Ερευνα και Καινοτομία

Επειτα από αρκετά χρόνια που ετοιμάζονται νομοσχέδια για την Ερευνα, την Τεχνολογική Ανάπτυξη και την Καινοτομία (ΕΤΑΚ), ένα καταφτάνει πλέον προς ψήφιση στη Βουλή. Το νομοσχέδιο καθορίζει τα «Οργανα Σχεδιασμού» της ΕΤΑΚ, τις δράσεις «Ενίσχυσης», τους τρόπους αξιολόγησης κ.ά. Αφορά το παρόν και το μέλλον της Ερευνας στην Ελλάδα, τα μέλη των Ερευνητικών Κέντρων και τα ΑΕΙ, αφορά την ίδια την ερευνητική παραγωγή και την ανάπτυξη της χώρας.

Αρκετοί φορείς έχουν αντιδράσει ήδη σε αρκετά άρθρα του νομοσχεδίου, προτείνοντας σημαντικές τροπολογίες, ενώ άλλοι απαιτούν να αποσυρθεί από την ψηφοφορία. Τα μέλη των Ερευνητικών Κέντρων ανέδειξαν ήδη ότι αυτό που το νομοσχέδιο θα επιφέρει δεν είναι η ενδυνάμωση της έρευνας, αλλά η κατάργηση της έννοιας των δημόσιων ερευνητικών κέντρων στην Ελλάδα, αντίθετα με τις πρόνοιες του Συντάγματος της χώρας.

Δεύτερη διάσταση του νομοσχεδίου που εκπλήσσει είναι η προσπάθεια εγκαθίδρυσης μιας παράδοξης θεώρησης κυβερνητικής διοίκησης της Ερευνας, που είναι καινοφανής, τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ο όποιος υπουργός Παιδείας (ΥΠΑΙΘ), συνήθως μη γνώστης του αντικειμένου, καθορίζει πλήρως την επιλογή των 15 μελών του πολυετούς Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας (ΕΣΕΚ) δίχως την έγκριση της Βουλής (Αρθρο 12 § 1).

Οι διευθυντές των Ερευνητικών Κέντρων επιλέγονται μέσω επιτροπών που καθορίζονται επίσης πλήρως από τον υπουργό Παιδείας. Επειτα από επεξεργασία του ΕΣΕΚ και παρέμβαση του αρμόδιου γενικού γραμματέα παράγεται μια αρκετά μεγάλη λίστα, προκειμένου ο υπουργός Παιδείας να ορίσει τα επιθυμητά για αυτόν επτά μέλη της επιτροπής κρίσης (Αρθρο 16 § 10).

Πώς εκλέγονται και πώς εξελίσσονται οι ερευνητές; Μα, με παρόμοιο τρόπο. Ο διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου μπορεί να ορίσει μόνος του το εκλεκτορικό σώμα του κάθε ερευνητή, ενώ το Διοικητικό Συμβούλιο απλά τον συμβουλεύει ως προς τη συγκρότηση αυτού (Αρθρο 29 § 4).

Τι είδους ιδεολογία βρίσκεται κάτω από αυτή την ακραία σύλληψη; Τι βαθμού οίηση είναι αυτή, όταν ο κάθε πρόσκαιρος υπουργός φτάνει να καθορίζει πλήρως -διά της μεταβατικής μεθόδου- τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας, όλους τους διευθυντές των Ερευνητικών Κέντρων και όλα τα εκλεκτορικά σώματα όλων των ερευνητών; Ποιος πραγματικός ερευνητής θα έρθει πλέον να αναλάβει ως μέλος του ΕΣΕΚ ή ως διευθυντής Ερευνητικού Κέντρου, σε ένα τόσο ακραία φεουδαρχικό σύστημα;

Η έρευνα που διενεργείται από τα Ερευνητικά Κέντρα μπορεί να υποστηριχτεί με τον συντονισμό και τη συνέπεια στην πολιτική, αλλά δεν έχει να κάνει με υπερεπιχείρηση. Πρόκειται για επικίνδυνη στρέβλωση και πλήρη αλλοίωση της φύσης της έρευνας, η οποία προαπαιτεί την ανεξαρτησία και την ελευθερία της σκέψης, καθώς και την προφύλαξη από μεροληπτικές πρακτικές, προκειμένου να παράξει έγκυρη, νέα επιστημονική γνώση. Η νοσηρή φεουδαρχική πυραμίδα που θα δημιουργήσει η ενδεχόμενη εφαρμογή αυτού του νομοσχεδίου μόνο νοσηρές συνέπειες θα έχει στην παραγωγή των ελληνικών Ερευνητικών Κέντρων κατά τα επόμενα χρόνια. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα άρθρων αυτού του νομοσχεδίου, που συνιστούν παράδοξα. Ενδεικτικά:

