Από την οικολογία στην κορονολογία

Καθώς η πανδημία του κορονοϊού έχει εισβάλει σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής, το λεξιλόγιό μας προσαρμόζεται με την ταχύτητα του φωτός.

Νέες λέξεις και φράσεις, νέα ακρωνύμια και νεολογισμοί αναδύονται συνεχώς και, απ’ ό,τι φαίνεται, έρχονται για να μείνουν και να κυριαρχήσουν πάνω στο λεξιλόγιο που κυριαρχούσε ως νεότευκτο μέχρι πρότινος.

Στην προκειμένη περίπτωση, ο κορονοϊός εκτόπισε από τα λεξιλόγια την κυριαρχία όρων που σχετίζονταν με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή.

Αναλογιστείτε την πρώτη φορά που ακούσατε τη φράση κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing). Το πιθανότερο θα ήταν νωρίτερα φέτος, παρ’ όλο που η φράση επινοήθηκε για πρώτη φορά το 1957:

«Ηταν αρχικά μια στάση παρά ένας φυσικός όρος, που αναφέρεται σε μια απροθυμία ή μια σκόπιμη προσπάθεια να αποστασιοποιηθούμε από τους άλλους κοινωνικά», εξηγεί στον Guardian η Μπερναντέτ Πάτον, εκτελεστική συντάκτρια του Λεξικού της Οξφόρδης.

Ετσι, μετά από περισσότερα από 60 χρόνια στασιμότητας, η φράση μπήκε αμέσως στην καθημερινή μας ομιλία. Και πλέον όλοι την κατανοούμε ως τη διατήρηση μιας φυσικής απόστασης με τους άλλους για να αποφύγουμε τη μόλυνση.

Το «ρόνα» έγινε κάτι σαν το παρατσούκλι του ιού και ακολούθησαν άλλοι δημιουργικοί νεολογισμοί. Ενα καραντίνι είναι το κοκτέιλ που πίνετε στην απομόνωση του σπιτιού σας. Ενας covidiot -λέξη που αποτελεί σύνθεση από τις covid και idiot, που σημαίνει ηλίθιος- είναι αυτός και οι όμοιοί του που δεν τηρούν τα απαραίτητα μέτρα θέτοντας σε κίνδυνο τους άλλους, για παράδειγμα κάποιος που διοργανώνει πάρτι όταν όλοι υποτίθεται ότι παραμένουν έγκλειστοι στις οικίες τους.

Τεχνικά ακρωνύμια, όπως το PPE (ο ατομικός προστατευτικός εξοπλισμός), εισήλθαν στην καθημερινή ομιλία, αν και η συντομογραφία PPE χρονολογείται από το 1977, αλλά στο παρελθόν περιοριζόταν σε επαγγελματίες υγείας και έκτακτων αναγκών.

Ανάλογα, καθιερώθηκε ως αργκό το WFH από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων που υποδηλώνουν την εργασία ή τον εργαζόμενο από το σπίτι, αν και η πρώτη τεκμηριωμένη χρήση της εργασίας από το σπίτι ήταν το 1995, γνωστή σε πολύ λίγους πριν γίνει τρόπος ζωής για πολλούς από εμάς σήμερα.

Τον περασμένο Απρίλιο η κατάσταση ήταν εντελώς διαφορετική σε ό,τι αφορά την κυριαρχία των νεοεμφανιζόμενων λέξεων. Εκείνη την εποχή η γλώσσα προσπαθούσε να συμβαδίσει με έναν κόσμο που βρισκόταν (και εξακολουθεί, βέβαια, να παραμένει) σε περιβαλλοντική αναταραχή.

Είναι η εποχή κατά την οποία πολλοί βλέπουν τον πλανήτη να συνωμοτεί εναντίον μας με νέα κύματα καυσώνων, σκληρές ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές.

Στην κορυφή του λεξιλογίου βρέθηκε το «οικολογικό άγχος» ως «ecoanxiety» («ξαδερφάκι» του «climate anxiety»), που η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία αναγνώρισε ως αποτέλεσμα των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική και πνευματική υγεία.

Κι ακόμη, ο ανεμοστρόβιλος φωτιάς ως «firenado» [από τις λέξεις fire (φωτιά) και tornado (ανεμοστρόβιλος)] και η «ντροπή της πτήσης» ως «flight shame», που υποδηλώνει την ανησυχία για το περιβάλλον που κάνει τους ταξιδιώτες να περιορίζουν τα αεροπορικά ταξίδια.

Κατά την επικαιροποίησή του, ένα χρόνο πριν, το διάσημο διαδικτυακό αμερικανικό λεξικό Merriam-Webster πρόσθεσε κάθε είδους λέξεις που σχετίζονται με το περιβάλλον.

Μεταξύ άλλων, συμπεριλήφθηκε το μικροπλαστικό (τα θραύσματα των αόρατων πλαστικών που είναι μικρότερα από 5 χιλιοστά) και η παντοκτονία ή παγκτονία που ισοδυναμεί με την καταστροφή όλης της ζωής ή όλης της ανθρώπινης ζωής, όπως σε έναν πυρηνικό πόλεμο, αναφέρει ο ιστότοπος Grist.

Από το περιβάλλον στον κορονοϊό

Τον περασμένο μήνα, το λεξικό Merriam-Webster προχώρησε στην ταχύτερη επικαιροποίησή του έως τώρα προσθέτοντας το Covid-19 -τη συντομευμένη μορφή της νόσου του κορονοϊού 2019- μόλις έναν μήνα αφού αυτή «γεννήθηκε» από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

Στον αργό κόσμο της λεξικογραφίας, αυτός είναι ένας «γρήγορος ρυθμός». Αλλά στο λεξικό προστέθηκαν και νέοι όροι: ο υπερμολυσματικός («super-spreader») ως ο άνθρωπος που υπερ-διαδίδει τον ιό, η αυτοκαραντίνα και ο «ασθενής μηδέν» που, σύμφωνα με την επιδημιολογία, είναι ο ασθενής που μεταδίδει πρώτος σε μια χώρα τον ιό.

Τον Μάρτιο στο Λεξικό της Οξφόρδης, που παρακολουθεί τους όρους που χρησιμοποιούνται πιο συχνά από το συνηθισμένο, οι 20 από τις κορυφαίες λέξεις-κλειδιά είχαν να κάνουν με τον κορονοϊό. Μόλις πριν από τέσσερις μήνες, συντάκτες λεξικών κλήθηκαν να επιλέξουν τις «λέξεις της χρονιάς» του 2019.

Ανάμεσα στις επιλογές τους βρέθηκαν ο «κλιματικός συναγερμός» (climate emergency) και η «απεργία για το κλίμα» που ως φράση («climate strike») καταχωρίσθηκε για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 2015 και συνδέεται με τις παγκόσμιες διαμαρτυρίες που καθιέρωσε η Σουηδή ακτιβίστρια για το κλίμα, Γκρέτα Τούμπεργκ. Ακόμη μία απόδειξη ότι το επείγον (ή το άγχος) γύρω από την κλιματική αλλαγή βρέθηκε στο προσκήνιο.

Προηγούμενες πανδημίες έχουν επίσης δημιουργήσει νέο λεξιλόγιο. Η χρήση της «μάστιγας» ή της «θανατηφόρας επιδημίας» εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1382, λίγο μετά την κορύφωση της βουβωνικής πανώλης στην Ευρώπη μεταξύ 1347 και 1351.

Και η «αυτο-καραντίνα» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1878 για να περιγράψει τις ενέργειες των χωρικών του Εϊμ στην Αγγλία τον 17ο αιώνα, οι οποίοι απομονώθηκαν για να αποτρέψουν την εξάπλωση στα γύρω χωριά του δεύτερου κύματος του «Μαύρου Θανάτου».