Εκτιμήσεις για τον απολογισμό

«Ούτως ή άλλως πάντως, πέρα από ονόματα και συνθήματα, οφείλουμε να δούμε την ουσία και να εμβαθύνουμε στο περιεχόμενο της πολιτικής μας ιδεολογίας. Είναι η δική μας Αριστερά μια Αριστερά κοινωνικά γειωμένη και πολιτικά ρεαλιστική ή μια “προοδευτική μετα-Αριστερά”;»

Είναι γνωστό πως τα εισαγωγικά συχνά χρησιμοποιούνται για να υποβαθμίσουν, να αμφισβητήσουν ή να σαρκάσουν τη σημασία του όρου που περικλείουν. Στην προκειμένη περίπτωση του παραπάνω αποσπάσματος από την προτελευταία σελίδα του απολογισμού, η χρήση των εισαγωγικών, μαζί με την έλλειψή τους στο πρώτο σκέλος της διάζευξης, καθιστά κρυστάλλινη την προτίμηση των συγγραφέων: θέλουν μια Αριστερά κοινωνικά γειωμένη και πολιτικά ρεαλιστική και όχι μια «προοδευτική μετα-Αριστερά».

Οχι βέβαια ότι περιμέναμε αυτή τη ρητορική ερώτηση, λίγες αράδες πριν από το τέλος του κειμένου, για να καταλάβουμε τη συγκεκριμένη προτίμηση. Θα λέγαμε ότι το κείμενο διαπερνάται απ’ άκρου εις άκρον από την αντίληψη ότι ιδρυτικό χαρακτηριστικό της Αριστεράς είναι η κοινωνική γείωση και ο πολιτικός ρεαλισμός.

Επιτέλους, μια σοβαρή και έμπρακτη περιφρόνηση της αγοραίας άποψης που δυστυχέστατα κυριαρχεί στις μέρες μας και που τείνει να ταυτίζει την Αριστερά με νεφελοκοκκυγίες και εσωστρέφειες. Μιας άποψης που στοχευμένα αγνοεί ότι η Αριστερά γεννήθηκε μέσα στους κοινωνικούς αγώνες, ότι δεν έχει λόγο ύπαρξης άλλον από τη σύνδεσή της με την κοινωνία και ότι ακόμα και η θεωρητική της σκευή συνίσταται αποκλειστικά στην υλιστική (που σημαίνει πρώτα απ’ όλα ρεαλιστική) ανάλυση του ιστορικού γίγνεσθαι και της πολιτικής συγκυρίας.

Προς τι τότε το ρητορικό δίλημμα του ανωτέρω αποσπάσματος; Εχω το θράσος να διακινδυνεύσω τη δική μου ερμηνεία, χωρίς να έχω συνομιλήσει σχετικά με κανέναν από τους συγγραφείς. Πρόκειται για το κείμενο απολογισμού του ΣΥΡΙΖΑ και όχι για πολιτικές θέσεις ή πρόγραμμα. Κατά συνέπεια υπαινικτικά εδώ ίσως ενυπάρχει η άποψη του κειμένου για την τρέχουσα συζήτηση περί ανασυγκρότησης, ανασύνταξης, διεύρυνσης, μετασχηματισμού και όλων των συναφών.

Ο σκοπίμως ασαφής όρος «προοδευτική μετα-Αριστερά» αντιδιαστέλλεται με την Αριστερά του ρεαλισμού και της κοινωνικής γείωσης. Το πρόθημα «μετα-» δεν παραπέμπει κατ’ ανάγκην στο «μεταμοντέρνο» – θα ήταν κατά μία έννοια και αντιφατικό, δεδομένου ότι η «μεταμοντέρνα» θεωρία αμφισβητεί μεταξύ άλλων και την έννοια της «προόδου».

Ο όρος «προοδευτική μετα-Αριστερά» εκφράζει μια ανησυχία – είναι η διατύπωση του απευκταίου. Είναι αυτό που θα «απομείνει» από την Αριστερά αν ο ΣΥΡΙΖΑ μετατραπεί σε «ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία» και κατόπιν σε «Προοδευτική Συμμαχία» (σκέτα). Και προφανώς εδώ δεν αναφέρομαι μόνο στο ζήτημα του τίτλου.

*Καθηγητής Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Τίποτα δεν έχουν να αποκομίσουν οι εργαζόμενοι και η κοινωνία από το κείμενο «απολογισμού» που κατατέθηκε στην πρόσφατη Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ, ει μη μόνον την επιβεβαίωση ότι το κόμμα αυτό, ιδεολογικά υποταγμένο και ανίκανο να αντιληφθεί τους καιρούς, έχει πλέον ανεπιστρεπτί ενσωματωθεί στον χώρο του ψευδούς και υποβολιμαίου δόγματος «δεν υπάρχει εναλλακτική».

Και ακριβώς επειδή το δόγμα αυτό είναι έτσι -ψευδές και υποβολιμαίο-, μόνος τρόπος για να υποστηριχτεί η επιχειρηματολογία του είναι η επιλεκτικότητα, το ψεύδος και η παραχάραξη των νοημάτων (συχνά και της ίδιας της γλώσσας). Τι μεγαλύτερη υπηρεσία στην αυταρχική νεοφιλελεύθερη επέλαση που καθημερινά βιώνουμε; Τι μεγαλύτερη υπογράμμιση της ιστορικής ανάγκης για επαναδημιουργία της Αριστεράς;

Ο ανυποψίαστος ερευνητής του μέλλοντος που θα διαβάσει το κείμενο θα συμπεράνει πως ο ΣΥΡΙΖΑ δημιουργήθηκε (με τον άοκνο και ηρωικό αγώνα χιλιάδων) μόνο και μόνο για να διαφυλάξει την παραμονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Ολοι όμως ξέρουν πως ο ΣΥΡΙΖΑ συγκροτήθηκε όχι για να διαχειριστεί τη λιτότητα, αλλά για να την τερματίσει. Αν είναι κάτι που περίτρανα αποκαλύπτει η εμπειρία του, αυτό δεν είναι άλλο από την αναγκαιότητα της ρήξης.

Ομως και η ίδια αυτή η έννοια, που στην επίκλησή της βασίστηκε η εκλογική εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ -η ανάγκη για ρήξη με τις συνθήκες που αναπαράγουν τη συστημική βαρβαρότητα- εξοβελίζεται διά παντός στο όνομα της αναζήτησης και άλλων ακόμα «συμβιβασμών». Βασικό επιχείρημα-σόφισμα εδώ είναι ότι τη ρήξη (περίτεχνα συρρικνωμένη ως απλή έξοδος από την ευρωζώνη) τελικά την επιδίωκε η απέναντι πλευρά.

Στο πλαίσιο αυτό επισημαίνονται διάφορα φαιδρά (λ.χ. η άποψη ότι η διαπραγμάτευση απέτυχε διότι δεν επιδιώχτηκαν συστηματικές συμμαχίες με τις δεξιές κυβερνήσεις χωρών όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία), ενώ αγνοείται παντελώς αυτό που, για όσο διάστημα διαρκούσε, έφερνε τον πανικό στα ηγετικά κλιμάκια της παγκόσμιας κυριαρχίας - οι διαδηλώσεις υποστήριξης στη ρήξη που ξέσπασαν σε πάνω από 250 πόλεις παγκόσμια.

Κορυφαίο όμως σημείο είναι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η διαχείριση του δημοψηφίσματος. Δεν είναι μόνο ότι η κυνική παραχάραξη της λαϊκής εντολής -το ΟΧΙ που εν μια νυκτί έγινε ΝΑΙ- παρακάμπτεται και σκόπιμα παρερμηνεύεται (λες και οι ψηφοφόροι με τις κλειστές τράπεζες να μην είχαν βομβαρδιστεί με τις προειδοποιήσεις ολόκληρου του «παλαιού» πολιτικού προσωπικού και όλων των υπερεθνικών θεσμών), αλλά και το ότι αυτό που επακολούθησε (δηλαδή το Τρίτο Μνημόνιο) προβάλλεται ως επιτυχία - μια και έτσι επήλθε επαρκής «χρηματοδότηση των υποχρεώσεων της χώρας για ολόκληρο το διάστημα μέχρι το 2018, προσφέροντας την απαραίτητη σταθερότητα που [επιτρέπει] …τη σχετική ανάκαμψη της οικονομίας και την οριστική απομάκρυνση του κινδύνου εξόδου της χώρας από την ευρωζώνη» (σ. 42). Αυτό βιώνουμε σήμερα, ας πανηγυρίσουμε (!)· με την απαραίτητη βέβαια «αυτοκριτική» που, ως είθισται σε τέτοιες περιστάσεις, απευθύνεται σοβαροφανώς προς το κόμμα (σ. 20).

Δέσμια της πολιτικής της ανεπάρκειας, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ καταστρατήγησε με τις πρακτικές της κάθε δημοκρατική αρχή στην κομματική λειτουργία (άραγε ποιον ρώτησε πριν υπογράψει το Τρίτο Μνημόνιο;) και σήμερα επιχειρεί να θεσμοθετήσει αυτήν την καταστρατήγηση.

Η διαδρομή είναι γνωστή από την εμπειρία όλων των κομμάτων της σοσιαλδημοκρατίας - αυτό που σήμερα η ηγεσία προβάλλει ως νέο είναι αφόρητα παλιό. Παμπόνηροι καριερίστες και εκκολαπτόμενοι γραφειοκράτες μπορεί βέβαια να χαίρονται, όμως τα λαϊκά στρώματα, η νεολαία, όλοι οι υποτελείς πρέπει άμεσα να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι το «μικρότερο κακό» που χρειαζόμαστε, αλλά μια σοβαρή και ως εκ τούτου ανυποχώρητη Αριστερά η οποία θα είναι έτοιμη να πραγματοποιήσει τις έλλογες ρήξεις που απαιτούνται.

*Αν. καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθυντής του Εργαστηρίου Συγκρουσιακής Πολιτικής και Life Member στο Πανεπιστήμιο του Cambridge (CLH)

Είναι το προσωπικό βάρος κάθε παραμονής Πρωτοχρονιάς. Οι απολογισμοί. Πόσα ήθελα να κάνω και πόσα έκανα. Το βάρος μεγαλώνει όταν το ισοζύγιο είναι αρνητικό και έχω κάνει λιγότερα από όσα είχα προγραμματίσει να κάνω. Το βάρος διογκώνεται όταν ο απολογισμός είναι δημόσιος, όταν δηλαδή οι στοχεύσεις και τα πεπραγμένα είναι γνωστά στα παιδιά μου ή σε φίλους μου.

Η τεκμηρίωση του ελλειμματικού ισοζυγίου υπόκειται στη δημόσια κριτική του ακροατηρίου και η διάψευση της μιας χρονιάς σπέρνει αμφιβολία για τη διαχειριστική δυνατότητά μου να παράγω πλεονασματικά ή έστω ισοσκελισμένα ισογύζια την επόμενη χρονιά. Οι απολογισμοί δεν είναι εύκολοι για κανέναν. Πολύ περισσότερο για μια κυβέρνηση και ένα κόμμα που βρέθηκαν με το ταμείο «στο μείον» μπροστά στα μάτια εκατομμυρίων ψηφοφόρων τους.

Υπό αυτήν την έννοια η πρόσφατη δημοσιοποίηση από τον ΣΥΡΙΖΑ ενός κειμένου απολογισμού τόσο της κυβερνητικής όσο και της κομματικής του δράσης είναι μια θαρραλέα πράξη. Αν μάλιστα λάβει κανείς υπόψη του τη γενικευμένη αίσθηση της κοινής γνώμης περί ελλείμματος στο ισοζύγιο στόχων και αποτελέσματος, η πράξη ίσως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως εξόχως θαρραλέα. Για τον ίδιο λόγο θα μπορούσε βέβαια να χαρακτηριστεί και ως στρατηγικά στοχευμένη και επικοινωνιακά χρήσιμη για ένα κόμμα που φιλοδοξεί να επανέλθει σύντομα στην εξουσία υπό τις συνθήκες του εγγενούς ελληνικού δικομματισμού. Πέραν όμως της ίδιας της κίνησης δημοσιοποίησης, πόσο ουσιαστικός είναι αυτός ο απολογισμός;

Μορφολογικά, τόσο η έκταση όσο και η πολυπλοκότητα της γραφής δυσχεραίνουν τη λήψη από τον αναγνώστη ενός καθαρού μηνύματος αναγνώρισης του ελλειμματικού ισοζυγίου, το οποίο στην πράξη πιστοποιείται από το ίδιο το εκλογικό αποτέλεσμα. Περιεχομενικά, οι συχνές αναφορές στο «εχθρικό διεθνές περιβάλλον που είχε εξαρχής θέσει τον ΣΥΡΙΖΑ σε συνθήκες καραντίνας» και στην «αδίστακτη προπαγάνδα των μέσων ενημέρωσης» που έφταναν σε επίπεδα εμφυλιοπολεμικού παροξυσμού, δίνουν μια αίσθηση υπεκφυγής των συντακτών από την απόδοση ευθυνών για το ελλειμματικό ισοζύγιο.

Τον στόχο της ουσιαστικής κριτικής των χειρισμών της κυβέρνησης και του κόμματος θολώνουν οι αόριστες -και προβλεπόμενες- αναφορές σε ελλιπή συντονισμό των υπουργών, σε ασάφεια αρμοδιοτήτων των διαφόρων άτυπων οργάνων που συγκροτούνταν ad hoc και στην αδύναμη διασύνδεση του κόμματος με τις τοπικές κοινωνίες και συλλογικότητες.

Οι παραπάνω συσκοτίσεις αδικούν την πλέον ουσιαστική αναφορά του κειμένου στις αιτίες της εκλογικής του αποτυχίας. Την αναφορά στη φλύαρη καλλιέργεια ενθουσιασμού για την άρση των μνημονιακών συνθηκών προ της υπογραφής του μνημονίου του 2015 και τη μη προετοιμασία της κοινής γνώμης για το ενδεχόμενο ενός συμβιβασμού. Το κείμενο ορθώς αναγνωρίζει -χωρίς όμως να τονίζει επαρκώς- ότι αυτή η αμέλεια ή αυτός ο σχεδιασμός δημιούργησε το χάσμα μεταξύ προσδοκιών και πραγματικότητας και τελικά σφράγισε τη γενική εικόνα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ως μιας κυβέρνησης που είναι «όμοια με τις άλλες», στερώντας από τον ΣΥΡΙΖΑ το κεντρικό του πλεονέκτημα ως διαφορετικού.

Η «ώρα του ταμείου» είναι ομολογουμένως μια δύσκολη ώρα. Οι συντάκτες του απολογισμού του ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να έκαναν όλη τη βρόμικη δουλειά της καταγραφής, να εντόπισαν τις αλήθειες, αλλά στη συνέχεια να δίστασαν να τις γράψουν στο χαρτί ή μάλλον να γέμισαν το χαρτί με τους κλασικούς εξωραϊσμούς. Ο απολογισμός του ΣΥΡΙΖΑ ήταν μια χαμένη ευκαιρία.

*Αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας