Περί φόβου και άλλων αισθημάτων

Υπάρχει πάντα η τάση τα ονοματιζόμενα ως γνωστά να επαναλαμβάνονται. Η επανάληψη αυτών των «γνωστών» προσφέρει μία παρηγορία στην ελλοχεύουσα αβεβαιότητα και επισφάλεια της ζωής που σημαδεύουν τους καιρούς της ύστερης νεωτερικότητας. Μεταξύ των γνωστών εξέχουσα θέση κατέχει η έγκληση σε αισθήματα - θερμά και ψυχρά. Και επειδή βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο, να αναφέρουμε ότι, στον μεγαλύτερο όγκο της, η πολιτική επικοινωνία σε τέτοιες περιστάσεις βασίζεται πάντα στην αφύπνιση και την ενδυνάμωση αισθημάτων. Η φορμαλιστική θεωρία των παιγνίων και η θεωρία της ορθολογικής επιλογής δεν επαρκούν ερμηνευτικά για την ανάλυση της εκλογικής συμπεριφοράς. Ιδιαίτερα σε περιόδους καθολικής κρίσης, όπου πρωτεύουν παράγοντες θυμικής τάξεως στο σώμα των πολιτών. Ακριβώς επειδή διαβιούν σε «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», την οποία εκφέρει διαρκώς και ποικιλοτρόπως η υπάρχουσα εξουσία. Και αυτή η κατάσταση προϋποθέτει και συνεπάγεται ένα κυρίαρχο αίσθημα: τον φόβο. Οπως σοφά δίδαξε ο Καρλ Σμιτ.

Σε αυτό το αίσθημα του φόβου επέλεξε να συγκροτήσει τη στρατηγική της η απερχόμενη κυβέρνηση. Ενός φόβου διάχυτου, ενός φόβου για τα πάντα που μπορεί να γίνουν εκτός αυτών που υπάρχουν μέχρι σήμερα. Αυτών, όμως, που εμποιούν στα χρόνια της κρίσης φόβο για το σήμερα και το αύριο σε ογκούμενα στρώματα πολιτών. Μία ρητορική του φόβου για το τι μέλλει γενέσθαι που απωθεί το αντικριστό της, τον φόβο των πολιτών απέναντι στο σήμερα των συνεπειών που έχουν οι πολιτικές της απερχόμενης κυβέρνησης. Γίνεται έτσι μια ρητορική εγκλωβισμένη στον αναδιπλασιαζόμενο φόβο, που είναι ο φόβος της. Για τα πάντα.

Ο φόβος έχει σαφείς αναφορές. Νοικοκυραίους σε κρίση με πενιχρές οικονομίες, μικροεπιχειρηματίες ενδεείς ανάμεσα σε πολυεθνικές που τους συνθλίβουν και σε μιαν αβέβαια πελατεία, ελευθεροεπαγγελματίες σε ασύντακτη πτώση, μεσαίους συνταξιούχους υπό το πανικόβλητο κράτος του χειρότερου-να-συμβεί, φτωχούς που φαντάζονται μεγαλύτερη φτώχεια έως θανάτου, διαλυμένα μεσαία στρώματα του χθες που υποτάσσονται διαμιάς (διότι ποτέ δεν είχαν διυλίσει αυτό που χρόνια κατάπιναν) στο «όλοι μαζί τα φάγαμε». Αυτή είναι η κοινωνική συμμαχία που προτάσσει η σημερινή εξουσία. Η συμμαχία των χαμένων, των ηττημένων, των φοβισμένων, όσοι και όσες θα στέρξουν στην εξουσία που βρίσκεται σε αποδρομή. Η επαναφορά των ταπεινών τάξεων της «18ης Μπρυμαίρ».

Αυτή η συμμαχία καλείται από τον Σαμαρά να δώσει μιαν άλλη Ελλάδα. Μια συμμαχία κοινωνικά υποτελών, πολιτικά εκβιασμένων, ηθικά ισοπεδωμένων. Αυτό είναι το μήνυμα Σαμαρά. Ενα μήνυμα που επαναλαμβάνει την έγκληση στο αίσθημα του φόβου που κυριάρχησε μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου 2012. Η εκστρατεία της Ν.Δ. σ’ αυτές τις εκλογές αποτελεί μια θλιβερή αντιστροφή της εκστρατείας της το 2012, τότε που απευθυνόταν στους πολλούς με εθνο-πατριωτικά σχήματα περί αντιστροφής του Μνημονίου.

Πολλούς, όμως, από ποιους; Ο Σαμαράς έχει προϋπηρεσία στο να κρύβει τα παιχνίδια που έπαιζε με το όλον (που δεν είχε) και με το μέρος (που εμμονικά προσέβλεπε). Σήμερα εμφανίζεται, γυμνός, να διεκδικεί μιαν εξουσία που δεν του ανήκει πια και να συμβιβάζεται, έτσι, με την αξιοπρεπή ήττα του 30-31%. Αν αυτό λέγεται «κοινοβουλευτικός κρετινισμός» είναι κάτι που αφορά τον ίδιον.

Γιατί ποτέ η όποια εκλογική αριθμητική και τα στοιχήματα του τζόγου της δεν μπορούν να εξαντλήσουν των ανθρώπων τα βάσανα. Πέρα από τον φόβο, και την καθ’ έξιν επανάληψή του, υπάρχει το αίσθημα της ελπίδας, υπάρχει το αίσθημα του «αντέχουμε ακόμα», υπάρχει το αίσθημα, αν μας πατήσουν, να κοιτάξουμε να τους πατήσουμε πριν.

Αυτό είναι το στοίχημα σε τούτες τις εκλογές. Εκλογές που πρέπει να αφήσουν πίσω τους, πολύ πίσω τους, την επαναληπτική αφήγηση του φόβου. Εκλογές που δεν μπορεί παρά να αφήσουν χώρο στο αίσθημα του οράματος για μιαν άλλη ζωή. Που την αξίζουμε όλες κι όλοι, διάβολε… Γιατί πολύ πονέσαμε. Και πολύ ελπίσαμε. Σε κάτι που μπορεί να είναι όνειρο. Σαν αυτό που μας ξυπνάει στον μακάριο ύπνο μας.

* Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου