Όχι στην υποβάθμιση των ποταμών στα έργα «εθνικής σημασίας»

Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας με την πρόσφατη έγκριση της 2ης Αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ) του Υδατικού Διαμερίσματος Αττικής (20/5/2024) αγνόησε εντελώς την κοινή θέση 10 περιβαλλοντικών ΜΚΟ για παραβίαση της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60/ΕΚ). 

Σύμφωνα με την Οδηγία πλαίσιο για τα Ύδατα (2000/60), κάθε έξι χρόνια τα κράτη μέλη πρέπει να επικαιροποιούν τα οικεία ΣΔΛΑΠ και να υποβάλλουν σχετικές εκθέσεις. Τα σχέδια αυτά, τα οποία περιλαμβάνουν πρόγραμμα για τη λήψη μέτρων, είναι καθοριστικά για να διασφαλιστεί ότι όλα τα υδατικά συστήματα παραμένουν σε καλή κατάσταση ή ότι επιτυγχάνεται η καλή τους κατάσταση, όπως απαιτείται από την Οδηγία.

Ήδη από 13/3/2024 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε παραπέμψει την Ελλάδα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω μη εμπρόθεσμης ολοκλήρωσης της 2ης αυτής αναθεώρησης.

Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ένα έργο που, από τη φύση του, μπορεί να υποβαθμίσει την κατάσταση ενός υδατικού συστήματος λόγω νέων τροποποιήσεων (υδρομορφολογικών αλλοιώσεων), ακόμη και προσωρινά, δεν επιτρέπεται να εγκριθεί από την αρμόδια εθνική αρχή χωρίς να πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 4 (παράγραφος 7) της Οδηγίας. 

Ήδη κατά το στάδιο αδειοδότησης ενός έργου και επομένως πριν από τη λήψη της σχετικής απόφασης έγκρισης, πρέπει να γίνεται ο σχετικός έλεγχος και να τεθούν στη διάθεση του κοινού τα σχετικά έγγραφα. Η αδειοδότηση του έργου δεν είναι σύννομη αν η χορήγηση της εξαίρεσης δεν αιτιολογείται στην ίδια την απόφαση της έγκρισης του έργου. Δεν αρκεί επομένως να περιέχεται στο επόμενο ΣΔΛΑΠ, ούτε βέβαια να χορηγείται εκ των υστέρων. Αυτά ισχύουν και για τα έργα διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. 

Στην προκειμένη περίπτωση, στην εγκεκριμένη 2η αναθεώρηση του ΣΔΛΑΠ Αττικής αναφέρεται ρητά ότι μέχρι σήμερα δεν έχει χορηγηθεί καμία εξαίρεση του άρθρου 4 της Οδηγίας. Συνομολογείται επομένως η παραβίασή της όσον αφορά τα εγκεκριμένα έργα διευθέτησης με τσιμέντο και λιθοπλήρωτασυρματοκιβώτια του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας (εργασίες σε εξέλιξη από τέλη Οκτωβρίου 2023) και του ποταμού Ερασίνου Βραυρώνας (εργασίες σε προσωρινή αναστολή), που θα μετατρέψουν τα φυσικά ποτάμια ελεύθερης ροής σε ιδιαιτέρως τροποποιημένα. 

Ήδη, από το Μάϊο 2023, ο Μηχανισμός Καταγγελιών της δανείστριας Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) είχε διαπιστώσει την παραβίαση αυτή για το έργο στον Ερασίνο με αποτέλεσμα να «παγώσει» η χρηματοδότηση του έργου μέχρι τη συμμόρφωση των εθνικών αρχών με αντίστοιχη τροποποίηση της δανειακής σύμβασης. Τέτοια καταγγελία εκκρεμεί για το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, το πόρισμα επί της οποίας αναμένεται το επόμενο διάστημα. 

Αντί να ανοιχτεί εκ νέου (“reopening”) η διαδικασία αδειοδότησης των έργων αυτών και να τεθούν στη διάθεση του κοινού οι σχετικές πληροφορίες σε συμμόρφωση προς την Οδηγία και τις δανειακές υποχρεώσεις της χώρας, όπως έπρεπε, με την καταγγελλόμενη νέα διάταξη της 2ης Αναθεώρησης του ΣΔΛΑΠ Αττικής επιχειρείται μη νόμιμη «συγκάλυψη», και μάλιστα με διάταξη οριζόντιου χαρακτήρα, που καταλαμβάνει αδιακρίτως όλα τα «έργα Εθνικής Σημασίας» («Ή επιτακτικού δημόσιου συμφέροντος ή κοινού ενδιαφέροντος»), που εκτελούνται από το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, όπως τα έργα διευθέτησης στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας και τον Ερασίνο.

Γι’ αυτά, κατ’ εξαίρεση της κανονικής διαδικασίας, προβλέπεται για πρώτη φορά η δυνατότητα της εκ των υστέρων (δηλαδή μετά την περιβαλλοντική αδειοδότηση) χορήγησης της εξαίρεσης του άρθρου 4 της Οδηγίας με αίτημα του φορέα του έργου. 

Μάλιστα, όμοια διάταξη έχει περιληφθεί στα Προσχέδια και τις Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της 2ης Αναθεώρησης των ΣΔΛΑΠ των 11 (από τα 14 συνολικά) Υδατικών Διαμερισμάτων της Χώρας. Ήδη, πέραν της Αττικής, έχει εγκριθεί η 2η Αναθεώρηση της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, της Ηπείρου και της Κεντρικής Μακεδονίας. 

Πρόκειται επομένως για μια παραβίαση οριζόντιου χαρακτήρα, συστηματική και με μεγάλο γεωγραφικό εύρος, που εξεταζόμενη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είτε αυτεπαγγέλτως, είτε κατόπιν καταγγελίας, θα οδηγήσει με βεβαιότητα σε διαδικασία παράβασης με κίνδυνο καταδίκης της χώρας μας από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις ΑΝΙΜΑ-Σύλλογος Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος, ΚΑΛΛΙΣΤΩ, Περιβαλλοντική Οργάνωση για την ΆγριαΖωή και τη Φύση, Κίνηση για την Προστασία και Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας, ΟΖΟΝ Μη Κυβερνητική Οργάνωση, Πρωτοβουλία για την Προστασία του Ερασίνου και Σύλλογος Πολιτών υπέρ των ρεμάτων, Ροή διαμαρτύρονται για τα παραπάνω και ζητούν: 

• Την απάλειψη της δυνατότητας της εκ των υστέρων χορήγησης της εξαίρεσης του άρθρου 4.7 Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα («για έργα Εθνικής Σημασίας, ή επιτακτικού δημοσίου συμφέροντος ή κοινού ενδιαφέροντος») από τις ήδη εγκριθείσες και τις υπό έγκριση 2ες Αναθεωρήσεις των ΣΔΛΑΠ της χώρας.
• Γενικότερα, τη συμμόρφωση της Ελλάδας με τις προβλέψεις της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα καθώς και της Οδηγίας για τις πλημμύρες και με το διεθνές και ενωσιακό περιβαλλοντικό και κλιματικό κεκτημένο που απαιτούν για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την αντιπλημμυρική προστασία, την υιοθέτηση μέτρων σχετικά με τη χρήση γης και τον χωροταξικό σχεδιασμό για τη διαχείριση των πλημμυρών, τον περιορισμό της ανάπτυξης σε πλημμυρικές ζώνες υψηλού κινδύνου και την προώθηση «φυσικών μέτρων συγκράτησης νερού –  natural water retention measures» και λύσεων που βασίζονται στη φύση (Nature-basedsolutions). 
• Την  αναστολή των εργασιών στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας και τον Ερασίνο μέχρι την πλήρη συμμόρφωση προς την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα.