Ηραίον Σάμου. Αυτό το μειλίχιο φως δεν είναι παγίδα της θεάς

ΗΡΑΙΟΝ ΣΑΜΟΥ                                                     1

Αυτό το μειλίχιο φως

δεν είναι παγίδα της θεάς

μήτε του πελάγου το δέλεαρ

αυτό ειδικά το φως

αγγίζεται, θέλγεται

βγαίνοντας στο μπαλκόνι

το ακούς κιόλας

κυματίζει σαν στοργή

όχι, δεν είναι πλάνη

θέλει απλώς να σε φέρει

όσο πιο κοντά γίνεται

στο παν.

Γεννιέσαι άλλη μια φορά

δίπλα στα βαρύτιμα φύκια.

Η δυνατότητα της γνώσης

η ευκαιρία, ναι,

της κατανόησης των κυμάτων

η θάλασσα,

αυτός ο σκουροπράσινος πίνακας

με το χρυσάφι του εδώ κι εκεί

είναι πλέον το βιβλίο σου

η ανανέωση των συνειρμών.

Δίπλα σου, το ξέρεις ήδη, θα περάσει ξυστά

πάλι εκείνη η επίμονη χαρά

η ίδια εικόνα:

ότι θέλησες να γίνεις

κι ύστερα

Αυτή η πάχνη η σιωπηλή

σε περιμένει με υπομονή να τη μάθεις

ή μήπως έρχεται αργά προς το μέρος σου                          απειλή, θυσία

ή φιλότητα άραγε

περγαμηνή του καιρού

ένα σχέδιο, ένα πέπλο τώρα

όλων εκείνων που σ’ έχασαν

και ψάχνουν τώρα να σε βρουν

να σε κρατήσουν στο πλάι τους

ατμό, υγρασία κι αιθέρα

όχι φιμωμένο, άπελπι,

ένα όργανο του ολέθρου,

αλλά ελεύθερο για πάντα

αυτή η πάχνη γίνεσαι.

Γιώργος Βέης, « Βράχια», Ύψιλον / βιβλία, 2020.

Ἥρην ἀείδω χρυσόθρονον ἣν τέκε Ῥείη, ἀθανάτην βασίλειαν ὑπείροχον εἶδος ἔχουσαν  Ζηνὸς ἐριγδούποιο κασιγνήτην ἄλοχόν τε κυδρήν, ἣν πάντες μάκαρες κατὰ μακρὸν Ὄλυμπον ἁζόμενοι τίουσιν ὁμῶς Διὶ τερπικεραύνῳ. OΜΗΡΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ, XII

Την Ήρα τη χρυσόθρονη που γέννησε η Ρέα, βασίλισσα αθάνατη με την υπέροχη όψη, ψάλλω, υμνώ και τραγουδώ την αδελφή του Δία, και ένδοξη του σύζυγο, που όλοι οι θεοί τ` Ολύμπου σέβονται ίδια και τιμούν με τον αφέντη Δία, τον άρχοντα των κεραυνών.

ΗΡΑΙΟΝ ΣΑΜΟΥ I

Στα χρόνια του Ομήρου.

Στην Σάμο, γύρω στο 800 π.Χ. δομήθηκε ένας πρώτος ναός της Ήρας με μακρόστενες  αναλογίες, 1 προς 5. Υπήρχε αξονική κιονοστοιχία. Λίγο αργότερα ο ναός απέκτησε πτερόν = περιμετρική κιονοστοιχία. Ο ναός έγινε ένας από τους πρώτους περίπτερους ναούς της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Οι κορμοί των κιόνων ήταν από ξύλο αλλά είχαν λίθινη βάση με μορφή που θύμιζε τις λίθινες βάσεις των μινωικών κιόνων, 700 και πλέον χρόνια πριν.

Ιδιαιτερότητες του ναού.

-Αδεξιότητες στην κάτοψη λόγω πρωιμότητας του έργου.

-Επιμήκεις (μακρόστενες)  αναλογίες. Το «κλασικό» 6χ 13 εδώ είναι 6χ 17. Το «κλασικό» βέβαια εφαρμόζεται 300 και πλέον χρόνια, μετά το Ηραίον. Έπρεπε να περάσουν περισσότερα από 300 χρόνια ώστε να καταλήξουν οι αρχιτέκτονες στις ιδεώδεις αναλογίες των κλασικών ναών με κορυφαίο παράδειγμα τον Παρθενώνα.

-Διαφορετικός αριθμός κιόνων στις δυο στενές πλευρές (6 και 7).

-Αξονική κιονοστοιχία.

-Πτερόν = περιμετρική κιονοστοιχία. Ο ναός έγινε ένας από τους πρώτους περίπτερους ναούς της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής.

- Το άγαλμα της θεάς Ήρας τοποθετήθηκε λοξά στο βάθος του μακρόστενου ναού για να μην αποκρύπτεται από τους κίονες της αξονικής- κεντρικής κιονοστοιχίας.

-Η στέγη ήταν επίπεδη και ξύλινη.

-Οι κορμοί των κιόνων ήταν από ξύλο.

ΗΡΑΙΟΝ ΣΑΜΟΥ II

Δεύτερο Ηραίον.

50-100 χρόνια μετά ο ναός της Ήρας αντικαθίσταται από ένα νεώτερο ναό. Οι αδεξιότητες και οι αστοχίες αλλά και οι κατασκευαστικές καινοτομίες του παλαιού ναού αντιμετωπίστηκαν δραστικά. Καταργείται η αξονική κιονοστοιχία και στο εσωτερικό, πολύ κοντά στους τοίχους, δομούνται δύο σειρές κιόνων που συμβάλλουν πολύ στην στήριξη της στέγης. Διαπιστώνεται μια σαφής εξέλιξη, σε σχέση με τον προηγούμενο ναό, και γενικά αποδεικνύεται, με τη μελέτη των υπαρχόντων στοιχείων, μια  βελτίωση και εξέλιξη του τύπου.

Ο σηκός αποκτά  καλύτερες αναλογίες στην κάτοψη. Οι κίονες στο πτερόν είναι 6χ18 με ξύλινους κορμούς που εδράζονται σε λίθινες τετράγωνες βάσεις.

Στην πρόσοψη, (ανατολική πλευρά), έχουμε πλέον μια διπλή στοά όπως εφαρμόζεται μεταγενέστερα στα ιωνικά ναϊκά κτίρια.

Οι πλάκες με χαραγμένες παραστάσεις πολεμιστών ανήκαν στη ζωφόρο του ναού. Μια πολύ πρώιμη ζωφόρος.

ΗΡΑΙΟΝ ΣΑΜΟΥ ΙΙΙ

Η φάση αυτή του ναού της Ήρας είναι γνωστή ως έργο του αρχιτέκτονα Ροίκου το 560 π.Χ. Ο Ηρόδοτος (ΙΙΙ,60) Μας πληροφορεί για τον Ροίκο από την Σάμο. Ο Ροίκος τοποθέτησε τον βωμό της Ήρας μπροστά στο ναό, πάνω σε ορθογώνιο βάθρο διαστάσεων 36χ17 μέτρα. Ο βωμός είχε σχήμα Π  και μεγάλη μνημειώδη κλίμακα ανάμεσα στα σκέλη του Π. Ιωνικά κυμάτια και γλυπτά διακοσμούσαν το έργο. Ο ναός 30-40 χρόνια μετά καταστρέφεται από πυρκαϊά.

ΗΡΑΙΟΝ ΣΑΜΟΥ ΙV

Η φάση αυτή, μετά την καταστροφή του προηγούμενου ναού από πυρκαϊά, ίσως ανήκει στα έργα του Πολυκράτους,  γύρω στο 525 π.Χ. Ο ναός τότε ξαναχτίζεται, οκτάστυλος με δύο πτερά (δίπτερος). Σώθηκαν κορμοί και βάσεις κιόνων. Διαστάσεις: 105 χ 52 μέτρα. Μόνο ένας κίων βρίσκεται ακόμα στη θέση του. Η μελέτη των σπονδύλων των κιόνων αποδεικνύει ότι ο ναός δεν ολοκληρώθηκε.

Σημείωση: Οι ενότητες του ποιήματος 1,2,3 και ο τίτλος ΗΡΑΙΟΝ ΣΑΜΟΥ,  με οδήγησαν στις διακριτές αρχιτεκτονικές φάσεις του περίφημου Ηραίου της Σάμου. Έχοντας στη σκέψη τον αρχαιολογικό χώρο του Ηραίου, διάβασα και κατανόησα διαφορετικά το ποίημα: Σχεδόν αρχαιολογικά και αρχιτεκτονικά αλλά και ιστορικά, χωρίς να εγκαταλείψω την σαφέστατη ποιητική και φιλοσοφική υπόσταση του ποιήματος. Ο συγκεκριμένος αρχαιολογικός χώρος υπήρξε σπουδαίο κέντρο για τον δημόσιο βίο της αρχαίας Σάμου καθώς και ένα από τα σπουδαιότερα Ιερά της αρχαίας Ελλάδος.

Ζωγραφιά του Κωστή Καζαμιάκη

1* Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.

2* Στην αγαπημένη φίλη ηθοποιό Γιώτα Φέστα.