Μετά την «Πτώση του Τείχους» (9η Νοεμβρίου 1989), η παγκόσμια φιλοσοφική και πολιτική κοινότητα, όπως ήταν φυσικό και επόμενο, επιδόθηκε σ’ έναν επιστημολογικό αγώνα δρόμου για να «διαφωτίσει» την κοινή γνώμη περί του συμβάντος. Εκείνη, λοιπόν, την ιστορική φάση διατυπώθηκαν ποικίλα θεωρητικά και ερμηνευτικά σχήματα, τα οποία εκ των υστέρων μπορούν να κωδικοποιηθούν σε τρεις επιστημολογικούς και ιδεολογικούς τύπους. Αυτοί οι ερμηνευτικοί τύποι έχουν και ονόματα θεωριών και ονόματα φιλοσόφων. Κατά την προσωπική θεωρητική και φιλοσοφική πρότασή μου, είναι οι εξής τρεις: πρώτον, η θεωρία για το «τέλος της ιστορίας», του Φράνσις Φουκουγιάμα, δεύτερον, η θεωρία για τις εγγενείς αντιφάσεις του παγκόσμιου συστήματος του Ιμάνουελ Βαλερστάιν και τρίτον, η θεωρία για την «επανάσταση της αποκατάστασης» (Die nachholende Revolution) του Γιούργκεν Χάμπερμας.
Και οι τρεις θεωρίες ανήκουν σε τρία εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους ιδεολογικά ρεύματα και τάσεις: η πρώτη του Φουκουγιάμα εκφράζει τον νεοσυντηρητισμό και τον νεοφιλελευθερισμό της εποχής της και γι’ αυτόν τον λόγο δεν είχε καμία τύχη στην ιστορική επιστημολογική εξέλιξη. Η δεύτερη του Βαλερστάιν απηχεί τον ακραιφνή και καθαρόαιμο μαρξισμό, του οποίου τα σχήματα αποκτούν επιστημολογική ισχύ στον βαθμό που απαλλάσσονται από τους ιδεολογικούς προκαθορισμούς τους. Τέλος, η διαφωτιστική θεωρία του Γιούργκεν Χάμπερμας μπορεί να μην επαληθεύθηκε από τα μετέπειτα ιστορικά γεγονότα, ωστόσο έθεσε το θεωρητικό-πολιτικό πλαίσιο αυτογνωσίας της εποχής μας.
Σήμερα όμως τι σημαίνει η «Πτώση του Τείχους» τριάντα χρόνια μετά (1989-2019); Δεν θα επιμείνουμε στις τετριμμένες αναλύσεις για το «τέλος του Ψυχρού Πολέμου» ή για την αποτυχία του σοσιαλιστικού μοντέλου οργάνωσης και λειτουργίας του κοινωνικού κόσμου. Την αποτυχία του «υπαρκτού σοσιαλισμού», όπως έχουμε συνηθίσει να λέμε.
Το έτος 1989 υπήρξε για την παγκόσμια ιστορία και ειδικότερα για την ευρωπαϊκή έτος-τομή επειδή τότε έγινε ένας ιδεολογικο-πολιτικός σεισμός και με την κυριολεκτική, αλλά και με τη μεταφορική έννοια του όρου. Από το σημαδιακό έτος (1949) αμέσως μετά τον πόλεμο, όλες οι ευρωπαϊκές πολιτικές κοινωνίες επιδίωξαν την ανασυγκρότησή τους. Στο σχέδιο αυτό περιλαμβάνεται και η Ελλάδα, της οποίας όμως και ο πολιτικός εκσυγχρονισμός, αλλά και η οικονομική ανάπτυξη στηρίχτηκαν σε «πήλινα πόδια». Το ιστορικό αυτό σχέδιο ανασυγκρότησης των ευρωπαϊκών πολιτικών κοινωνιών διήρκεσε 40 χρόνια (1949-1989) και περιελάμβανε και στο ιδεολογικό επίπεδο και στο αντίστοιχο υλικό θεωρητικές «ανακατασκευές» οι οποίες αποδείχθηκαν απηρχαιωμένες! Ο παγκόσμιος πολιτικός διπολισμός οδήγησε την ίδια τη σκέψη, τη φιλοσοφία στο περιθώριο, στη γωνία. Ενώ θα μπορούσε το πνεύμα να απελευθερωθεί, μεταπολεμικά εγκλωβίστηκε στις νέες συνθήκες του πολιτικο-γεωστρατηγικού διπολισμού.
Σήμερα (το έτος 2019) τα πολιτικά πράγματα στη διεθνή πολιτική κοινότητα εννοείται και πως δεν εντάσσονται σε απηρχαιωμένα ερμηνευτικά σχήματα, αλλά ούτε εκτυλίσσονται στην ιστορία ως «τυφλά γεγονότα». Οφείλουμε όλοι μας να παραδεχτούμε ότι από την εποχή των Χέγκελ και Mαρξ (19ος αιώνας) μέχρι τη δική μας εποχή, η φιλοσοφική σκέψη έχει κι αυτή αποκτήσει μεγαλύτερη τριβή με τα ιστορικο-πολιτικά γεγονότα. Μπορεί να μην έχουμε φτάσει ακόμη στην ιστορική στιγμή (Moment) κατά την οποία η ίδια η πραγματικότητα να συμπίπτει με τη σκέψη του ανθρώπου, αλλά το έργο μας δεν είναι μια σισύφεια εργασία!
Αναφέρω μια σειρά από πραγματικά γεγονότα, τα οποία έλαβαν χώρα κατά τα τελευταία τριάντα χρόνια: ένα πρώτο γεγονός έχει να κάνει με τη μετάβαση των κρατών του «υπαρκτού σοσιαλισμού» σ’ έναν ιδεολογικό-πολιτικό αστερισμό, ο οποίος περιλαμβάνει τις αρχές και τις πρακτικές του νεοφιλελευθερισμού ως «πολιτικό κανόνα» και τον νέο-εθνικισμό ως μοτίβο της υπαρξιακής τους κατάστασης. Ενα δεύτερο γεγονός είναι η μετατροπή ή ορθότερα η «μεταμόρφωση» (Κάφκα) της διεθνούς πολιτικής κοινότητας σ’ ένα σύμπαν αναμέτρησης δύναμης και ισχύος όλων των πολιτικών οντοτήτων μέχρι θανάτου. Δεν υπάρχουν όρια και σύνορα για την παγκόσμια ισχύ.
Δεν αναφέρω άλλα πραγματικά γεγονότα της εποχής μας και περιορίζομαι σ’ αυτά τα δύο για να κατανοήσουμε όλοι μας ότι «πράγματα» (με τη φιλοσοφική έννοια του όρου) όπως π.χ. είναι η δύναμη, η εξουσία, η ισχύς, η δημοκρατία κ.ά. δεν είναι αφηρημένες έννοιες, αλλά συγκροτούνται ως πρακτικές εφαρμογές ενός παγκόσμιου κοσμοειδώλου και μιας οικουμενικής κοσμοεικόνας.
Το θεωρητικό-πολιτικό συμπέρασμα στην ανάλυσή μας συνίσταται στο εξής: ο ανθρώπινος κοινωνικός κόσμος σήμερα (30 χρόνια μετά την «Πτώση του Τείχους) δεν έχει κέντρο, δεν συγκροτείται στη βάση μιας «πρώτης αρχής» λειτουργίας. Γι’ αυτόν τον λόγο «ηγέτες» όπως ο Tραμπ ή ο Eρντογάν ή ο Oρμπαν κ.ά. παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο διεθνές γίγνεσθαι. Ως παγκόσμια πολιτική κοινωνία ζούμε στο «ξενοδοχείο Αβυσσος» όπως θα έλεγαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι της «Σχολής της Φρανκφούρτης».
* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας