Η διάκριση Δεξιάς – Αριστεράς, αναγόμενη στη Γαλλική Επανάσταση, έχει ηλικία άνω των δύο αιώνων. Υπερβαίνοντας συγκυρίες και κομματικές ταυτότητες, ο καθένας αναγνωρίζει ότι η Δεξιά επικαλείται κυρίως την αξιοκρατία και στηρίζεται στον διαχωρισμό «εμείς - άλλοι», ενώ η Αριστερά ζυμώνεται ιστορικά με την ισότητα. Μια άλλη διαφορά των δύο πολιτικών ρευμάτων αφορά το ψυχολογικό εργαλείο του φόβου. Οποιος είναι γαλουχημένος με εξισωτικές ιδέες δεν έχει λόγους να βλέπει σαν εχθρό και να φοβάται κάποιον –με οποιοδήποτε χαρακτηριστικό- διαφορετικό.
Η συγκυρία, εν τω μεταξύ, προσφέρει πολλές αφορμές για την εμφάνιση των τεχνικών του εκφοβισμού. Διατρέχουμε μια προεκλογική περίοδο, όπου το κόμμα που κυβερνά προσπαθεί να πείσει ότι η κατάληψη της εξουσίας από την αντιπολίτευση θα είναι μια καταστροφή. Εξάλλου τα αιματηρά γεγονότα στο Παρίσι δείχνουν με τραγικό τρόπο ότι η τρομοκρατία δεν ασκείται μόνο με θανατηφόρα πλήγματα, αλλά ακριβώς και με την πρόκληση τρόμου (βλ. και το άρθρο μου στην εφημερίδα αυτή «Ναζί και Τζιχάντ», 4/11/2014).
Τη στρατηγική του φόβου θα προσπαθήσω σήμερα να θυμίσω με ένα λίγο πιο απομακρυσμένο παράδειγμα. Το αναλογίστηκα παρακολουθώντας το ντοκιμαντέρ «Ερείπια» της Ζ. Μαυρουδή, που καθηλώνει την προσοχή του θεατή στο γνωστό συμβάν του επίσημου και πανηγυρικού στιγματισμού οροθετικών γυναικών. Οι φωτογραφίες τους είχαν δημοσιευτεί στον Τύπο, ο υπουργός και πολλοί δημοσιογράφοι τις στιγμάτισαν σαν μιάσματα και αποδιοπομπαίους τράγους, ενώ η εισαγγελική δίωξη τους απέδωσε «σκοπούμενη βαριά σωματική βλάβη», κατηγορία επιεικώς καταχρηστική και τελείως άσχετη με την πραγματικότητα. Ευτυχώς το δικαστήριο διόρθωσε το λάθος. Πέρυσι πάντως η Κατερίνα, μία από τις κοπέλες, αυτοκτόνησε.
Το ντοκιμαντέρ, από την πρώτη ήδη σκηνή των πλεγμένων με αγωνία γυναικείων χεριών, έως το τελευταίο λεπτό όπου αντηχεί μια σπαρακτική φωνή καθώς οι τίτλοι πέφτουν, δείχνει ότι οι φόβοι δεν ξεπερνιούνται από τη μια στιγμή στην άλλη. Αρχικά βέβαια μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι το βάρος του θέματος οφείλεται στον πολυδιάστατο χαρακτήρα του. Το περιστατικό ανέδειξε με ασυνήθιστη πυκνότητα ένα ετερόκλητο σύνολο προβλημάτων: τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, τον σεξισμό, τις εξαρτήσεις από ναρκωτικά, την καταφρόνηση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, την κατάχρηση της εξουσίας, τον φόβο, τον αποκλεισμό και την αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων για τη διαχείριση των κοινωνικών στρεβλώσεων (όλα αυτά που αναλύει στο βιβλίο του «Κρίση, φόβος και κοινωνική συνοχή» ο Χ. Πουλόπουλος). Μια λίγο προσεκτικότερη ματιά, ωστόσο, μας επιτρέπει να συγκεντρώσουμε όλα αυτά τα ετερόκλητα προβλήματα γύρω από δύο άξονες.
Από τη μια, παρακολουθούμε μια απάνθρωπη διαδικασία στιγματισμού των πιο δυστυχισμένων και περιθωριοποιημένων θυμάτων της εξελισσόμενης διαδικασίας κοινωνικής απορρύθμισης. Το μήνυμα ήταν «Για τη φτώχεια, για την αρρώστια, για τους κινδύνους, να οι ένοχες, εμείς σας τις δείχνουμε και σας προφυλάσσουμε».
Από την άλλη, εξίσου κεντρική θέση έχει η ενοχοποίηση του έρωτα: η πορνεία, η ομοφυλοφιλία, η έκλυτη ζωή ακολουθούνται από τη θεία δίκη του HIV. Ετσι συνέβαινε άλλωστε και στην προϊστορία της δεισιδαιμονίας, των μάγων (μόνο των κακών) και της Ιεράς Εξέτασης, αλλά αυτά δεν συμφέρουν και «εμείς» δεν τα συσχετίζουμε. Χτυπώντας τώρα τις οροθετικές χτυπάμε την πορνεία, την εξάρτηση, την ομοφυλοφιλία, τη λαθρομετανάστευση! Επομένως, όλα επιτρέπονται: η καταπάτηση της δικαιοσύνης, του ανθρωπισμού, της αναλογικότητας των ευθυνών, των προσωπικών δεδομένων καθαγιάζεται. Ξέπλυμα βρόμικου άνωθεν ΚΡΙματος, ατιμώρητο και επαινούμενο από τις μικρές οθόνες.
Πιο δύσκολο είναι να γίνει μια έσχατη αφαίρεση, μια προσπάθεια ανίχνευσης ενός και μόνο θηρίου στην αδυσώπητη απάνθρωπη διαδρομή του. Προσωπικά, πιστεύω ότι το θηρίο είναι η ολιγαρχία, η ολιγαρχία που μεθοδεύει τη φτώχεια, τη δυστυχία και την ανισότητα, που με τη σειρά τους αντανακλώνται σε στατιστικές του τύπου «το πλουσιότερο 1% κατέχει μόνο του όσα όλο μαζί το υπόλοιπο 99% του πληθυσμού». Η ίδια ακριβώς ολιγαρχία μεθοδεύει τον έλεγχο του έρωτα -ακόμη και των ερωτικών εκείνων σχέσεων που κανέναν από τους συμμετέχοντες δεν προσβάλλουν–, ώστε το χρήμα και η εξουσία να μπορούν να παραμένουν εσαεί κτήματα των ίδιων ομοαίματων φυλών και οικογενειών.
Προεκλογικά ή μη, οι λίγοι δεν μπορούν να κυβερνούν χωρίς να καλλιεργούν τον φόβο.
* καθηγητής Νομικής ΑΠΘ
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας