Αξιολόγηση: ήττα των εκπαιδευτικών σε ιστορική προοπτική

Το πρόβλημα της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών δεν γίνεται κατανοητό χωρίς συνεκτίμηση της προδικτατορικής, της δικτατορικής και της μεταπολιτευτικής περιόδου.

Προδικτατορικά, αξιολογούντες και αξιολογούμενοι ήταν αμφότεροι θύματα. Οι πρώτοι λόγω αντικειμενικών δυσχερειών αδυνατούσαν να επιτελέσουν το έργο τους. Οι δεύτεροι στέλνονταν στην περιφέρεια της χώρας για να διδάξουν παντελώς απροετοίμαστοι διδακτικά και παιδαγωγικά, αυτοσχεδιάζοντες εκ των ενόντων.

Κατά τη δικτατορία (1967-74) το πρόβλημα επιδεινώθηκε. Ο «ακρωτηριασμός» διαπέρασε συνολικά την εκπαίδευση. Οι αξιολογητές θεωρήθηκαν συλλήβδην εκφραστές του καθεστωτικού πνεύματος και κατέπεσαν στην υπόληψη των εκπαιδευτικών.

Στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, στη συνείδηση των εκπαιδευτικών ορθώθηκε γενικότερη αμφισβήτηση των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους ως αντίβαρο των δοκιμασιών του παρελθόντος. Δεν προείχε ως αίτημα η βελτίωση του θεσμού αλλά η κατάργησή του. Ο συνδικαλισμός, με ενιαίο χαρακτήρα τότε, συμπορεύθηκε ως δημιουργός και δημιούργημα του φαινομένου. Κυριάρχησαν πάντως οι απεργιακοί αγώνες μέχρι εξαντλήσεως για την εξασφάλιση στοιχειωδών όρων διαβίωσης.

Στα κατοπινά χρόνια ώς σήμερα συνεχίζονται οι διορθωτικές παρεμβάσεις στη Μέση Εκπαίδευση άλλοτε δειλά, άλλοτε τολμηρά (προγράμματα, βιβλία, σεμινάρια, ημερίδες κ.λπ.). Ο Επιθεωρητής μετονομάστηκε σε Σχολικό Σύμβουλο για να απαλλαγεί ο θεσμός απ’ ό,τι αρνητικό εξέπεμπε και να δοθεί καινούργιος προσανατολισμός. Νέα πρόσωπα, με γνώσεις, εμπειρία, συγγραφικό έργο (ορισμένοι με βαρύ βιογραφικό), με διάθεση εισήλθαν στη δύσβατη αυτή περιοχή. Οταν η «συνδικαλιστική συνείδηση» κάποιων δεν το άντεχε, η αίθουσα διδασκαλίας ήταν αποκλεισμένη για τον Σχολικό Σύμβουλο. Οταν το άντεχε, ο αξιολογητής ήταν απλός επισκέπτης.

Ο μέσος πολίτης αναρωτιέται: γιατί το παρακμιακό αυτό φαινόμενο ενδημεί στους εκπαιδευτικούς και τους διασύρει όλους ανεξαιρέτως; Σε ποιο λογικό, δημοκρατικό, νομικό, προοδευτικό και ηθικό έρεισμα εδράζεται η απόρριψη της αξιολόγησης; Στο αλάθητο, στο ανεξέλεγκτο, στο ανεξέλικτο, στο μοναδικό, όταν μάλιστα ο εκπαιδευτικός ελέγχει και αξιολογεί καθημερινά και ωθεί στην εξέλιξη νέους ανθρώπους; Την απάντηση μπορεί να τη δώσουν μόνο όσοι έχουν ζήσει από μέσα τα πράγματα.

Ο συνδικαλισμός μεταπολιτευτικά στέκεται απέναντι σ’ όποιον διαχειρίζεται τα εκπαιδευτικά πράγματα. Η όξυνση εντάθηκε όταν ο ενιαίος χαρακτήρας των αντιδράσεων υποτάχθηκε στο στενό παραταξιακό πνεύμα. Μεταξύ παρατάξεων και κομμάτων αναπτύχθηκε ένας ιδιότυπος δεσμός αντικαταβολής και αντιπροσφοράς, ανάλογος βέβαια με την υφή των κομμάτων. Η ενίσχυση των παρατάξεων απαιτούσε πλειοδοσία αιτημάτων. Ετσι το πνεύμα του «αντί» εμπότισε το σώμα των εκπαιδευτικών. Η αξιολόγηση μέσα σε αυτό το κλίμα ήταν ουσιαστικά δευτερεύον ζήτημα, όσο και να προβάλλεται ως πρωτεύον ακόμη.

Αρκούν αυτά ως εξήγηση; Οχι, βέβαια. Το βασικό σήμερα συνδέεται άμεσα με τον φορέα της διδασκαλίας. Η δουλειά του είναι τόσο απαιτητική –μιλάω ως φιλόλογος- όσο δεν μπορεί να φανταστεί κάποιος που δεν έχει διδάξει σε νέους 12-18 ετών. Μια διδασκαλία χωρίς άριστη προετοιμασία είναι βάδισμα σε λασπωμένο έδαφος με σαγιονάρες. Προσθέστε τους μαθητές που διανύουν τη δύσκολη περίοδο του μετασχηματισμού, της ανασφάλειας, της αμφισβήτησης, της εκρηκτικότητας, που απαιτούν λεπτότατους χειρισμούς. Η διδασκαλία απαιτεί πολύπλευρη αφοσίωση και εγρήγορση. Είναι παράσταση σε τεντωμένο σκοινί. Χρειάζεται διαρκή αυτοαξιολόγηση. Δεν υπάρχει «τέλεια διδασκαλία». Είναι αγώνισμα χωρίς βραβείο καθολικής αναγνώρισης και με απόσταγμα το ανικανοποίητο. Αυτά βέβαια για πολλούς είναι «ψιλά γράμματα».

Ο υπεύθυνος και σοβαρός εκπαιδευτικός αισθάνεται μεγάλη ανασφάλεια διδάσκοντας. Και η απλή παρουσία συναδέλφου στην τάξη του προκαλεί πονοκέφαλο. Ο πονοκέφαλος μετατρέπεται σε άγχος, όταν καλείται να διδάξει δειγματικά. Πεδούκλα είναι ότι μπορεί να εκτεθεί. Προσθέστε τώρα τον φόβο από ενδεχόμενες συνέπειες της αξιολόγησης στη σταδιοδρομία του και το πράγμα φωτίζεται καθαρά. Ο εκπαιδευτικός καταφεύγει στην αυτοδικαίωση ή αναζητεί άλλοθι. Ενα από αυτά είναι η προβολή της αξιολόγησης ως τιμωρητικής διαδικασίας. Πρόκειται για «θέση» πέραν πάσης λογικής σε μια κοινωνία ανοικτή και δημοκρατική. Δεν γίνεται αντιληπτό ότι η διδασκαλία είναι δημόσια πράξη και ο λόγος επ’ αυτής είναι δημόσιος. Η κλειστή αίθουσα αντιμάχεται την αξιολόγηση και προδίδει αδυναμία να υποστηρίζεται δημόσια ό,τι τελείται εντός τοίχων και τειχών.

Θεραπεύεται αυτή η νοσηρή κατάσταση, που είναι πρωτίστως ήττα των εκπαιδευτικών πολύπλευρη, ατομικά, κοινωνικά και οικονομικά; Ασφαλώς. Πώς; Επιγραμματικά: προηγείται η υλικοτεχνική υποδομή στη σχολική μονάδα. Επεται ο προγραμματισμός και η οργάνωση. Ακολουθεί ενημέρωση και καθοδήγηση των νεοεισερχομένων στην Εκπαίδευση σε πρακτικό καθαρά επίπεδο. Μαζί και μεσοπρόθεσμα σεμινάρια. Τότε μόνο ενεργοποιείται ο αξιολογητής, που η αποδοχή του συναρτάται με την αναγνωρισμένη συγκρότηση και ακτινοβολία του. Τα παραπάνω όμως θα «σούρνονται», αν η Πολιτεία δεν αντιμετωπίσει τους Εκπαιδευτικούς όπως ο «Γέρος της Δημοκρατίας» και ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Τα πάντα υπακούουν στην αρχή της αμοιβαιότητας. Αλλιώς, τρώει το ένα το άλλο. Και κάτι τελευταίο. Οι καθηγητικές σχολές μετατρέπονται σε Λύκειο∙ από την αριστεία του παρελθόντος η στάθμη των εισαγομένων σ’ αυτές κινείται πλέον στο μετριότατο. Aν οι ιθύνοντες προκρίνουν τον μετριότατο καθηγητή, ας συνεχίσουν τις παλινωδίες και τα αλισβερίσια. Αλλά θα το βρει πάλι μπροστά της η χώρα. Δεν είναι καιρός να ξυπνήσουν οι κοιμισμένοι και να ξεβολευτούν οι βολεμένοι;

 * εκπαιδευτικός, διδάκτορας Ιστορίας ΕΚΠΑ