Κεντρική έννοια του νομοσχεδίου είναι αυτή της «καινοτομίας». Ο ορισμός της (Αρθρο 1, § 30), ενώ αρχικά είναι επαρκώς ευρύς, στο δεύτερο μέρος της περιορίζεται μόνο στην καινοτομία που εφαρμόζεται επιτυχώς στην αγορά. Αλλες σημαντικές καινοτομίες, για παράδειγμα στην Ιατρική ή στην Οικονομία (π.χ. το έργο για το πρόσφατο Νόμπελ στον Jean Tirole), αποκλείονται. Η δε «κοινωνική καινοτομία» είναι παντελώς απούσα, σε μια χώρα αλλά και σε μια Ευρώπη σε οξεία κοινωνική κρίση. Ανάλογα, η αξιολόγηση της ΕΤΑΚ στη χώρα (Αρθρο 32) θα βασίζεται πλέον διά νόμου σε δείκτες που καταγράφουν με ελλειπτικό τρόπο τόσο τους καταλύτες όσο και τα αποτελέσματα της έρευνας.

Οι ερευνητικοί φορείς συγχέονται με άλλους που απλώς χρησιμοποιούν εφαρμογές της έρευνας. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ενώ τα σημαντικά Ερευνητικά Κέντρα της χώρας δεν αναφέρονται ονομαστικά μέσα στο νομοσχέδιο, ονοματίζονται ρητά άλλα (Αρθρο 3, § 2), όπως το Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού ή το Ιδρυμα Ορμύλια, που ουδεμία σχέση έχουν με παραγωγή νέας επιστημονικής γνώσης και καινοτομίας. Οσον αφορά τα ΑΕΙ, αυτά δεν αξιοποιούνται στον ερευνητικό σχεδιασμό ενώ αντιστοιχούν στο 80% της ερευνητικής παραγωγής.

Οι επιχειρήσεις θα μπορούν να χρηματοδοτούνται με «καθεστώς ενισχύσεων» (Αρθρο 1, § 31), απευθείας και δίχως σαφή προσδιορισμό έργου, ενώ πουθενά δεν αναφέρεται (π.χ. στο Αρθρο 26) ούτε η στοιχειώδης υποχρέωση δημοσιοποίησης εκ μέρους του ΥΠΑΙΘ των επιχειρήσεων που θα χρηματοδοτεί δίχως δημόσια προκήρυξη.

Το περιεχόμενο του νομοσχεδίου προς ψήφιση, συνδυαζόμενο με τα τρία νέα Ερευνητικά Κέντρα που ανακοινώθηκε πρόσφατα ότι θα ιδρυθούν σε περιοχές υψηλής εκλογικής απόδοσης (Μακεδονία-Θράκη, Μεσσηνία, Θεσσαλία), σε μια εποχή όπου για τα πολύ σημαντικά Ερευνητικά Κέντρα που διαθέτουμε ήδη δεν καλύπτονται ούτε τα ελάχιστα μισθολογικά-λειτουργικά έξοδα, ναρκοθετεί την όποια προοπτική της χώρας.

Η οίηση της απόλυτης κυβερνητικής εξουσίας οδήγησε σε ένα νομοσχέδιο που συνιστά ύβρη για την Ερευνα στην Ελλάδα και τη λειτουργία μας στον ευρωπαϊκό χώρο έρευνας. Ο υπουργός Παιδείας κ. Λοβέρδος και ο γ.γ. της ΓΓΕΤ κ. Βασιλάκος χρειάζεται να αντιληφθούν ότι δεν τους τιμά η υπεράσπιση αυτού του νομοσχεδίου. Ας επανέλθουν μόνο μετά από ουσιαστικές διορθώσεις, που λαμβάνουν υπόψη όσες κρίσιμες διαστάσεις επισημαίνουν οι ερευνητικοί φορείς.

* Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου