Οι βουβοί νομισματικοί πόλεμοι

Η ηγεμονία του δολαρίου δεν είναι καθορισμένη από τη μοίρα. Για χρόνια, οι αναλυτές προειδοποιούσαν ότι η Κίνα και άλλες δυνάμεις ενδέχεται να αποφασίσουν να εγκαταλείψουν το δολάριο και να διαφοροποιήσουν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα για οικονομικούς ή στρατηγικούς λόγους. Σήμερα, υπάρχουν πολλοί λόγοι για να αναρωτηθεί κανείς για το μέλλον της ηγεμονίας του δολαρίου.

Το δολάριο στα τέλη του 2022 αντιπροσώπευε περίπου το 60% των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών, έναντι 20% του ευρώ και 6% του γεν. Η βρετανική λίρα, το κινεζικό γουάν και το καναδικό και το αυστραλιανό δολάριο αντιπροσωπεύουν αθροιστικά το 5% περίπου.

Παρά την αναμφισβήτητη κυριαρχία του δολαρίου η απαισιοδοξία για το μέλλον του είναι σήμερα διάχυτη. Δημοσιεύματα κορυφαίων αναλυτών αναφέρονται σε έναν «κόσμο μετά το δολάριο» και προβλέπουν ότι έχει ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση για ένα διπολικό διεθνές νομισματικό σύστημα. Σε ανάλογα συμπεράσματα καταλήγουν στελέχη του ΔΝΤ όπως η Gita Gopinath, αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλος, που θεωρεί ότι οι κυρώσεις θα είναι αφετηρία για τις συναλλαγματικές ανακατατάξεις. Επίσης στελέχη της Credit Suisse και της Goldman Sachs εκφράζουν την άποψη ότι στο μέλλον το δολάριο ίσως ακολουθήσει την τύχη της βρετανικής λίρας και θα γίνει νόμισμα δεύτερης κατηγορίας.

Ο προβληματισμός για την ηγεμονία του δολαρίου συνδέεται με δύο μείζονος σημασίας εξελίξεις. Η πρώτη αφορά το γεγονός ότι όλο και περισσότερες χώρες προχωρούν σε διμερείς ανταλλαγές νομισμάτων, που τους επιτρέπουν να παρακάμπτουν το δολάριο. Τι σημαίνει αυτό; Οι κεντρικές τράπεζες συμφωνούν σε απευθείας συναλλαγές μεταξύ τους για να εξαλείψουν την ανάγκη χρήσης ενός τρίτου νομίσματος. Στο πλαίσιο αυτό, τον Μάρτιο του 2020, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σανγκάης έθεσε ως προτεραιότητα την ανάπτυξη πληρωμών σε τοπικά νομίσματα, σε μια προσπάθεια να παρακάμψει το δολάριο ΗΠΑ και τις αμερικανικές κυρώσεις.

Η Κίνα, για να επιτρέψει στις κινεζικές επιχειρήσεις να παρακάμπτουν τα χρηματοπιστωτικά κανάλια των ΗΠΑ όταν το επιθυμούν, υπέγραψε συμφωνίες ανταλλαγής νομισμάτων με περισσότερες από 60 χώρες, όπως η Αργεντινή, το Πακιστάν, η Ρωσία, η Νότια Αφρική, η Νότια Κορέα, η Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, συνολικής αξίας σχεδόν 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 2020, για πρώτη φορά η Κίνα διευθέτησε πάνω από το ήμισυ των εμπορικών συναλλαγών της με τη Ρωσία σε νόμισμα διαφορετικό από το δολάριο των ΗΠΑ, καθιστώντας την πλειονότητα αυτών των εμπορικών συναλλαγών απρόσβλητη από τις αμερικανικές κυρώσεις.

Επίσης η Κίνα και η Ρωσία λαμβάνουν ανοιχτά μέτρα για να αυξήσουν την ελκυστικότητα των εναλλακτικών νομισμάτων για διεθνείς οικονομικούς και αποθεματικούς σκοπούς, δημιουργώντας πολυεθνικές χρηματοπιστωτικές υποδομές για την προώθηση του εμπορίου και των επενδύσεων. Το Σύστημα Διασυνοριακών Διατραπεζικών Πληρωμών της Κίνας λειτουργεί ως κέντρο εκκαθάρισης, παρόμοιο με το Clearing House Interbank Payments System των ΗΠΑ. Μπορεί σήμερα ο όγκος των συναλλαγών με το αμερικανικό σύστημα να είναι τριπλάσιος σε σχέση με το αντίστοιχο κινεζικό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι στο μέλλον θα διατηρηθούν οι ίδιες αναλογίες.

Μόλις η Κίνα αναπτύξει ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων, ο διασυνοριακός διακανονισμός συναλλαγών σε γουάν μπορεί να γίνει ανεξάρτητα από την παγκόσμια διατραπεζική υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων SWIFT, στην οποία κυριαρχεί η Δύση. Η Ρωσία από την πλευρά της, μετά την εισβολή της στην Ουκρανία το 2014, για να παρακάμψει το SWIFT δημιούργησε αυτό που ονομάζει Σύστημα Μεταφοράς Χρηματοοικονομικών Μηνυμάτων. Πριν από την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 υπήρχαν περίπου 400 χρήστες, αλλά σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας, η ζήτηση αυξήθηκε σημαντικά μετά.

Τα συστήματα αυτά συμπληρώνονται από μια σειρά διμερών συμφωνιών που αποσκοπούν στη διευκόλυνση του εμπορίου και των επενδύσεων σε μη δυτικά νομίσματα. Η Κίνα και η Ρωσία υπέγραψαν διμερή συνθήκη το 2019, με στόχο την προώθηση των εθνικών τους νομισμάτων για τον διακανονισμό των εμπορικών συναλλαγών. Η Ινδία δημιούργησε έναν Ειδικό Λογαριασμό Ρουπίας Vostro, τον οποίο οι χώρες μπορούν να πιστώσουν για να ενθαρρύνουν τον διακανονισμό του εμπορίου και των επενδύσεων με την Ινδία σε ινδικές ρουπίες. Η Ινδία και η Ρωσία προσπάθησαν επίσης να ενθαρρύνουν το εμπόριο που εκφράζεται στα νομίσματά τους.

Κοινές προσπάθειες για την αποδόμηση του δολαρίου συζητούνται επίσης από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική, γνωστές ως BRICS. Από κοινού, οι χώρες αυτές έχουν διερευνήσει την έκδοση ενός κοινού αποθεματικού νομίσματος με ρητό σκοπό να παρακάμψουν το δολάριο και άλλα μεγάλα δυτικά νομίσματα. Το κοινό τους νόμισμα θα βασιζόταν σε ένα καλάθι νομισμάτων των BRICS και θα χρησίμευε ως εναλλακτική λύση στο καλάθι αποθεματικών νομισμάτων του ΔΝΤ. Αν και έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος από την ανακοίνωσή του τον Ιούνιο του 2022, εν τούτοις κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τα μελλούμενα.

Η δεύτερη εξέλιξη συνδέεται με την οικονομία των ΗΠΑ. Η ηγεμονία του δολαρίου δημιουργεί νικητές και ηττημένους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι κυριότεροι νικητές είναι οι τράπεζες. Οι χαμένοι είναι οι βιομηχανίες και οι εργαζόμενοι τους οποίους απασχολούν. Η ζήτηση για το δολάριο ανεβάζει την αξία του, γεγονός που καθιστά τις εξαγωγές των ΗΠΑ πιο ακριβές και περιορίζει τη ζήτηση γι’ αυτές από το εξωτερικό, οδηγώντας έτσι σε απώλειες κερδών και θέσεων εργασίας στη μεταποίηση.

Το κόστος βαρύνει δυσανάλογα τις περιοχές στις οποίες οι μεταποιητικές θέσεις εργασίας που κάποτε ήταν κεντρικές έχουν μετακινηθεί πέρα από τις θάλασσες, αφήνοντας φτώχεια και δυσαρέσκεια στον απόηχό τους. Μόνο συμπτωματικό δεν μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι πολλές από τις πιο σκληρά πληττόμενες Πολιτείες ψήφισαν τον Τραμπ το 2016.

Η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου και της λίρας είναι ο καλύτερος μάρτυρας του κόστους της ηγεμονίας και το ερώτημα που πλανάται είναι αν ο χαρακτηρισμός «κουρασμένος τιτάνας» που χρησιμοποίησε το 1902 ο Joseph Chamberlain για να περιγράψει την οικονομία της χώρας του θα επαναληφθεί.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας