Με αφορμή τα γενέθλια του Jürgen Habermas (σήμερα 18 Ιουνίου 2021 συμπληρώνει το 92ο έτος της ηλικίας του) και τη συμπλήρωση 40 ετών από τότε (έτος: 1981) που δημοσιεύθηκε το δίτομο έργο του με τον τίτλο «Θεωρία του επικοινωνιακώς πράττειν» (θεωρείται το opus magnum του συγγραφέα), κρίνω σκόπιμο να αναπτύξω τις πέντε κεντρικές ιδέες της φιλοσοφίας του για ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό και όχι μόνον για τη βιβλιογραφική έρευνά μας στα Πανεπιστήμια.
Πρώτον, για τον επιστημολογικό χαρακτήρα της θεωρίας του Jürgen Habermas σημειώνω ότι η φιλοσοφική σκέψη του εκφράζει αυτό που λέει ο Hegel: «ό,τι είναι λογικό είναι και πραγματικό και ό,τι είναι πραγματικό είναι και λογικό». Η φιλοσοφία του «κατασκευάζει» τον τύπο θετικής διαμεσολάβησης ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη και συνιστά το δημιουργικό πρότυπο για την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας.
Δεύτερον για τη θεμελίωση των κοινωνικών επιστημών, ο Habermas επεξεργάσθηκε ένα ερμηνευτικό σχέδιο, του οποίου η «πρώτη αρχή» ανάγεται σ’ αυτό που ονομάζει γνωστικό χειραφετικό διαφέρον (Interesse). Με άλλα λόγια, εάν οι επιστήμες του ανθρώπου και της κοινωνίας δεν εντάσσονται σ’ ένα δημιουργικό πλαίσιο κοινωνικής απελευθέρωσης του ανθρώπου, τότε είναι καταδικασμένες στη θετικιστική ανυπαρξία. Στον έσχατο και άθλιο συντηρητισμό!
Το τρίτο σημείο του φιλοσοφικού προβληματισμού του αναφέρεται στον ρόλο της κριτικής στη σκέψη και την κοινωνία. Ο όρος: κριτική (kritik στα γερμανικά), ενώ είναι όρος της ελληνικής γλώσσας, δεν ενδιαφέρει κανέναν στον νεοελληνικό πολιτισμό! Αυτό είναι δικό μου ερμηνευτικό σχόλιο. Κατά τον Habermas, ο πολιτισμός που έχει εντάξει ως λειτουργικό στοιχείο του την κριτική, μπορεί να επεξεργασθεί λύσεις στα κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικά προβλήματα της εποχής του, χωρίς τους υπερ-καθορισμούς του θετικισμού στη σκέψη και τον νεοφιλελευθερισμό στην πολιτική.
Η τέταρτη αναφορά μου έχει να κάνει με το κατεξοχήν κριτικο-ερμηνευτικό σχήμα του Habermas: την επικοινωνιακή ορθολογικότητα. Οι σύγχρονες κοινωνίες μπορούν να υπάρξουν μόνον στον βαθμό που οι ίδιες ως υποκείμενα (γνωστικά, γλωσσικά, πολιτικά κ.λπ.) μπορούν να επεξεργασθούν σχέδια αμοιβαίας συνεννόησης και κοινωνικής συνύπαρξης. «Η ιδεώδης επικοινωνιακή συνθήκη», δηλαδή ο ελεύθερος και ανεξουσίαστος διάλογος, λειτουργεί, κατά τον Habermas, ως η συγκροτησιακή αρχή των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες αυτοπροσδιορίζονται ως ελεύθερες πολιτικές και δημοκρατικές οντότητες. Το μείζον πρόβλημα των κοινωνικών ανισοτήτων π.χ. δεν μπορεί να επιλυθεί, παρά μόνον εάν εφαρμόσουμε ως παγκόσμια πολιτική κοινωνία την αρχή της επικοινωνιακής ορθολογικότητας.
Το πέμπτο κεφάλαιο της ερμηνευτικής προσέγγισής μου στο φιλοσοφικό έργο του Habermas συσχετίζεται με την μεταπολεμική δημοκρατική Γερμανία (1949-1989) και την Ευρώπη της εποχής μας. Αυτή η πολιτική οντότητα που ονομάζεται: μεταπολεμική πολιτική δημοκρατία της Γερμανίας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι είναι το έργο, το δημιούργημα της «επικοινωνιακής θεωρίας» του Habermas!
Οσον αφορά την Ευρώπη, θα ήθελα να τονίσω ότι ο Habermas, μολονότι συμπλήρωσε το 92ο έτος της ηλικίας του, αγωνίζεται σε όλα τα επίπεδα της σκέψης της διανόησης, της πολιτικής και άλλων κοινωνικών μηχανισμών, να γίνει επιτέλους η Ευρωπαϊκή Ενωση πολιτική οντότητα. Μετά το έτος 2008, οπότε και δημοσίευσε το βιβλίο του με τον τίτλο: «Αχ, Ευρώπη» (Ach Europa), ασχολείται αποκλειστικά και μόνον με τον εκδημοκρατισμό της Ευρώπης.
*καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας