Περιμένοντας τους βαρβάρους να πετάξουν τη μαμά από το τρένο;

Δεν προτίθεμαι να αναφερθώ στον Καβάφη ή στη μαύρη κωμωδία του 1987 «Πέτα τη μαμά από το τρένο» (Throw momma from the train). Χρησιμοποιώ τους τίτλους για να μιλήσω για τα Τμήματα Ξένων Γλωσσών και Φιλολογιών και γενικότερα για τις Φιλοσοφικές Σχολές και το ακαδημαϊκό μέλλον των ανθρωπιστικών επιστημών. Για την αξία των ανθρωπιστικών επιστημών και των τεχνών στην ανάπτυξη της χώρας και την καλλιέργεια των πολιτών της, αλλά και την υποχώρησή τους διεθνώς, υπό το κράτος του «ακαδημαϊκού καπιταλισμού» έχουν ειπωθεί πολλά.

Γιατί επανέρχομαι τώρα; Μα γιατί η κυβέρνηση και η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) επιχειρούν να σερβίρουν ξαναζεσταμένο φαγητό. Ο κυβερνητικός «λαγός» ήδη αμολήθηκε: οι ιθύνοντες σχεδιάζουν να συγχωνεύσουν τμήματα, μεταξύ των οποίων πρώτα και καλύτερα τα ξενόγλωσσα (βλ. «Αλλάζει ο πανεπιστημιακός χάρτης» και «ΑΕΙ: Συγχωνεύσεις τμημάτων λόγω έλλειψης φοιτητών», «Η Καθημερινή», 9/9/2021 και 22/9/2021 αντίστοιχα). Το 2013, επί υπουργίας Αρβανιτόπουλου με το περιβόητο σχέδιο «Αθηνά», προβλεπόταν η συγχώνευση των ξενόγλωσσων τμημάτων της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ σε ένα με τέσσερις κατευθύνσεις, τώρα γίνονται σκέψεις για τη συγχώνευση των τμημάτων Γερμανικής, Γαλλικής και Ιταλικής ή των δύο τελευταίων σε ένα, με την πιθανή επωνυμία «Τμήμα Ρωμανικών Γλωσσών και Φιλολογιών»! Ευφάνταστος τίτλος, που όμως δηλώνει την ασχετοσύνη των εμπνευστών του. Εφαλτήριο του «στρατηγικού σχεδιασμού για την αναδιάταξη του χάρτη της Ανώτατης Εκπαίδευσης», η καταστροφική Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής. Επόμενα θύματα θα είναι και άλλα τμήματα της Φιλοσοφικής ή άλλων «θεωρητικών» σχολών. Η «τακτική του σαλαμιού» σε όλο το μεγαλείο της.

Η παράθεση ακαδημαϊκών επιχειρημάτων ενάντια στα σχέδια συγχωνεύσεων έχει μικρή αξία, γιατί τα αγγλοσαξονικής προέλευσης κριτήρια με βάση τα οποία μεθοδεύεται το όλο εγχείρημα είναι καθαρά οικονομίστικα. Στο πλαίσιο του λεγόμενου «εταιρικού πανεπιστημίου», τμήματα τα οποία δεν αποφέρουν άμεσο οικονομικό κέρδος, θεωρούνται βάρος για τον δημόσιο προϋπολογισμό και συνεπώς, το κράτος επιχειρεί να απαλλαγεί από αυτά. Οι επιχειρούμενες αναδιαρθρώσεις προβάλλονται ως λύση στα επαγγελματικά αδιέξοδα των νέων και πανάκεια για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Τι να βροντήξεις, λοιπόν, στου «κουφού την πόρτα»;

H εμμονή της κυβέρνησης και των δήθεν ανεξάρτητων αρχών εμπνέεται από το δόγμα ΤΙΝΑ (There Is No Alternative) της Θάτσερ. Ας δει κανείς τι συμβαίνει εδώ και χρόνια στη Βρετανία, τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και αλλού. Ας διαβάσει προσεκτικά την έκθεση του λόρδου Browne για τη χρηματοδότηση των Πανεπιστημίων (Securing a Sustainable Future for Higher Education. An Independent Review of Higher Education Funding & Student Finance, 12 October 2010, στο: www.independent.gov.uk/browne-report). Τα ομολογεί όλα. Αν δεν τους φτάνει, ας δουν και άλλα που τεκμηριώνουν τη θέση ότι τα Πανεπιστήμια είναι θύματα του νεοφιλελευθερισμού και της λιτότητας (π.χ. Herb Wyile, «Neoliberalism, Austerity, and the Academy», English Studies in Canada, 39.4/2013, 29-31).

Οι δήθεν εμπειρογνώμονες αγνοούν, βέβαια, την ιστορία. Δεν γνωρίζουν τι όριζε ο ιδρυτικός νόμος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Ν. 3341, ΦΕΚ 154, Α’/22-6-1925) για τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών ούτε ο νόμος για την ίδρυση των «Ινστιτούτων Ξένων Γλωσσών και Φιλολογιών» (Ν. 5139, ΦΕΚ 207, Α’/16-7-1931), από τα οποία προήλθαν τα σημερινά αυτόνομα τμήματα μετά τον νόμο 1268/1982. Τμήματα τα οποία έχουν πολύχρονη προσφορά, συνδέοντας τη νεότερη Ελλάδα με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Οι ίδιοι άνθρωποι, ωστόσο, μασώντας την τσίχλα της παράδοσης, λένε σε άλλες περιπτώσεις παχιά λόγια για την αξία των Φιλοσοφικών Σχολών και τη διεθνή αναγνωρισιμότητά τους, προφανώς χωρίς να καταλαβαίνουν τι λένε.

Εκείνο όμως, που κάνει την επιτηδευμένη άγνοια και την εμμονική εχθρότητα των «εμπειρογνωμόνων» κωμική και συνάμα επικίνδυνη, είναι ότι αδυνατούν να κατανοήσουν την αποφασιστική συμβολή των ανθρωπιστικών επιστημών στην εμβάθυνση της δημοκρατίας, τη διαμόρφωση των πολιτών και την ανάπτυξη της χώρας. Δύο παραδείγματα: α) η αντιμετώπιση της κλιματικής και της ενεργειακής κρίσης εξαρτάται μόνον από τους τεχνοκράτες ή κυρίως από την ευαισθησία ανθρώπων με βαθιά επίγνωση της γενικότερης ανθρωπιστικής κρίσης και του ακολουθούμενου μοντέλου ανάπτυξης, και β) η διαχείριση της πανδημίας είναι αποκλειστική αρμοδιότητα των ειδικών ή και της ανθρωπιστικής παιδείας των πολιτών; Κι αν όλα αυτά τους φαίνονται ψιλά γράμματα, ας δουν πώς αξιοποιούνται οι ανθρωπιστικές επιστήμες στην Αμερική, που τη λατρεύουν, κι ας διαβάσουν επιτέλους το πολυδιαβασμένο βιβλίο των James Reed και Paul G. Stolz «Put Your Mindset to Work: The One Asset You Really Need to Win and Keep the Job You Love» (New York: Portfolio/Penguin, 2013). Κι αν κι αυτό τους κάτσει βαρύ, ας διαβάσουν την πρόσφατη συνέντευξη του φετινού νομπελίστα Φυσικής Giorgio Parisi («Ένα Νόμπελ για την ανανεωτική και κοινωνικά υπεύθυνη Φυσική», «Εφημερίδα των Συντακτών», 11/10/2021).

Τα ζητούμενα εντέλει είναι: Θα καταφέρουν οι «βάρβαροι» τεχνοκράτες να «πετάξουν τη μαμά από το τρένο»; Οι πρυτανικές αρχές θα συνεργήσουν; Οι συνάδελφοι και οι φοιτητές θα μείνουν παθητικοί επιβάτες; Η καταιγιστική χειραγώγηση των λέξεων θα επιβάλει και τη χειραγώγηση της πραγματικότητας;

*Τέως κοσμήτορας Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