Η αρχή του τέλους της παρακμής;

Στις προεδρικές εκλογές τον Φεβρουάριο οι πολίτες στην Κύπρο θα εκλέξουν νέο πρόεδρο που θα καθορίσει τον προσανατολισμό της χώρας για τα επόμενα χρόνια. Καθώς η προεκλογική εκστρατεία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη –απομένουν μόλις τέσσερις μήνες για την κάλπη- το ερώτημα είναι: ποιοι από τους πρωταγωνιστές πείθουν και πόσο μπορούν να ανταποκριθούν στις πραγματικές προκλήσεις;

Οι ειδήσεις από τη Νέα Υόρκη στο περιθώριο της Γ.Σ. του ΟΗΕ γίνονται ολοένα και πιο ανησυχητικές. Η πιθανότητα η Ρωσία να «σπάσει» το διεθνές εμπάργκο στο ψευδοκράτος με δρομολόγηση απευθείας πτήσεων στο κατεχόμενο αεροδρόμιο Τύμπου δεν μπορεί να αποκλειστεί. Η Κύπρος βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η κλονισμένη αξιοπιστία της Κύπρου υπό τον Ν. Αναστασιάδη και ο προηγούμενος μακρύς εναγκαλισμός με τη Ρωσία συνθέτουν ένα εξαιρετικά επικίνδυνο τοπίο για τους επόμενους μήνες. Στο εσωτερικό, το πολιτικό σύστημα παραμένει καθηλωμένο στην εσωστρέφεια και τη διαπάλη της εξουσίας. Θα βρει διέξοδο στις εκλογές με μια νέα ηγεσία ή θα βουλιάξει στην κινούμενη άμμο;

Με την πάροδο αρκετών μηνών, μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για τον τρόπο που οι βασικοί προεδρικοί υποψήφιοι αναπτύσσουν την εκστρατεία τους. Μια νέα δέσμη δημοσκοπήσεων μέχρι τις αρχές του Οκτωβρίου θα αποτυπώσει με σχετικά αντικειμενικό τρόπο τις τάσεις στο εκλογικό σώμα. Επί του παρόντος, ο πρόεδρος του ΔΗΣΥ Αβέρωφ Νεοφύτου δίνει όλες τις δυνάμεις του για να πετύχει κομματική συσπείρωση και να περάσει στον β΄ γύρο. Η προσέγγισή του χαρακτηρίζεται από έντονο κομματικό χρωματισμό. Ο πρώην ΥΠΕΞ Νίκος Χριστοδουλίδης εξακολουθεί να συγκεντρώνει ποσοστά πέρα από την κομματική στήριξη (ΔΗΚΟ-ΕΔΕΚ) και να έχει προβάδισμα, ενώ ο Ανδρέας Μαυρογιάννης, που πήρε το χρίσμα από την ηγεσία του ΑΚΕΛ, δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στο πολιτικό περιβάλλον των εκλογών.

Εκλογές δύο γύρων

Νικητής των εκλογών θα είναι αυτός που έχει στρατηγική για το 51%, αφού όλα θα κριθούν στον β΄ γύρο. Με βάση τους υφιστάμενους συσχετισμούς, ο Ν. Χριστοδουλίδης έχει καθαρό πλεονέκτημα. Αν καταφέρει να περάσει στον β΄ γύρο, οι ψηφοφόροι του κομματικού χώρου που θα αποκλειστούν στον α΄ γύρο, είτε ανήκουν στον ΔΗΣΥ, είτε στο ΑΚΕΛ, είναι πιο πιθανόν να τον ψηφίσουν για να... τιμωρήσουν τον παραδοσιακό ιδεολογικό αντίπαλό τους. Στην Κύπρο κάπως έτσι λειτουργεί το δίπολο ΔΗΣΥ – ΑΚΕΛ και οι ηγεσίες των δύο κομμάτων κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να το επιβεβαιώσουν.

Αν εδραιωθούν οι υφιστάμενες τάσεις, ο Ν. Χριστοδουλίδης μπορεί να επικρατήσει. Θα πρόκειται, βέβαια, για μια μεγάλη επιβράβευση στο πρόσωπό του από το πολιτικό σύστημα της Κύπρου, γιατί θα καταφέρει να αντλήσει από τις πιο παρακμιακές πρακτικές του. Ποιες είναι αυτές οι παρακμιακές πρακτικές;

Σταδιοδρομία με διγλωσσία

Ο Ν. Χριστοδουλίδης εμφανίζεται «ανεξάρτητος» και «ανοιχτός» στην κοινωνία, ενώ στην πραγματικότητα τον εξέθρεψε το πολιτικό σύστημα. Σταδιοδρόμησε στη μάχιμη πολιτική, ταυτιζόμενος με τον απερχόμενο πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη από τον καιρό που διορίστηκε κυβερνητικός εκπρόσωπος και ακολούθως ΥΠΕΞ. Δεν έχει τίποτε αξιόλογο να προτείνει σε σχέση με την κορυφαία πρόκληση που αντιμετωπίζει η Κύπρος – το τι θα κάνει για να αποτρέψει τη διχοτόμηση. Ικανοποιεί, όμως, όλα τα... κριτήρια: μπορεί δηλαδή να προσποιείται ότι είναι «κληριδικός», αντλώντας ψήφους από τη λαϊκή Δεξιά του ΔΗΣΥ. Ταυτόχρονα, είναι πολέμιος κάθε προτεινόμενης λύσης του Κυπριακού με τη ρητορεία του εθνολαϊκισμού για να αρέσει στο ΔΗΚΟ και την ΕΔΕΚ, ακόμα και το ΕΛΑΜ.

Ομως, μέχρι σήμερα ο Ν. Χριστοδουλίδης δεν συναντά αντίδραση από τους βασικούς ανθυποψηφίους του, Αβέρωφ Νεοφύτου και Ανδρέα Μαυρογιάννη. Κανείς εκ των δύο δεν θα σηκώσει πραγματικά το γάντι για τα πεπραγμένα Αναστασιάδη και να προβληματίσει τους πολίτες: Γιατί σηκώθηκαν και έφυγαν 3 φορές από τις συνομιλίες; Ποιοι έκαναν με τον Αναστασιάδη τις «ιδεοθύελλες» για τα δύο κράτη; Ετσι ο πολιτικός διάλογος έχει απονευρωθεί και ο Χριστοδουλίδης επικρατεί ως το πιο γνήσιο αντίγραφο που καθιέρωσε για 10 χρόνια ο Ν. Αναστασιάδης.

Η παρακμή του πολιτικού συστήματος είναι ευνοϊκή για τον Ν. Χριστοδουλίδη και στη δεύτερη πραγματική πρόκληση που αντιμετωπίζει η Κύπρος: την κατάπτωση στους ποιοτικούς δείκτες δημοκρατικής διακυβέρνησης. Οι πρακτικές της δεκαετίας Αναστασιάδη εξόφθαλμα προκαλούν μαζική δυσαρέσκεια στην κοινή γνώμη. Το πιο προωθημένο παράδειγμα ήταν τα «χρυσά διαβατήρια» και το σύστημα ιδιοτελών οικονομικών συμφερόντων που στήθηκε γύρω από αυτά. Ο πιο ασφαλής τρόπος για τη διαιώνιση του κατεστημένου είναι να ξεπλυθούν οι ευθύνες στην κάλπη. Ο Ν. Χριστοδουλίδης πορεύεται για τις εκλογές, χωρίς να αισθάνεται πραγματική πίεση από τους βασικούς ανθυποψηφίους του στα ζητήματα διαφθοράς. Κι όμως, τα γνώριζε, ψήφιζε τα «χρυσά διαβατήρια» και δεν λέει λέξη γι’ αυτά για να μη θίξει τον ευεργέτη του.

Υπάρχουν επιλογές;

Η Κύπρος βρίσκεται στο χείλος της διχοτόμησης και στον βούρκο της διαφθοράς. Στις δημοσκοπήσεις η τεράστια πλειοψηφία της κοινής γνώμης γνωρίζει ότι η Κύπρος βαδίζει προς τη λάθος κατεύθυνση, ενώ ένα σημαντικό μέρος της, πέραν του 25%, δηλώνει ότι δεν είναι ικανοποιημένος από κανέναν από τους τρεις βασικούς υποψηφίους. Αυτό σημαίνει ότι οι πολίτες στερούνται μίας επιλογής με βάσιμη πιθανότητα να ανατρέψει το σκηνικό. Οι «τρεις» βολεύουν τον «ένα», τον Χριστοδουλίδη, κι αυτός το αξιοποιεί στο έπακρο.

Ομως, οι πολίτες ψάχνονται. Δεν είναι τυχαίο ότι μια μικρή αλλά αξιοσημείωτη υπέρβαση που αυτό το διάστημα συζητείται μεταξύ των ανεξάρτητων προεδρικών υποψηφίων (Α. Δημητριάδης, Κ. Χριστοφίδης, Μ. Ηλιάδης και Χ. Πρωτοπαπάς) προκαλεί τόσο ενδιαφέρον. Οι «τέσσερις» δυνατόν να καταλήξουν στον «ένα» και ίσως δημιουργήσουν κάποια κινητικότητα.

Ανεξάρτητοι θεσμοί και ΜΜΕ

Η παρακμιακή κατάσταση στην Κύπρο προκύπτει και από την αποτυχία των ανεξάρτητων θεσμών να ελέγξουν με μεθοδικότητα το πολιτικό κατεστημένο και να το κλυδωνίσουν. Με τη δική τους αυτενέργεια, οι θεσμοί, περιλαμβανομένων και των ΜΜΕ, θα έπρεπε να σταθούν ανάχωμα στην εξουσιαστική επιβολή και να φρενάρουν την ακατάσχετη αυθαιρεσία. Μπορούν να ανακτήσουν τον ρόλο τους;

Ορισμένα στοιχεία το τελευταίο διάστημα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Εποπτικοί φορείς, όπως το Γραφείο του Γενικού Ελεγκτή, ασκούν την αποστολή τους, αποκρούοντας τις αφόρητες παρεμβάσεις του Προεδρικού και του συστήματος εξουσίας που έστησε ο απερχόμενος πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης. Η υπόθεση των «χρυσών διαβατηρίων» δεν κρύβεται κάτω από το χαλί. Το σαθρό σύστημα βρίσκεται κάτω από πίεση και προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Γίνεται βέβαια πιο θρασύ, πιο επιθετικό απέναντι στην τεκμηριωμένη κριτική, αλλά βρίσκεται εκτεθειμένο σε δημόσια θέα με σωρεία αποκαλύψεων για το σκάνδαλο των «χρυσών διαβατηρίων» και την πίεση των θεσμών της Ε.Ε.

Το δεύτερο στοιχείο αφορά τον ρόλο των ΜΜΕ. Ακραίες, μέχρι και χυδαίες συμπεριφορές με ψεύτικους λογαριασμούς στα social media έχουν προκαλέσει ένα είδος αφύπνισης στον δημοσιογραφικό κόσμο. Πολλοί αισθάνονται την ευθύνη της αποστολής των ΜΜΕ να κρατούν αποστάσεις από την εξουσία και να μην παρασύρονται πίσω από το παρακμιακό σύστημα εξουσίας.

Η πιο συγκροτημένη απάντηση των ΜΜΕ είναι να αναβαθμίσουν την ποιότητα του προεκλογικού διαλόγου, να μη δείξουν επιείκεια ή πίστη σε υποκριτικές απολογίες και να αντισταθούν στην απειλή «να μη σας πάρει ο δαίμονας» (φράση Ν. Αναστασιάδη μπροστά σε τηλεοπτικές κάμερες, τις ημέρες των αποκαλύψεων του Al Jazeera).

Μια πιο σθεναρή ανάκριση των προεδρικών υποψηφίων στα ΜΜΕ με συνδυασμένη έρευνα, υπόμνηση γεγονότων και συγκρίσεις θα αναγκάσει τους προεδρικούς υποψηφίους να βγουν από τα ρηχά, αν θέλουν να πείσουν ή να απομυθοποιηθούν.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου