Με απόφασή της η συνταγματικά κατοχυρωμένη ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (στο εξής Αρχή) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κράτος διά του υπουργείου Παιδείας παραβίασε σωρεία διατάξεων της νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και πρωτίστως τον σχετικό Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Με τον τρόπο αυτό, το υπουργείο δεν προστάτευσε, ως οφείλει κατά το Σύνταγμα, τους χρήστες του συστήματος δημόσιας τηλεκπαίδευσης πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από την αθέμιτη συλλογή, επεξεργασία και χρήση των προσωπικών τους δεδομένων. Για κάποιους οι παραβιάσεις θεωρούνται ασήμαντες αφού η Αρχή επέβαλε μόνο χαλαρές κυρώσεις («επιπλήξεις») στο κράτος, μαζί με εντολές να αποκαταστήσει τις παρανομίες εντός δύο μηνών. Μ’ αυτό δεν συμφωνώ. Οι παραβιάσεις δεν είναι ασήμαντες, ο δε χειρισμός της υπόθεσης από το υπουργείο επιτείνει τις απειλές στα δικαιώματα των χρηστών και τη δημοκρατία.
Στη διάρκεια των δύο προηγούμενων σχολικών ετών, χιλιάδες ελληνικές οικογένειες ήταν κλεισμένες ως επί το πλείστον στα σπίτια τους εν μέσω λοκντάουν, με παιδιά-μαθητές δημόσιων σχολείων συνδεδεμένα με ένα σύστημα τηλεκπαίδευσης για το οποίο το υπουργείο Παιδείας είχε ήδη ενημερωθεί από την Αρχή ότι είναι προβληματικό και είχε λάβει σχετικές συστάσεις. Η υπόθεση λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις αφενός λόγω του ευρύτατου κύκλου προσώπων που αφορά (εκπαιδευτική κοινότητα, τις οικογένειες των μελών της και όσους χρησιμοποιούν τον ίδιο εξοπλισμό) και αφετέρου λόγω του όγκου των συλλεγόμενων κατηγοριών δεδομένων (ενδεικτικά: όνομα, e-mail, password, browser, διεύθυνση ΙP, αριθμός συσκευής, τόπος, πληροφορίες συνάντησης, αριθμό συναντήσεων κ.ά.), τα οποία μπορούν να οδηγήσουν σε ταυτοποίηση χρήστη και αποκάλυψη ταυτότητάς του ως υποκείμενο με συγκεκριμένες συνήθειες, προτιμήσεις, σκέψεις κ.λπ. Παρ’ όλα αυτά, το υπουργείο Παιδείας επί μακρόν παρέλειπε να ενημερώνει για την πολιτική προστασίας προσωπικών δεδομένων και τον υπεύθυνο Προστασίας Δεδομένων, δηλαδή το πρόσωπο αναφοράς που έχει ιδιαίτερο νομικό καθήκον να εγγυάται την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Κρίθηκε επίσης ότι δεν είχε εξασφαλιστεί ορθή ενημέρωση των χρηστών με απλό και κατανοητό τρόπο για την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων και δεν είχε ληφθεί η συγκατάθεσή τους για ορισμένες πληροφορίες. Επιπλέον, δεν είχε διερευνηθεί ενδελεχώς η νομιμότητα ορισμένων σκοπών επεξεργασίας και δεν εξηγείτο γιατί κάποια δεδομένα διατηρούνταν για εκτεταμένα χρονικά διαστήματα (έως 7 χρόνια). Επισημαίνεται ότι δεν είχε λάβει χώρα διαβούλευση με την εκπαιδευτική κοινότητα ώστε να ικανοποιείται η απαίτηση για αυξημένη διαφάνεια, με ενεργή εμπλοκή των υποκειμένων των δεδομένων, ενόψει των κινδύνων από τη χρήση εξ αποστάσεως ψηφιακών μέσων, ιδίως για παιδιά, που είναι εξορισμού ευάλωτα. Τέλος, κι αυτό συγκεντρώνει δριμύτατη κριτική, κρίθηκε ότι διαβιβάζονταν κατηγορίες δεδομένων στην εταιρεία Cisco στις ΗΠΑ, όπου δεν ισχύει επαρκές επίπεδο προστασίας προσωπικών δεδομένων, ενώ το υπουργείο δεν είχε εξασφαλίσει ότι δεν θα διενεργηθεί επεξεργασία μετα-δεδομένων των χρηστών από τη Cisco, παρότι «είχε επίγνωση» ότι μπορούσαν να διαβιβάζονται για σκοπούς της εταιρίας, προφανώς άσχετους προς την παροχή εκπαίδευσης.
Η υπόθεση αποτελεί προέκταση της συζήτησης για τα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας εν καιρώ πανδημίας και το επιτρεπτό ή μη των εξ αυτών περιορισμών στα θεμελιώδη δικαιώματα. Η πραγμάτωση της κρατικής υποχρέωσης για παροχή εκπαίδευσης με εξ αποστάσεως ψηφιακά μέσα αποτελεί, ίσως, αναγκαιότητα, όπως έκρινε η Αρχή, ωστόσο δεν είναι αυτοσκοπός και δεν μπορεί να παραγνωρίζει τις επιταγές σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και της ανθρώπινης αξίας. Δεν ξέρουμε τελικά πώς κι αν χρησιμοποιήθηκαν οι ανωτέρω πληροφορίες από την εταιρία, στις ΗΠΑ ή αλλού. Ωστόσο είναι σαφές ότι δεν νοείται «λευκή επιταγή» σε κανέναν φορέα, κρατικό ή μη, να χρησιμοποιεί και διαθέτει προσωπικές πληροφορίες των χρηστών εν αγνοία τους και για οποιονδήποτε σκοπό. Αυτό δεν κατοχυρώθηκε επαρκώς στην περίπτωσή μας.
Από την απόφαση προκύπτει ότι το κράτος δεν έπραξε ό,τι έπρεπε για να αποσοβήσει τον κίνδυνο και δεν παρείχε επαρκείς διαβεβαιώσεις περί του ότι προσωπικές πληροφορίες δεν θα διέρρεαν/επεξεργάζονταν περαιτέρω από τρίτους. Εάν το σενάριο επαληθευθεί, τότε βρισκόμαστε σε μια «όχι-μυθική-Ωκεανία». Εκεί βέβαια οι πολίτες γνώριζαν ότι παρακολουθούνταν συστηματικά, άλλο που δεν το αποδέχονταν όλοι. Οχι ότι μόνη η γνώση αρκεί για να νομιμοποιήσει τη μόνιμη επιτήρηση. Αλλά για το δικό μας νομικό πολιτισμό ενημέρωση, συγκατάθεση, αναλογικότητα, διαφάνεια και λογοδοσία είναι κατοχυρωμένες αρχές και προϋποθέσεις νομιμότητας της επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων, για την προστασία του ατόμου έναντι αυθαιρέτων επεμβάσεων στην ιδιωτική ζωή από κράτος και ιδιώτες. Το ίδιο και η απρόσκοπτη λειτουργία των ανεξάρτητων και αποτελεσματικών μηχανισμών εποπτείας κι ελέγχου, εν προκειμένω της Αρχής, και φυσικά, των δικαστηρίων.
Για όλους όσους υποστηρίζουν ότι τα παραπάνω είναι ασήμαντα, ας εξηγήσουν γιατί μετά την έκδοση της απόφασης της Αρχής το υπουργείο Παιδείας έσπευσε να προειδοποιήσει για προσφυγή στη δικαιοσύνη. Προφανώς, διότι καταλογίστηκαν σοβαρές παραβιάσεις, παρά το χαλαρό των επιπλήξεων. Φυσικά κι έχει δικαίωμα να προσφύγει, καθώς οι αποφάσεις της Αρχής υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο. Οφειλε όμως πρώτα να δεχθεί με υπευθυνότητα την απόφαση, ήδη δε να εγκύψει στις παραβιάσεις και να συμμορφωθεί προς τις εντολές της Αρχής. Δηλαδή να τηρήσει τη νομιμότητα και τις αρχές του κράτους δίκαιου ώστε να καταστεί απόλυτα ασφαλής η ψηφιακή τάξη, εάν και εφόσον ξανανοίξει τις πύλες της.
* Δικηγόρος
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας