Το δόγμα του ΠΑΣΟΚ

Το «δόγμα του ΠΑΣΟΚ» είναι ένα καθεστωτικό προπαγανδιστικό τέχνασμα που επιδιώκεται στις μέρες μας να επικρατήσει. Το εν λόγω τέχνασμα συνοψίζεται στην εξής υπόρρητη διατύπωση: στην Ελλάδα, όποια υπολογίσιμη πολιτική δύναμη δεν είναι ούτε ακροδεξιά ούτε ακραιφνής νεοφιλελευθερισμός ούτε σταλινικό απολίθωμα, δεν μπορεί παρά να είναι ΠΑΣΟΚ σε κάποια από τις εκδοχές του.

Αχαρο είναι να προσπαθείς να αποδείξεις ότι δεν είσαι ελέφαντας, άσε που η προσπάθεια ενδέχεται να οδηγήσει κάποιους να σκεφτούν ότι μπορεί και να είσαι. Οι διαφορές του ΣΥΡΙΖΑ από το ΠΑΣΟΚ είναι βαθύτατα δομικές, ιστορικές και ιδεολογικές, και δεν διατίθεμαι να επαναλάβω εδώ τη σχετική επιχειρηματολογία παλαιότερων άρθρων μου. Με απασχολεί όμως το συγκεκριμένο προπαγανδιστικό τέχνασμα ως τέτοιο.

Το τέχνασμα στηρίζεται σε μία «πραγματολογική διαπίστωση» και σε μία «πολιτική αφήγηση». Η πρώτη συνίσταται σε μια σύλληψη του ελληνικού κομματικού τοπίου, σύμφωνα με την οποία «δεν χωράει» άλλος κομματικός φορέας πέρα από τους προαναφερθέντες. Μια Ακροδεξιά, μια –νεοφιλελεύθερη πλέον, σήμερα– Κεντροδεξιά, μια ελληνοπρεπής –ήτοι πασοκοειδής– Κεντροαριστερά και μια κομμουνιστική Αριστερά του παλιού, καλού, «γνήσιου» φιλοσοβιετικού τύπου. Και η πολιτική αφήγηση έχει να κάνει με κάτι που θεωρείται «πρότυπη ιστορία του ΠΑΣΟΚ». Ενα κόμμα που ξεκινάει με μικρές δυνάμεις αλλά με έναν ιδιαίτερα χαρισματικό και λαοφιλή ηγέτη, ο οποίος πιάνει τον παλμό του πλήθους και συλλαμβάνει το πνεύμα των καιρών, προβάλλει αρχικά μια ριζοσπαστική ρητορική, ανυψώνει το κόμμα του σε πολιτικό φορέα εξουσίας, και στη συνέχεια προσγειώνεται στην πραγματικότητα και προσαρμόζει το κόμμα του αναλόγως.

Τόσο ωραία και τόσο συμπαθητικά για το κοινωνικό καθεστώς, που με τη γνωστή μεγαλοψυχία του όλα τα επιτρέπει και τα συγχωρεί... αρκεί να έχουν όντως έτσι τα πράγματα. Αν κάτι «δεν χωράει» στην εικόνα του παραπάνω «τετραπολικού» κομματικού τοπίου και δεν ακολουθεί την υποδειγματική πορεία του ΠΑΣΟΚ και της μετεξέλιξής του, αρχίζουν τα σοβαρά προβλήματα.

Η προπαγάνδα δεν διαδίδει απλώς ψευδείς ειδήσεις («fake news») – κατασκευάζει εικονικές πραγματικότητες. Με αυτό το δεδομένο, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε δύο βασικά είδη προπαγάνδας. Στο πρώτο, που ίσως είναι και το πιο συνηθισμένο, η εικονική πραγματικότητα που κατασκευάζεται αφορά τον αντίπαλο που πρέπει να απαξιωθεί ηθικά και να εξοντωθεί επικοινωνιακά. Ετσι, για παράδειγμα, κατά τα πρώτα μνημονιακά χρόνια που ο ΣΥΡΙΖΑ ασκούσε σκληρή αντιμνημονιακή αντιπολίτευση, είχε κατασκευαστεί μια εικόνα του εν λόγω κόμματος ως ακραίου, ανεύθυνου, «λαϊκιστικού», υπαίτιου μεταξύ άλλων για την άνοδο της Χρυσής Αυγής διά μέσου της συμβολής του στη δημιουργία κλίματος «ανομίας», και ούτω καθεξής.

Τώρα, στην καθεστωτική στάση απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ, παρατηρούμε την ανάδυση του δεύτερου βασικού είδους προπαγάνδας. Η εικονική πραγματικότητα που κατασκευάζεται αφορά την «πραγματικότητα» του πολιτικού τοπίου εν γένει, όπως «είναι» και όπως «πρέπει να είναι» - που σημαίνει όπως «δεν μπορεί παρά να είναι», αν θέλουμε να «είμαστε σοβαροί». Σύμφωνα με αυτήν την εικονική πραγματικότητα, λοιπόν, όπως την περιγράψαμε πιο πάνω, ο ΣΥΡΙΖΑ «δεν μπορεί παρά να είναι» το νέο ΠΑΣΟΚ.

Η πολιτική διακήρυξη που εγκρίθηκε πρόσφατα από την Κεντρική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς να είναι «ό,τι πιο επαναστατικό» έχει γραφτεί ποτέ, αποτελεί ένα κείμενο που σαφέστατα εντάσσεται στο ιδεολογικο-πολιτικό πλαίσιο μιας σύγχρονης ριζοσπαστικής Αριστεράς. Καμία σχέση με το ΠΑΣΟΚ – το παλιό ή το νέο. Μονάχα ένα σημείο αποτελεί κραυγαλέα παραφωνία ως προς αυτό – εκεί όπου χαρακτηρίζονται οι εκλογές τού 1981 «μεγάλη δημοκρατική έκρηξη». Δεν είναι τυχαίο ότι από τούτο ακριβώς το σημείο «πιάνονται» οι προπαγανδιστές του δεύτερου είδους για να κατακρίνουν τη διακήρυξη στο σύνολό της ότι αυτοαναιρείται.

Τελειώνω τούτο το κείμενο με μία αισιόδοξη και μία, όχι ακριβώς απαισιόδοξη, ας πούμε «προβληματισμένη» επισήμανση. Η αισιόδοξη, έχει να κάνει με το σχεδόν παραληρηματικά οργισμένο ύφος των αρθρογράφων που καλλιεργούν αυτές τις μέρες το δεύτερο είδος της αντισυριζαϊκής προπαγάνδας που αναφέρθηκε πιο πάνω. Μήπως αυτό σημαίνει πως «δεν τους βγαίνει»; Πως δηλαδή βλέπουν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν συμβιβάζεται με την εικονική πραγματικότητα που επιμελώς κατασκευάζουν και δεν μετατρέπεται σε νέο ΠΑΣΟΚ; Μακάρι.

Η «προβληματισμένη» επισήμανση συνίσταται στην πληροφορία πως οι εν λόγω αρθρογράφοι αυτοπαρουσιάζονταν όλα αυτά τα χρόνια ως «φίλα προσκείμενοι» στον ΣΥΡΙΖΑ – ενώ είναι σαφές, ιδίως τώρα που το ξέσπασμα της οργής τους λειτουργεί αποκαλυπτικά, ότι δεν έχουν απολύτως καμία σχέση με τη ριζοσπαστική Αριστερά. Ευτυχώς, το κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς ήταν και θα παραμείνει ανοιχτό στην κοινωνία και στις όποιες επιρροές της.

*καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών