Τι θα απαντήσει ο νέος πρόεδρος της Κύπρου;

Τον κίνδυνο «ανέκκλητων αλλαγών που αποδυναμώνουν την προοπτική διευθέτησης στην Κύπρο» καταγράφει στο πρόσφατο ψήφισμά του το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (28/7). Κάτι βαθύτερο φαίνεται να συντελείται στην Κύπρο και ο ΟΗΕ στέλνει ισχυρά προειδοποιητικά σήματα προς όλους –ιδίως προς τη Λευκωσία– εν όψει του «εκλογικού» έτους 2023. Τι θα απαντήσει ο νέος πρόεδρος της Κύπρου που θα αναλάβει την ευθύνη του Κυπριακού τον Φεβρουάριο;

Το ρολόι για το Κυπριακό φαίνεται ότι θα συνεχίσει να χτυπά για κάποιο χρόνο. Θα υπάρξουν εξελίξεις κατά τη νέα προεδρική θητεία 2023 – 2028, αλλά δεν θα τραβήξουν τόσο προτού κλείσει οριστικά ο κύκλος της ομοσπονδιακής επίλυσης. Αυτό προκύπτει αβίαστα μέσα από τη φρασεολογία που χρησιμοποίησαν τόσο το Συμβούλιο Ασφαλείας όσο και ο γενικός γραμματέας στην έκθεσή του που προηγήθηκε.

Ο ΟΗΕ θα καταβάλει μια ύστατη προσπάθεια για να επαναφέρει την τουρκική πλευρά εντός πλαισίου ομοσπονδιακής επίλυσης. Η προσπάθεια αυτή θα απαιτήσει πολλές συντονισμένες ενέργειες, επίμονη διπλωματία και ευθυγράμμιση κοινών συμφερόντων στον χώρο της Δύσης. Είναι ο πιο σύντομος δρόμος για τη διασφάλιση ενός βιώσιμου μέλλοντος για την Κύπρο και της ευρύτερης σταθερότητας και συνεργασίας στην ανατολική Μεσόγειο. Και πάλι, όμως, οι πιθανότητες δεν είναι απεριόριστες, ενώ πολλά εκκινούν και εξαρτώνται όχι μόνο από την Τουρκία, που είναι απρόβλεπτη, αλλά και από τη βούληση της νέας ελληνοκυπριακής ηγεσίας να μπει συνειδητά στη γραμμή της επίλυσης.

Οι συνέπειες του αδιεξόδου

Ο ΟΗΕ βλέπει καθαρά τον κίνδυνο για ενσωμάτωση της κατεχόμενης Κύπρου από την Τουρκία. Καταγράφει τη δεινή οικονομική θέση στην οποία περιήλθε η Τουρκοκυπριακή Κοινότητα και γνωρίζει τον ασφυκτικό πολιτικό έλεγχο που επιβάλλει η Τουρκία για να κάμψει το προοδευτικό τμήμα της. Θεωρεί, όμως, ότι η κυβέρνηση Αναστασιάδη δεν έπραξε τίποτε για να κρατήσει γέφυρες. Αντίθετα, καλλιεργεί την εχθρότητα και την καταστροφή του δικοινοτικού κλίματος συνεργασίας.

Οι θέσεις που ακούστηκαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας κατά τη διάρκεια των διαβουλεύσεων δείχνουν ότι έρχεται ξανά στο προσκήνιο η προσέγγιση για «άρση της απομόνωσης» των Τουρκοκυπρίων, αν πρόκειται να επιβιώσουν. Πρόκειται για μια επιλογή που εξετάστηκε το 2004, αλλά μπήκε στο συρτάρι το 2008. Τότε έγινε κατορθωτή η επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων για τη συνολική επίλυση, παρά το προηγούμενο της αποτυχίας των δημοψηφισμάτων. Δεκαπέντε χρόνια μετά, βρισκόμαστε στο ίδιο σημείο, με ένα ακόμα ναυάγιο (Κραν Μοντάνα) και σε στρατηγικό αδιέξοδο για έξι συνεχή χρόνια.

Κάτω από αυτές τις περιστάσεις, αρκετοί στον ΟΗΕ διερευνούν ποιο μπορεί να είναι το υποκατάστατο της λύσης, με «ομαλοποίηση» του διαχωρισμού της και «αναγκαστική γειτονία».

Ολα αυτά δείχνουν ότι κανείς Κύπριος πολιτευτής δεν μπορεί να παίζει «κρυφτό» με την οριστική διχοτόμηση για πολύ ακόμα. Οι Κύπριοι πολίτες αναμένουν ο κάθε προεδρικός υποψήφιος να παρουσιάσει πειστικές απαντήσεις για το πώς θα αντιμετωπίσει τα σωρευτικά αδιέξοδα της τελευταίας εξαετίας. Οι μέχρι τώρα τοποθετήσεις εκείνων των προεδρικών υποψηφίων που τυγχάνουν στήριξης από τα κόμματα και έχουν πιθανότητες εκλογής δεν είναι καθόλου διαφωτιστικές. Οι δυο, Αβέρωφ Νεοφύτου και Ανδρέας Μαυρογιάννης, κρύβονται πίσω από γενικολογίες, ενώ ο τρίτος, ο Νίκος Χριστοδουλίδης καταφεύγει σε ακαδημαϊκούς διαλογισμούς: «Τίποτε δεν εξαφανίζεται στο Κυπριακό... από την εποχή του σχεδίου Ράντκλιφ» (1956!)

Το ερώτημα είναι: τι θα κάνουν στον διεθνή στίβο όπου δοκιμάζεται το Κυπριακό για να αλλάξουν τη στρεβλή πορεία 6 χρόνων;

Οι «τρεις» έχουν συμπορευτεί με τον Νίκο Αναστασιάδη και το μόνο που κάνουν είναι να προσπαθούν να δικαιολογούν τις επιλογές του. Ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης όμως αποχωρεί, έχοντας διαγράψει μια ολέθρια πορεία που κλόνισε την αξιοπιστία της ελληνοκυπριακής πλευράς και ζημιώνει την Κύπρο μέρα με τη μέρα.

Στο Μον Πελεράν (2016) και το Κραν Μοντανά (2017), ο ΟΗΕ ξέρει πολύ καλά τι έχει γίνει. Ξέρει ο Γκουτέρες ποιος ήταν αυτός που σηκώθηκε και έφυγε από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Εχει καταγράψει ποιος ήταν εκείνος που απέρριψε το εμπιστευτικό έγγραφο για κατάργηση των εγγυήσεων και του μονομερούς δικαιώματος επέμβασης. Ξέρει ο γενικός γραμματέας ποιος απέρριψε τον μηχανισμό του ΟΗΕ για εφαρμογή της λύσης. Ηταν ο Νίκος Αναστασιάδης.

Η κληρονομιά είναι πολύ βαριά για τον νέο Κύπριο πρόεδρο. Είναι αδύνατο να επαναληφθεί η διαπραγμάτευση, όπως την περίοδο 2015 – 17, και να γίνει ανεκτή από τον γενικό γραμματέα μια αντιφατική ελληνοκυπριακή ηγεσία. Η διαπραγμάτευση είναι ήδη καταπονημένη τόσες δεκαετίες από τους τακτικισμούς, πότε των Ελληνοκύπριων και πότε των Τουρκοκύπριων ηγετών.

Γι’ αυτό οι προεδρικοί υποψήφιοι συνειδητά παραπλανούν αν θεωρούν ότι μπορούν να αναμασούν γενικολογίες, χωρίς μια ολική αναθεώρηση και χωρίς συγκεκριμένες προτάσεις για την επίλυση του προβλήματος.

