Το βάρος του δολαρίου και ο υπόλοιπος κόσμος

Τη δεκαετία του 1960, ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών, Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, παραπονέθηκε ότι η κυριαρχία του δολαρίου έδωσε στις Ηνωμένες Πολιτείες ένα «υπερβολικό πλεονέκτημα». Από τότε σύμμαχοι και αντίπαλοι των ΗΠΑ επαναλαμβάνουν αυτό το παράπονο σε κάθε παγκόσμια οικονομική και γεωπολιτική κρίση. Δολάριο, το υπερ-φάρμακο με τη δραστική επίδραση αλλά και τις δυσάρεστες παρενέργειες.

Η κυριαρχία του δολαρίου πηγάζει από τη ζήτηση που υπάρχει γι’ αυτό σε όλο τον κόσμο. Το ξένο κεφάλαιο ρέει στις Ηνωμένες Πολιτείες επειδή είναι ένα ασφαλές μέρος και επειδή υπάρχουν λίγες άλλες εναλλακτικές.

Οι περισσότεροι, όταν αναφέρονται στο δολάριο, εστιάζουν στην ισχύ του και υποβαθμίζουν τα προβλήματα που πηγάζουν από αυτήν την ισχύ. Για παράδειγμα, υποβαθμίζουν το βάρος που υφίστανται η ανταγωνιστικότητα και η απασχόληση στις ΗΠΑ. Επίσης, υποτιμούν τις επιπτώσεις της δυσαρέσκειας στην τρέχουσα αλλά και στη μελλοντική γεωπολιτική σκηνή, καθώς οι άλλοι ισχυροί βλέπουν το δολάριο ως ανάχωμα στις επιδιώξεις τους και οι αδύναμοι ως διαρκή απειλή.

Σήμερα, η χρηματοπιστωτική αγορά των ΗΠΑ είναι η μεγαλύτερη στον πλανήτη και το δολάριο είναι το κύριο αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο. Αποτελεί τη ραχοκοκαλιά των διεθνών δανείων και είναι το κύριο νόμισμα που χρησιμοποιείται στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές και στα διεθνώς διαπραγματεύσιμα ομόλογα. Ως αποτέλεσμα, οι ενέργειες της Ομοσπονδιακής Τράπεζας έχουν υπερμεγέθη αντίκτυπο στις οικονομίες άλλων χωρών. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, τα οφέλη της υπεροχής του δολαρίου καρπούνται κυρίως τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι μεγάλες επιχειρήσεις, αλλά το κόστος βαρύνει τους εργαζόμενους. Αποτέλεσμα, η ηγεμονία του δολαρίου να εμβαθύνει την ανισότητα και την πολιτική πόλωση.

Η αύξηση των επιτοκίων από τη FED έχει καίριες επιπτώσεις σε όλο τον πλανήτη. Αυξάνει το κόστος δανεισμού σε δολάρια στις διεθνείς αγορές. Επηρεάζει τη ζήτηση για επενδυτικά αγαθά σε δολάρια σε σύγκριση με επενδυτικά αγαθά σε άλλα νομίσματα και αυτό προκαλεί πτώση της αξίας των νομισμάτων. Για τις χώρες όπου η ονομαστική αξία του εξωτερικού χρέους είναι σε δολάρια, η αποπληρωμή του χρέους γίνεται ακριβότερη. Η κατάσταση θα γίνει ακόμα δυσκολότερη καθώς οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας δεν έχουν αποκατασταθεί και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εκτινάξει τις τιμές των τροφίμων και της ενέργειας. Ανάμεσα στις αρνητικές επιπτώσεις είναι οι μεγάλες υποτιμήσεις νομισμάτων που πυροδοτούν οι κινήσεις των «επενδυτών», οι οποίοι σε περιόδους υψηλής οικονομικής και γεωπολιτικής αβεβαιότητας αποσύρονται από τα πιο επισφαλή επενδυτικά αγαθά.

Οι αυξήσεις των επιτοκίων στις ΗΠΑ έρχονται σε δύσκολους καιρούς. Για να ανακόψουν τις επιπτώσεις της πανδημίας, πολλές φτωχότερες χώρες υποχρεώθηκαν να αναλάβουν περισσότερο χρέος και με τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν ή να αποπληρώσουν αυτό το χρέος. Οικονομίες που εξαρτώνται από τον τουρισμό είδαν την κύρια πηγή των εσόδων τους να στερεύει.

Αν και οι πολιτικοί αποφεύγουν να αναφέρονται στο παρελθόν, δεν θα ήταν υπερβολή αν υποστήριζε κάποιος ότι στη διάρκεια των τελευταίων πενήντα ετών το ίδιο έργο έχει παιχθεί πολλές φορές.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, Πολ Βόλκερ, σχεδόν διπλασίασε τα επιτόκια -έως και στο 20%- για να προσπαθήσει να τιθασεύσει τον επίμονο πληθωρισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα κατάφερε, αλλά τα ωστικά κύματα από την αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ πυροδότησαν μια εκτεταμένη κρίση χρέους και πολλές χρεοκοπίες στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες. Μεταξύ του 1981 και του 1983, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 2,8% στη Βραζιλία, 4% στο Μεξικό, 7,5% στη Βενεζουέλα και κατά ένα απίστευτο 16% στη Χιλή.

Μεταξύ του Φεβρουαρίου 1994 και του Φεβρουαρίου 1995, η Fed αύξησε τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια κατά περίπου τρεις ποσοστιαίες μονάδες και τα μακροπρόθεσμα επιτόκια αυξήθηκαν κατά περίπου δύο ποσοστιαίες μονάδες. Οι αυξήσεις -μαζί με εγχώριους οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες- οδήγησαν το μεξικανικό πέσο στην κατάρρευση, προκαλώντας ύφεση στη χώρα. Το Μεξικό χρειάστηκε τελικά μια διεθνή διάσωση για να αποτρέψει τη χρεοκοπία. Η Αργεντινή επλήγη επίσης σοβαρά.

Ομοίως, όταν η Fed αύξησε τα επιτόκιά της μεταξύ του Μαρτίου και του Δεκεμβρίου 2018, η Αργεντινή και η Τουρκία αντιμετώπισαν μεγάλες υποτιμήσεις των νομισμάτων τους αλλά οι επιπτώσεις αλλού περιορίστηκαν.

Η ηγεμονία του δολαρίου δημιουργεί νικητές και ηττημένους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι κυριότεροι νικητές είναι οι τράπεζες, που ενεργούν ως μεσάζοντες και αποδέκτες των εισροών κεφαλαίων και ασκούν υπερβολική επιρροή στην οικονομική πολιτική των ΗΠΑ. Οι χαμένοι είναι η μεταποίηση και οι εργαζόμενοι που απασχολεί, καθώς η ισχυροποίηση του δολαρίου καθιστά τις εξαγωγές των ΗΠΑ πιο ακριβές, αυξάνει το κόστος του χρήματος και οδηγεί σε απώλειες κερδών και θέσεων εργασίας. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η νίκη του Τραμπ το 2016 συνδέεται με τις επιπτώσεις της παντοδυναμίας του δολαρίου.

Εύλογα ανακύπτουν ορισμένα ερωτήματα: Για πόσο καιρό οι ΗΠΑ θα αντέχουν να πληρώνουν το κόστος της ηγεμονίας του δολαρίου, το οποίο θα είναι κλιμακούμενο, καθώς όσοι αισθάνονται απειλή ήδη συνασπίζονται; Θα ακολουθήσουν τον δρόμο του Ηνωμένου Βασιλείου, που παραιτήθηκε από τη νομισματική ηγεμονία του μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ή θα επιμείνουν και με τι κόστος για τις ίδιες και τους άλλους; Υπενθυμίζεται ότι από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Ηνωμένο Βασίλειο, που κατείχε τα μεγαλύτερα αποθέματα χρυσού στον κόσμο, ήταν ο κυρίαρχος πιστωτής στον κόσμο και η λίρα στερλίνα το κυρίαρχο μέσο χρηματοδότησης του διεθνούς εμπορίου. Στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, η βρετανική οικονομία συρρικνώθηκε και οι εξαγωγές της έγιναν λιγότερο ανταγωνιστικές. Μέχρι το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες, που είχαν συσσωρεύσει τεράστια αποθέματα χρυσού, ήταν ο κύριος πιστωτής του κόσμου.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας