Πώς να βγούμε από το οικονομικό αδιέξοδο;

Η νέα ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα οικονομικό αδιέξοδο. Προκειμένου να σεβαστεί τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει απέναντι στους ψηφοφόρους της, θα πρέπει να λάβει τα προβλεπόμενα μέτρα του προγράμματος έκτακτης ανάγκης της τα οποία θα κοστίσουν πάνω από 10 δις ευρώ. Συγχρόνως, τα δάνεια που λήγουν το 2015 έχουν υψηλό κόστος (μεταξύ 15 και 20 δις ευρώ) το οποίο θα μειώνεται ωστόσο για τα επόμενα χρόνια. Όλες οι προϋποθέσεις έχουν συγκεντρωθεί για να βρεθεί η χώρα σε αδιέξοδο σε σχέση με τον προϋπολογισμό της.

Η χρηματοδότηση των έκτακτων μέτρων

Δεν θα αναλύσουμε εδώ τα έκτακτα μέτρα που προβλέπονται εφόσον είναι ευρέως γνωστά. Ορισμένα έσοδα που προορίζονται για την χρηματοδότηση του προγράμματος έκτακης ανάγκης δεν είναι ούτε στο ελάχιστο αξιόπιστα, τουλάχιστον σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο. Τα έσοδα που προβλέπονται από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής απαιτούν χρόνο. Το ενδεχόμενο νέας χρηματοδότησης από την ΕΕ δεν είναι ακόμα εφικτό την στιγμή που η Ελλάδα βρίσκεται σε περίοδο διαπραγματεύσεων όσον αφορά το χρέος και ο Υπουργός Οικονομικών της δηλώνει, με το δίκιο του, πως η επόμενη δόση (ύψους 3,6 δις ευρώ στο τέλος του Φεβρουαρίου) όπως επίσης και η ενεργοποίηση επείγουσας ενίσχυσης (ύψους 10 δις ευρώ) δεν είναι επιθυμητές.

Η μόνη πηγή χρηματοδότησης του προγράμματος έκτακτης ανάγκης με κυρίαρχη απόφαση από την κυβέρνηση είναι η άμμεση παύση πληρωμής των τόκων του χρέους που αποτελούν το 20 με 25% των κρατικών δαπανών. Αυτο το ποσό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότητση του προγράμματος έκτακτης ανάγκης.

Υπάρχουν πολλαπλές επιλογές ανάλογα με τη διαπραγματευτική θέση των δανειστών της Ελλάδας:

- η πλήρης παύση πληρωμής των τόκων, η οποία αντιστοιχεί με άμεση απόφαση συνολικής ακύρωσης των τόκων (“σκληρή” στάση)

- η παύση που αντιστοιχεί με απόφαση μερικής ακύρωσης ( μίνιμουμ 50%) και αναστολή για το υπόλοιπο (μάξιμουμ 50%) (“ευέλικτη” στάση)

Κάποιοι, ίσως υποστηρίξουν ότι τα αντίποινα θα είναι σίγουρα πολύ γρήγορα. Για να τους καθησυχάσουμε, υπενθυμίζουμε ότι ο “πρωτογενής’’ προϋπολογισμός του Κράτους (χωρίς τα έξοδα τόκων δηλαδή) είναι πλέον ισορροπημένος. Δεν υπάρχει κατά συνέπεια κίνδυνος το Ελληνικό Κράτος να μην μπορεί να πληρώσει τους δημοσίους υπαλλήλους του!

Η μείωση του δημόσιου χρέους

Όπως γνωρίζουμε, το δημόσιο χρέος ισοδυναμεί πλέον με το 175% του ΑΕΠ, πολύ υψηλότερο λοιπόν από το αντίστοιχο χρέος το 2008, δηλαδή πριν την εφαρμογή των μέτρων που επιβλήθηκαν από τη Τρόικα.

Υπάρχουν τρεις επιλογές για να μειωθεί το δημόσιο χρέος:

- να διεξαχθεί μερική ακύρωση

- να γίνει αναδιάρθρωση

- να μειωθούν τα επιτόκια.

Η αναδιάρθρωση του χρέους όπως επίσης και η μείωση των τόκων θα είναι μειωμένης εμβέλειας πάνω στο συνολικό κόστος του χρέους. Γιατί τα επιτόκια του ελληνικού χρέους είναι ήδη αρκετά χαμηλά και ο χρονικός ορίζοντας για την αποπληρωμή αρκετά μεγάλος για ένα μέρος των δανείων. Η μέση διάρκεια αποπληρωμής του ελληνικού χρέους υπολογίζεται πλέον σε δεκαέξι χρόνια ενώ για το γαλλικό χρέος υπολογίζεται σε επτά χρόνια.

Το μέσο κόστος αποπληρωμής του ελληνικού χρέους είναι 2,26% δηλαδή είναι μικρότερο από το αντίστοιχο κόστος του γερμανικού χρέους (2,37%). H διάρκεια των δανείων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας αυξήθηκε από 15 σε 30 χρόνια και το επιτόκιο διμερών δανείων αντιστοιχεί πλέον μόνο σε 0,56%. Σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς, ο συνδυασμός μιας μείωσης των επιτοκίων και μιας αναδιάρθρωσης θα μείωνε το χρέος σε περίπου 160% του ΑΕΠ, δηλαδή αντιστοιχεί με μείωση περίπου 10 % του χρέους. Πρόκειται λοιπόν για σαφώς ανεπαρκή μείωση, την οποία θα μπορούσαν κάποιοι πιστωτές να δεχθούν ή ακόμα και να προτείνουν…

Εάν η ελληνική κυβέρνηση επιθυμεί να δώσει στον εαυτό της το περιθώριο για να ανακάμψει η χώρα και να βάλει σε εφαρμογή ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης που θα επικεντρώνεται στην ανάπτυξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων, δεν χωρά καμία αμφιβολία ότι ο μόνος δρόμος είναι καθαρά πιο ριζοσπαστικός. Πρέπει να ακυρωθεί (ή να διαγραφεί) ένα σημαντικό μέρος του χρέους. Το δημόσιο χρέος θα πρέπει να μειωθεί από το 175% του ΑΕΠ σε ένα επίπεδο που θα κυμαίνεται από 120% εώς 60 % του ΑΕΠ. Το πρώτο ποσοστό, 120%, αντιστοιχεί σε ένα ποσό του χρέους που θεωρείται βιώσιμο από το ΔΝΤ, και είναι της ίδιας εμβέλειας με το επίπεδο του χρέους το 2008. Το δεύτερο ποσοστό, 60% αντιστοιχεί με το ανώτατο όριο χρέους που επιτρέπει η Συνθήκη του Μάαστριχτ.

Ο στόχος λοιπόν είναι να μειωθεί το ένα τρίτο εως τα δύο τρίτα του ελληνικού χρέους. Και να υπάρξιε ρήτρα ανάπτυξης. Να θυμίσουμε, εάν αυτό είναι αναγκαίο, ότι το γερμανικό χρέος ακυρώθηκε κατά το μισό το 1953 και ότι η αποπληρωμή του έγινε με βάση μια ρήτρα ανάπτυξης βασιζόμενη στις εξαγωγές της Γερμανίας.

Εν κατακλείδι, για να αποφευχθεί ένα οικονομικό αδιέξοδο και για να ανακάμψει η χώρα, τρία μέτρα πρέπει να συνδυαστούν:

■ Mερική ακύρωση των τόκων που θα συνοδεύεται από ένα μορατόριουμ για το υπόλοιπο των τόκων

■ Ακύρωση η οποία θα αντιστοιχεί στο ένα τρίτο ή τα δυο τρίτα του χρέους. Κι αυτό πρέπει να προτιμηθεί σε σχέση με μια μείωση των επιτοκίων και μια παράταση της περιόδου αποπληρωμής… εκτός κι αν θέλουμε να ανταλλάξουμε το παλιό χρέος με «αέναα» ομόλογα.

■ Aμεσα, το πάγωμα των δαπανών που σχετίζονται με το χρέος για μια περίοδο τεσσάρων έως πέντε ετών.

Εάν οι διαπραγματεύσεις δεν οδηγήσουν σε εύκολη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και δανειστών, ιδιαίτερα της ΕΚΤ και των ευρωπαϊκών κρατών (διμερή δάνεια και συμμετοχή αυτών των Κρατών στο Ταμείο Αλληλλεγγύης της ΕΕ), η λύση της μη πληρωμής του συνόλου του χρέους θα πρέπει να υιοθετηθεί.

Αυτή η λύση αντιστοιχεί με ήττα για όλους στην Ευρώπη.

Η κατάσταση των ελληνικών τραπεζών

Ο ‘’αδύναμος κρίκος’’ της σημερινής κατάστασης φαίνεται να είναι η κατάσταση των τραπεζών.

Το κύριο μέρος του ελληνικού χρέους, μετά από την αναδιάρθρωση του, το κατέχουν πλέον όπως γνωρίζουμε διεθνείς οργανισμοί και Ευρωπαικά Κράτη. Με άλλα λόγια οι τράπεζες δεν είναι πλέον δεσμευμένες από το χρέος του Ελληνικού Κράτους… εκτός από τις ελληνικές τράπεζες, οι οποίες είναι σχεδόν οι μόνες που κατέχουν ακόμα ελληνικά ομόλογα.

Όπως γνωρίζουμε, η ΕΚΤ πρόσφατα ανακοίνωσε πως θα αγοράσει τίτλους δημόσιου χρέους. Με αυτό τον μηχανισμό οι τράπεζες που κατέχουν κρατικά ομόλογα θα τα παραχωρήσουν και θα λάβουν σε αντάλλαγμα ρευστότητα από την ΕΚΤ. Ωστόσο το 80 % θα γίνει μέσω των Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών και θα αφορά το χρέος της ίδιας τους της χώρας. Μόνο το 20% του ρίσκου θα κατανεμηθεί. Φυσικά, εάν ο μηχανισμός είναι αυτός, τότε το αποτέλεσμα του για την Ελλάδα θα είναι πολύ περιορισμένο επειδή η Ελλάδα δεν είναι παρά ένας μικρός μέτοχος της ΕΚΤ. Με άλλα λόγια, το ελληνικό δημόσιο χρέος που κατέχεται από της τράπεζες της χώρας θα είναι αντικείμενο περιορισμένων εξαγορών από την ΕΚΤ και θα δημιουργηθεί λίγη ρευστότητα.

Η ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών μειώθηκε αρκετά λόγω των αναλήψεων από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που φαίνεται να ήταν μαζικές (10% του συνόλου από τον Δεκέμβρη). Σύμφωνα με κάποιες ενδείξεις, η ΕΚΤ είναι έτοιμη να δώσει έκτακτη βοήθεια στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα για να αποφευχθεί μια κρίση ρευστότητας. Οι τέσσερις μεγάλες ελληνικές τράπεζες ζήτησαν και τους δώθηκε από την ΕΚΤ, ως εξαίρεση, η δυνατότητα να ζητήσουν έκτακτη ρευστότητα από την Τράπεζα Ελλάδος. Ωστόσο το κόστος είναι πολύ υψηλό και θα μπορούσε αυτό να αποτελέσει γρήγορα σοβαρό πρόβλημα για τη φερρεγγυότητα του τραπεζικού συστήματος. Επιπλέον, η εξαίρεση που δόθηκε από την ΕΚΤ υποτίθεται ότι συνδέεται με την τήρηση των συμφωνιών που έγιναν με την Τρόικα.

Εάν η τάση απόσυρσης κεφαλαίων συνεχιστεί, ενώ την ίδια στιγμή το ελληνικό κράτος θα πρέπει να βασιστεί σε βραχυπρόθεσμα δάνεια από τις ελληνικές τράπεζες για τη χρηματοδότηση του, τότε κάποια μεταβατικά μέτρα ελέγχου θα είναι δύσκολο να αποφευχθούν. Αυτά τα μέτρα μπορούν να αφορούν ακόμα και μερική παρεμπόδιση εξόδου κεφαλαίων, όχι μόνο των τραπεζών αλλά του συνόλου των φορέων. Η δυνατότητα απόσυρσης κεφαλαίων θα είναι εξίσου περιορισμένη ενώ ταυτόχρονα θα είναι εγγυημένο το κεφάλαιο των ιδιωτών εώς ένα ανώτατο όριο, το οποίο θα πρέπει να συμφωνηθεί.

Τέλος όσον αφορά την σχέση των ελληνικών τραπεζών και των κυπριακών τραπεζών φαίνεται ότι είναι πολύπλευρη. Η Κύπρος αποτελεί φορολογικό παράδεισο.. Η ελληνική κυβέρνηση μπορεί ή θα πρέπει να θεωρήσει, μέσω μιας συνθήκης, ότι θα πληρωθεί το σύνολο των χρεών μόνο προς τα φυσικά πρόσωπα που μπορούν να ταυτοποιηθούν από τις κυπριακές αρχές. Αλλά για να γίνει κάτι τέτοιο, ο διεξοδικός έλεγχος του ελληνικού χρέους θα είναι απαραίτητος.

* Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζ (Γαλλία)