Τι σκέφτονται ΟΗΕ - E.E.;

Στο Συμβούλιο Ασφαλείας φάνηκε καθαρά ότι την πρωτοκαθεδρία στον ΟΗΕ για το Κυπριακό θα έχουν στο εξής οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Ρωσία θέτει άλλες πολύ πιο επείγουσες ιεραρχήσεις. Το λεγόμενο «ρωσικό χαρτί», αν επιχειρηθεί από τη Λευκωσία, όπως γινόταν συστηματικά στο παρελθόν, μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ στις σχέσεις της με τη Δύση. Μήπως τότε η Κίνα, που εσχάτως πήρε έναν τέτοιο ρόλο; Η επιδείνωση των σινοαμερικανικών σχέσεων λόγω Ταϊβάν δεν προσφέρεται για διπλωματικά παιχνίδια. Η Κύπρος θα πρέπει να παίξει στο γήπεδο της Δύσης, δηλαδή του ΟΗΕ με ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο και βέβαια της Ε.Ε.

Σε κάθε ευκαιρία, οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. δείχνουν τη θέλησή τους να στηρίξουν την Κύπρο απέναντι στην τουρκική απαίτηση για διχοτομική διευθέτηση. Το τηρούν: διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα. Θα στηρίξουν την Κύπρο, μπορούν να συμπράξουν με την Τουρκία και να ασκήσουν επιρροή, αλλά ο νέος πρόεδρος θα έχει την πολιτική βούληση να προχωρήσει;

Αυτή τη στιγμή η πιο πιθανή εξέλιξη είναι η διαχείριση του άλυτου Κυπριακού για πολλά χρόνια ακόμα. Μη έχοντας αξιόπιστους ηγέτες–συνομιλητές στις δυο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής, κανείς δεν θα επιβάλει λύσεις. Ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες προτίθεται να κάνει μια διερεύνηση μετά τις προεδρικές εκλογές, στέλνοντας στην περιοχή υψηλόβαθμα στελέχη της Γραμματείας. Ο ΟΗΕ θέλει να ξέρει όμως προς τα πού θα βαδίσει εντός 2023 – αφού ολοκληρωθούν οι εκλογικές διαδικασίες στην Κύπρο, την Τουρκία και ενδεχομένως στην Ελλάδα.

Η γραμμή του ΟΗΕ και της Ε.Ε. –σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υπάτου εκπροσώπου– είναι παρόμοια. Θεωρούν ότι η τουρκική θέση για δυο κράτη είναι διαπραγματευτική και εάν οι Ελληνοκύπριοι εννοούν σοβαρά να προχωρήσουν σε ομοσπονδιακή επίλυση θα επιχειρήσουν να βρουν συνεννόηση με την Τουρκία, παρακάμπτοντας τον Ερσίν Τατάρ. Κάτι ανάλογο έχει υπαινιχθεί και η Αμερικανίδα υφυπουργός Βικτόρια Νούλεν που υποσχέθηκε να επενδύσει στις αναζωογονημένες σχέσεις των ΗΠΑ με την Τουρκία. Σε περίπτωση που δεν υπάρξει κοινό έδαφος στην ουσία του Κυπριακού, ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. θα καταφύγουν σε προτάσεις για Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης για να απορροφήσουν τους σοβαρούς κραδασμούς (ΑΟΖ, φυσικό αέριο, νεκρά ζώνη στην Κύπρο). Είναι προβλεπτό ότι θα εστιάσουν στην πηγή της αντιπαράθεσης που είναι το φυσικό αέριο...

Η Τουρκία έχει ανοιχτά ζητήματα με την Ε.Ε, παίζει ρόλο στην κεντρική σκηνή του ΝΑΤΟ μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και δύσκολα θα συνεργαστεί στο Κυπριακό χωρίς ανταλλάγματα. Δεν θα κάνει πίσω ούτε στην Κύπρο όπου κατέχει το 36% και ο χρόνος φέρνει ανέκκλητες αλλαγές. Ούτε στις θαλάσσιες ζώνες (ΑΟΖ), αφού ξέρει να τραβά το σχοινί και να αναμένει κάθε φορά την επόμενη διαπραγμάτευση. Αυτό θα κάνει και τις επόμενες ημέρες με την έξοδο του «Αμπντούλ Χαμίτ Χαν», του νέου σύγχρονου πλοίου-τρυπανιού στην ανατολική Μεσόγειο.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου