Από τότε που η ελληνική πολιτική κοινωνία αυτοπροσδιορίστηκε ως Ελληνική Δημοκρατία έχουν περάσει πολλά χρόνια. Τότε ακόμη, ήμουν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και θυμάμαι τον καθηγητή μου Γιώργο Κουμάντο να «μάχεται» εναντίον της βασιλείας ως δομής και οργάνωσης της πολιτικής κοινωνίας μας. Τελικά με τη γνωστή σε όλους μας κοινοβουλευτική διαδικασία (το δημοψήφισμα που έγινε τότε) η ελληνική πολιτική κοινωνία απαλλάχθηκε από το καθεστώς της βασιλείας και έκτοτε ακολουθεί τα πολιτικά βήματα της δημοκρατίας.
Από την εποχή εκείνη της δεκαετίας του ’70 μέχρι σήμερα (2022) έχουν περάσει τόσα χρόνια (εποχές θα έλεγα), αλλά κανείς δεν θέλει να μιλήσει ή έστω να κάνει έναν στοιχειώδη πολιτικό απολογισμό για τον θεσμό που ονομάζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Τι σημαίνει μια κοινωνία όπως η ελληνική να ρυθμίζεται στο υψηλότατο επίπεδο πολιτικού αυτοπροσδιορισμού της μέσω μιας «διαδικασίας» που ονομάζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας;
Ως πολιτικός φιλόσοφος δεν κρύφτηκα ποτέ «πίσω από το δάχτυλό μου». Δεν θα αναφερθώ στα πρόσωπα που διετέλεσαν Πρόεδροι της Δημοκρατίας κατά την πρόσφατη ιστορική φάση της πολιτικής ζωής μας, η οποία, επαναλαμβάνω, ονομάζεται Ελληνική Δημοκρατία.
Oι πολιτικοί επιστήμονες, οι ιστορικοί αναλυτές και όσοι δημοσιογραφούν σχετικώς έχουν αναπτύξει τις θέσεις, τις απόψεις τους για όλους όσοι διετέλεσαν Πρόεδροι της Ελληνικής Δημοκρατίας κατά τα τελευταία σχεδόν πενήντα χρόνια (1974-2022). Εκείνο που ως πολιτική κοινωνία έχουμε ανάγκη είναι να αναστοχαστούμε τι σημαίνει ο θεσμός Πρόεδρος της Δημοκρατίας στις ιδιαίτερες συνθήκες του εικοστού πρώτου αιώνα.
Διατυπώνω, λοιπόν, τη θεωρητικο-πολιτική άποψη, σύμφωνα με την οποία όταν μια σύγχρονη πολιτική κοινωνία ιδρύει τον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας στο υψηλότατο επίπεδο αυτοπροσδιορισμού της, αυτό σημαίνει ότι υιοθετεί και εφαρμόζει τον καθολικό πολιτικό κανόνα συνειδησιακής αυτοαναφοράς της. Αυτός ο καθολικός πολιτικός κανόνας είναι κοινός για όλα τα σύγχρονα κράτη που αυτοπροσδιορίζονται ως «τόποι της νεωτερικότητας».
Τρία είναι τα θεμελιώδη δομικά χαρακτηριστικά του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας στη σύγχρονη εποχή: πρώτον ο ανώτατος άρχων στη σύγχρονη πολιτική κοινωνία (σε κάθε χώρα, σε κάθε Δημοκρατία) είναι η επιτομή της εθνικής, της κρατικής και της κοινωνικής ενότητας. Στο σημείο αυτό διευκρινίζω ότι η σύγχρονη πολιτική κοινωνία συγκροτείται σε τρία επίπεδα: στο επίπεδο της εθνικής (ή και μεταεθνικής) συνείδησης, στο επίπεδο της αποδοτικής λειτουργίας του κράτους και στο επίπεδο της βιοτικής συγκρότησης της κοινωνίας, η οποία δεν λειτουργεί ως ολότητα, αλλά αποτελείται από κοινωνικές τάξεις και επιμέρους συμφέροντα.
Το δεύτερο δομικό στοιχείο του κανόνα του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι τελικά περισσότερο λειτουργικό και έχει να κάνει με τις μεταβατικές φάσεις που περνάει κάθε σύγχρονη πολιτική κοινωνία. Ο ανώτατος άρχων σε αυτή την περίπτωση δεν αμφισβητεί τον εαυτό του ως επιτομή της ενότητας και της ολότητας, αλλά σταθμίζει συσχετισμούς και ανταγωνισμούς για να επαναπροσδιορίσει τον ενοποιητικό πολιτικό ρόλο του. Με άλλα λόγια υποστηρίζω ότι και ο πολιτικός θεσμός του Προέδρου της Δημοκρατίας, όπως, εξάλλου, και κάθε θεσμός, δομείται και λειτουργεί στο εκάστοτε πραγματολογικό πλαίσιο της ανθρώπινης ζωής.
Οσον αφορά τώρα το τρίτο δομικό στοιχείο του πολιτικού κανόνα του θεσμού που ονομάζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αυτό είναι το αναστοχαστικό στοιχείο. Αυτό σημαίνει ότι στο υψηλότατο επίπεδο αυτοέκφρασης μιας πολιτικής κοινωνίας δεν «διορίζεται» (αυτό συμβαίνει, δυστυχώς σύμφωνα με τα συνταγματικά κείμενα στην Ελλάδα) από τον πρωθυπουργό ένας επαγγελματίας που έχει αναγνωριστεί ως ο «άριστος» στο επαγγελματικό του πεδίο στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Με τη γενική τυπολογία του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας προσπάθησα να πω πράγματα τα οποία έχουν αναφορές και επιπτώσεις στον θεσμό της ελληνικής πολιτικής κοινωνίας μας. Π.χ. θέλω να καταλάβω πώς και γιατί όλοι οι Πρόεδροι της Δημοκρατίας στην Ελλάδα δεν επεξεργάστηκαν στοιχειωδώς ένα σχέδιο σύνδεσης (διαμεσολάβησης, κατά την ορολογία της πολιτικής φιλοσοφίας) ανάμεσα στο πολιτικό και το κοινωνικό. Επίσης θα ήθελα να καταλάβω πώς και γιατί ο πρωθυπουργός της χώρας «ονομάζει» (διορίζει τελικά) στη θέση του Προέδρου μια άξια στο επάγγελμά της δικαστίνα.
Επειδή με την ανάλυσή μου θα καταλήξουμε να εντοπίσουμε τις πολλές πολιτικές παθογένειες του ελληνικού πολιτικού θεσμού που ονομάζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας, σταματάω εδώ. Σημειώνω μόνον ότι ο πολιτικός κανόνας του θεσμού του Προέδρου της Δημοκρατίας δεν καταγράφεται στα συνταγματικά κείμενα, αλλά θεμελιώνεται στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Και είναι αυτός ο «άγραφος» πολιτικός κανόνας που λειτουργεί λυτρωτικά και απελευθερωτικά για την κοινωνία μας.
* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας