, θεωρούν τις τεχνολογίες της ενεργειακής μετάβασης σαν προνομιακό επενδυτικό χώρο, ειδικά μετά από την τελευταία παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση (2008). Είναι προνομιακός χώρος επενδύσεων λόγω του μεγέθους του αλλά και της ανάγκης που υπάρχει για ενέργεια από κάθε άνθρωπο, από κάθε οικονομική δραστηριότητα. Γιατί αυτή είναι ένα κοινωνικό αγαθό, που πρέπει να προσφέρεται από τις κυβερνήσεις, οι οποίες και θα τη στηρίξουν με επιδοτήσεις. Και το σημαντικότερο που επιδιώκουν τα κεφάλαια υψηλού επενδυτικού ρίσκου είναι: ενώ σε περιόδους κερδοφορίας τα πολλά κέρδη θα τα απολαμβάνουν οι επενδυτές τους, σε περιόδους κρίσης , κατάρρευσης και μεγάλων ζημιών, θα αναλάβουν τα «σπασμένα» και ολόκληρο το κόστος οι κυβερνήσεις, δηλαδή το κράτος και κατά επέκταση οι φορολογούμενοι.
-Και για έναν άλλο επιπλέον λόγο: φαίνεται ότι το είδος αυτής της ενεργειακής μετάβασης είναι ταυτόχρονα και μία στρατηγική επιλογή των κυρίαρχων πολιτικο-οικονομικών δυνάμεων της Δύσης για να διατηρήσουν τον ρόλο τους σε ένα κόσμο που τις αμφισβητεί. Η Ευρώπη π.χ., με δεδομένη την έλλειψη πρώτων υλών και ανθρώπινου δυναμικού που έχει, θα μπορεί να ελέγχει το μέλλον του κόσμου προωθώντας τις τεχνολογίες της τεχνολογικής μετάβασης. Για αυτό όμως πρέπει να επιβληθεί αυτή σε όλο τον κόσμο. Πρέπει να «πειστεί» ο πλανήτης ότι η ενεργειακή μετάβαση είναι το μοναδικό κλειδί για τη «βιώσιμη ανάπτυξή του». Αυτό τον ρόλο τον έχει αναλάβει και ο ΟΗΕ, που στις συμφωνίες που προωθεί στις διακυβερνητικές διασκέψεις για το κλίμα, αναθέτει την ενεργειακή μετάβαση στη βούληση των αγορών και του ιδιωτικού κεφαλαίου.
Βέβαια το εγχείρημα της νέας ενεργειακής μετάβασης που προωθεί το δυτικό μοντέλο ανάπτυξης δεν είναι σίγουρο ότι θα πετύχει, γιατί έχει κάποιους σημαντικούς κινδύνους να αντιμετωπίσει:
-Ακόμη και αν γίνει εφικτή η πλανητική διάδοσή της, δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί το συνολικό πρόβλημα του οικοσυστήματος. Πολύ σύντομα –φαίνεται κιόλας-παρά τα μέτρα των τελευταίων χρόνων για την προώθησή της, το σύμπτωμα της ασθένειας, δηλαδή η συγκέντρωση του CO2 στην ατμόσφαιρα, όλο και αυξάνεται.
-Αν για παράδειγμα η Κίνα κυριαρχήσει στην παραγωγή των τεχνολογικών υποδομών της πράσινης ενέργειας, τότε θα χαθεί το ενδιαφέρον των αγορών, του χρηματιστηριακού κεφαλαίου και των κεφαλαίων ψηλού ρίσκου για τον χώρο και άρα και το ενδιαφέρον της Δύσης για αυτή τη στροφή στο νέο «Green Deal».
- Ο παγκόσμιος νότος, δηλαδή οι χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Ν. Αμερικής, που σήμερα είναι οι προμηθευτές των πράσινων τεχνολογιών με φθηνές πρώτες ύλες και εργασία, για πόσο ακόμα καιρό θα είναι διαθέσιμες να το κάνουν; Ένας ενδεχόμενος αναπροσανατολισμός τους στη Κίνα ή σε άλλες συμμαχίες, θα οδηγούσε σε γρήγορη κατάρρευση του σημερινού επενδυτικού σχεδίου της Δύσης.
Για ένα βιώσιμο οικολογικά και δημοκρατικό κοινωνικά μέλλον
Σε κάθε περίπτωση, η ανθρωπότητα δεν θα έχει τη δικαιολογία ότι δεν γνώριζε που οδηγεί η υπερσυγκέντρωση της παραγωγής και η κεντρική διανομή της ενέργειας που γίνεται και με τη νέα «πράσινη» ενεργειακή μετάβαση . Η τεχνολογία από μόνη της, όσο και αν φαίνεται ότι οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας είναι καταλληλότερες, δεν εξασφαλίζει τη δημοκρατική της διαχείριση.
Αν το ζητούμενο είναι ένα βιώσιμο οικολογικά και δημοκρατικό κοινωνικά μέλλον, τότε η συντομότερη πορεία θα είναι η απόρριψη του σημερινού κοινωνικο-οικονομικού μοντέλου και η στροφή, όσο υπάρχει καιρός, σε ένα μοντέλο που θα εξασφαλίζει μια καλή ζωή στα πλαίσια της οικολογικής ισορροπίας και των φυσικών ορίων του συστήματος της «Γαίας». Το πρώτο βήμα θα είναι να απορρίψουμε την ψευδαίσθηση ότι με μία ακόμη εκτατική ανάπτυξη των σημερινών ενεργειακών και άλλων τεχνολογιών θα αναγκάσουμε το φυσικό περιβάλλον να ανεχθεί την ανθρωπογενή πίεση. Το δεύτερο βήμα θα είναι να απορρίψουμε τις «κοινωνίες διακινδύνευσης» και το τρίτο να εστιάσουμε στην επάρκεια και στη μείωση των ενεργειακών και άλλων υπερκαταναλωτικών αναγκών μας: «Τα λιγότερα είναι συνήθως επαρκή»!
Πάνω σε αυτόν τον πλανήτη, υπάρχει από τη βιόσφαιρα μια επιτυχής διαχείριση των φυσικών πλανητικών πόρων που διαθέτει ο «οίκος» γη-ενέργεια, υλικά, όντα, σχέσεις και νοήματα όλων αυτών. Αν το γήινο αυτό νοικοκυριό της βιόσφαιρας, στο οποίο μετέχουν σαν «νοικοκύρηδες» όλα τα είδη των ζωντανών οργανισμών, το ονομάσαμε εμείς οι άνθρωποι οικο-λογία, τότε αυτό που ονομάσαμε εμείς πάλι οικονομία, δηλαδή το ανθρώπινο νοικοκυριό, εμπεριέχεται στο νοικοκυριό της βιόσφαιρας. Αυτό είναι που στην ουσία μας εξασφαλίζει την ύπαρξη και του δικού μας επί μέρους νοικοκυριού. Φως, οξυγόνο, νερό, κλίμα, έδαφος, πρώτες ύλες, ενέργεια κ.λπ., που χρειάζονται για το ανθρώπινο νοικοκυριό, είναι προϊόντα του βιοσφαιρικού νοικοκυριού.
Η πιο βασική διαδικασία στα πλαίσια του γήινου νοικοκυριού είναι η διαδικασία-κυρίως φωτοχημική μέσω της φωτοσύνθεσης - της δέσμευσης του άνθρακα που περιέχει το διοξείδιο του άνθρακος της ατμόσφαιρας-απορρόφηση του CO2 στον κύκλο του άνθρακα- και την ενσωμάτωσή του σε «ενεργειακά αναβαθμισμένες» οργανικές ενώσεις που σχηματίζουν το σώμα των οργανισμών, φυτών και μικροβίων4. Μετά το θάνατο και την αποσύνθεσή τους- από τους μικροοργανισμούς του εδάφους κυρίως- εναποτίθενται στο έδαφος και μεταβάλλονται σε άλλες χημικές ενώσεις ή αποτελούν τον λεγόμενο εδαφολογικό άνθρακα, που είναι στην ουσία μια από τις αποθήκες διοξειδίου. Στην πάροδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών της γήινης εξέλιξης, είχαμε και τη δημιουργία των γαιανθράκων της λιθόσφαιρας, δηλαδή είτε του καθαρού λιθάνθρακα, είτε μειγμάτων άνθρακα με οργανικές και ανόργανες ενώσεις (λιγνίτη, τύρφη), ενώ από τα υπολείμματα των μικροοργανισμών που ζούσαν μέσα σε θάλασσες της Παλαιοζωικής και Μεσοζωικής Εποχής προέκυψαν και οι υδρογονάνθρακες, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Όλα αυτά δημιουργήθηκαν στα πλαίσια του φυσικού κύκλου του άνθρακα και αποτέλεσαν στην ουσία αποθήκες του διοξειδίου της ατμόσφαιρας όλο αυτό το διάστημα έως ότου η ανθρωπότητα μέσω των καύσεών τους τα μετέτρεψε πάλι σε διοξείδιο και το οποίο έστειλε πάλι στην ατμόσφαιρα αλλάζοντας την ισορροπία και προκαλώντας το «τεχνικό θερμοκήπιο» της γαίας. Για να το αποφύγουμε αυτό μεσοπρόθεσμα θα χρειασθεί να απορροφηθεί πάλι η περίσσεια του διοξειδίου και να επιστρέψει στο έδαφος μέσω της αύξησης της βλάστησης από την αναγεννητική γεωργία, της ανασύστασης των δασών και των ελών. Η επιστροφή στη λιθόσφαιρα και τους ωκεανούς είναι μια πολύ μακροπρόθεσμη διαδικασία για την οποία δεν έχουμε καιρό.
Το πώς λειτούργησε λοιπόν επιτυχώς η φύση και η βιόσφαιρα εδώ και εκατομμύρια χρόνια, σαν δηλαδή μια οικονομία των «κοινών» πόρων, θα πρέπει να είναι και το κατεξοχήν παράδειγμα για το πώς θα πρέπει να λειτουργεί και η ανθρώπινη οικονομία από δω και πέρα. Μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπινων αναγκών και όχι της ικανοποίησης των κατασκευασμένων από τη διαφήμιση επιθυμιών κάθε υπερκαταναλωτικού ατόμου και της μεγιστοποίησης των κερδών των καπιταλιστικών ελίτ που ήταν μέχρι τώρα.
Και μια τέτοια οικονομία μπορεί να λειτουργήσει μόνο κάτω από τον έλεγχο των άμεσων παραγωγών της και των καταναλωτών-πολιτών. Και αυτό δεν μπορεί να είναι εφικτό παρά μόνο μέσα από θεσμούς άμεσης δημοκρατίας. Για αυτό είναι απαραίτητο ένα τέταρτο βήμα που θα μπορούσε να είναι η επιδίωξη της άμεσης δημοκρατίας με τη μορφή του ομοσπονδιακού Κοινοτισμού!
1. Το συνηθισμένο μοντέλο των «πράσινων» μορφών ενέργειας, έχει να κάνει με τη μορφή του ηλεκτρισμού. Αλλά σήμερα μόνο το 20% της παγκόσμιας ενέργειας καταναλώνεται ως ηλεκτρισμός, το υπόλοιπο 80% καταναλώνεται με τη μορφή ενεργειακών ουσιών, υγρών ή αερίων.
2. Απαιτούν τη χρήση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή των υλικών τους, τη μεταφορά και εγκατάστασή τους, καθώς και τη διαχείριση των υπολειμμάτων τους μετά από τον σχετικά σύντομο χρόνο ζωής τους.
3. Έχουμε τον λεγόμενο ανταγωνισμό του «οδηγού με τον πεινασμένο»
4. Τα φωτοσυνθετικά όργανα των φυτών και των φωτοσυνθετικών μικροοργανισμών και βακτηρίων συλλαμβάνουν μονάδες (κβάντα) ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας που προέρχεται από τον ήλιο και αναβαθμίζουν το ενεργειακό επίπεδο των ατόμων του άνθρακα, τα οποία έτσι μπορούν να «αποσπασθούν» από το διοξείδιο και να συμμετέχουν μέσω κυρίως αναγωγικών αντιδράσεων , σε νέες πιο πολύπλοκες οργανικές ενώσεις-κυρίως υδατάνθρακες- μαζί με άτομα υδρογόνου, οξυγόνου, αζώτου, αλλά και πολλά άλλα, αποτελώντας την οργανική ύλη του πλανήτη. Οι νέες ενώσεις που δημιουργούνται γίνονται σώμα των ζωντανών οργανισμών ή χρησιμοποιούνται από αυτούς ως πηγές χημικής ενέργειας.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας