Σοσιαλδημοκρατία και εργασία σε μετεξέλιξη

Η σοσιαλδημοκρατία άρχισε να δημιουργείται από την εργατιά της πρώιμης γερμανικής βιομηχανίας στα μέσα του προπερασμένου αιώνα. Γεννήθηκε ως κίνημα κάποιων κοινωνικά προβληματισμένων εργατών μέσα σε μια παράγκα ενός εργοστασίου όπου άλλαζαν ρούχα οι εργάτες. Εξ αυτού και η έδρα του SPD στη Βόνη, ένα μεγάλο συγκρότημα γραφείων τoυ κόμματος κοντά στο Μπαντ Γκόντεσμπεργκ, ονομαζόταν χάριν της ιστορικότητας «die Barake». Η εργασία στον καιρό της πρωσικής Γερμανίας γινόταν με τον ιδρώτα και τα χέρια των πραγματικών προλετάριων. Οι εργάτες κι οι εργάτριες της εποχής εκείνης ζούσαν μέσα σε συνθήκες αθλιότητας. Ο εκσυγχρονισμός των εργοστασιακών εγκαταστάσεων θα άλλαζε σημαντικά τις εργασιακές συνθήκες, εν μέρει και τις σχέσεις με το κεφάλαιο. Ετσι δόθηκαν οι πρώτες εργατικές κατοικίες (Sozialwohnungen) σε οικογένειες εργαζομένων στο βιομηχανικό συγκρότημα Κρουπ.

Με την καθιέρωση του 8ώρου και τη μηχανοποίηση της παραγωγής, η εργασία γνώρισε την πρώτη ιστορική της μετεξέλιξη, όταν άρχισε πλέον να γίνεται με μηχανές κι όχι μόνο από εργατικά χέρια. Στην εργατιά πέρασαν με τον χρόνο τεχνικοί και υπάλληλοι γραφείων, τους οποίους αρχικά οι εργάτες αντιμετώπιζαν σαν εγκάθετους της εργοδοσίας. Οι μεγάλες αλλαγές όμως στον εργασιακό χώρο και στις σχέσεις κεφαλαίου-εργασίας επρόκειτο να επέλθουν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις απαρχές του γερμανικού «οικονομικού θαύματος» τέθηκε ήδη το ζήτημα συνδιοίκησης των επιχειρήσεων με τη συμμετοχή των συνδικάτων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ετσι διαμορφώθηκε και ο θεσμός του κοινωνικού κράτους, μέσω του οποίου θα εξασφάλιζαν οι εργαζόμενοι κρατική προστασία απασχόλησης, υγείας, συντάξεων, παιδείας κ.ο.κ.

Οι ιστορικές αυτές κοινωνικές μεταβολές θα οδηγούσαν νομοτελειακά σε μια ιστορικής σημασίας μετεξέλιξη της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Τόσο σε πολιτικό, ιδεολογικό, όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Τούτο συντελέστηκε με το συνέδριο-σταθμό του κόμματος στο Γκόντεσμπεργκ (1959), όπου το SPD έμελλε να μετεξελιχθεί εκ θεμελίων, καθιστάμενο αντικειμενικά σε κόμμα εξουσίας, αποβάλλοντας τον μαρξιστικό του χαρακτήρα και υιοθετώντας τις κλασικές αρχές ενός κοινοβουλευτικού κόμματος. Το κόμμα αποδέχθηκε συνάμα τους κανόνες της ελεύθερης, λεγόμενης, αγοράς ενώ αναγνώριζε τη λειτουργία των καπιταλιστικών όρων στο πλαίσιο του πολιτικο-κοινωνικού συστήματος.

Στον ίδιο χρόνο συγκροτούταν στην τότε Ανατολική Γερμανία το δεύτερο γερμανικό κράτος, η DDR (Γερμανική Δημοκρατική Πολιτεία), υπό σοβιετική κυριαρχία και με την ηγεσία του μαρξιστικού λενινιστικού «Κόμματος Ενιαίας Γερμανίας», «SED», γεγονός που επηρέασε άμεσα και την πορεία του SPD. Τη μεγάλη του άνοδο όμως θα γνώριζε το SPD όταν την ηγεσία του ανέλαβε ο Βίλι Μπραντ, μια εμβληματική μορφή και προσωπικότητα με ισχυρή πολιτική βούληση και διεθνή ακτινοβολία. Αφού οδήγησε το SPD στην κυβέρνηση, ο Μπραντ κατάφερε να καθιερώσει την ιδέα της κοινωνικής ειρήνης στη χώρα μέσα από ανοιχτή συνεργασία εργαζομένων-εργοδοσίας. Τούτο εγγυόταν όχι μόνο την κατοχύρωση κατακτήσεων των εργαζομένων αλλά και τη διασφάλιση των θέσεων εργασίας.

Στη διάρκεια της καγκελαρίας του και αργότερα, όταν κυβερνούσε στη Βόνη ο «πραγματιστής» Χέλμουτ Σμιτ, ο Μπραντ πέτυχε να διεθνοποιήσει την εκσυγχρονισμένη σοσιαλδημοκρατία προωθώντας νέους πολιτικούς, ιδίως στον ευρωπαϊκό Νότο. Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου βρισκόταν σταθερά απέναντι σε κάθε σοσιαλδημοκρατική εκδοχή συνεργαζόμενο μόνο με σκανδιναβικά κόμματα και το αυστριακό σοσιαλιστικό κόμμα του Μπρούνο Κράισκι. Μια άλλη καθοριστική για τη γερμανική σοσιαλδημοκρατία περίοδος εγκαινιάστηκε μετά την ενοποίηση των δύο γερμανικών κρατών κι αφού εκλέχθηκε καγκελάριος ο σοσιαλδημοκράτης Γκέρχαρντ Σρέντερ.

Αν και ήταν ένα από τα «παιδιά» του Μπραντ, ο Σρέντερ ακολούθησε διαφορετική πολιτική τόσο στο εσωτερικό όσο και στα εξωτερικά ζητήματα (πόλεμος στη Σερβία). Ο ίδιος ακύρωσε αρκετά από τα εργατικά επιτεύγματα, συρρικνώνοντας το κοινωνικό κράτος. Με την «ατζέντα 2010» εισήγαγε την ελαστικοποίηση των σχέσεων εργασίας, τεμαχίζοντας θέσεις απασχόλησης για απορρόφηση της ανεργίας. Απαξιώνοντας έτσι σοβαρά την ίδια τη φύση της εργασίας και αποδυναμώνοντας αισθητά τους εργαζόμενους.

Σήμερα συνεχίζεται η καταστροφική αυτή εξέλιξη μέσω των νέων τεχνολογιών που αφανίζουν θέσεις εργασίας, φαινόμενο που επιτάθηκε λόγω και της πανδημίας. Τα ρομπότ αναλαμβάνουν τη δουλειά δεκάδων εργαζομένων χωρίς ουσιαστική αντίσταση. Η κατάσταση αυτή μπορεί να αναστραφεί μόνο με την πολιτική βούληση των συγκυβερνώντων κομμάτων και τούτο με πρωτοβουλία του SPD.

Προτού εξαφανιστούν και οι τελευταίοι Γερμανοί εργάτες, συνιστά καθήκον των κυβερνώντων να αποφασίσουν τη δραστική μείωση του χρόνου εργασίας (4ήμερη και 5ωρη απασχόληση). Είναι πλέον καιρός να γίνουν κάποια «βήματα εξέλιξης προς τα πίσω» που καθορίζεται άλογα - τεχνοκρατικά. Καλό θα ήταν δε να μελετώνται και σε φιλοσοφική βάση φαινόμενα και προκλήσεις, ώστε να μην καταντήσουν οι κοινωνίες του μέλλοντος τεχνολογικές ζούγκλες.