Η καταγραφή των δεδομένων της έκθεσης της McKinsey για τη δημογραφική γήρανση (Dependency and depopulation? Confronting the consequences of a new demographic reality) είναι πράγματι εντυπωσιακή.
Αν οι σημερινές πληθυσμιακές τάσεις διατηρηθούν, αν δηλαδή οι ορίζουσες του προβλήματος δεν αλλάξουν εξαιτίας εξελίξεων που θα ανατρέψουν τα σημερινά δεδομένα, ώς το τέλος του αιώνα ο πληθυσμιακός «συσχετισμός δύναμης» θα ανατραπεί θεαματικά: ο αναπτυγμένος κόσμος (Βόρεια Αμερική, Ευρώπη, αναπτυγμένη Ασία και Μεγάλη Κίνα) θα αντιπροσωπεύει μόνο το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού από 42% το 1997! Η αναδυόμενη πληθυσμιακή υπερδύναμη είναι η υποσαχάρια Αφρική, που στα τέλη του αιώνα θα αντιπροσωπεύει το 34% του παγκόσμιου πληθυσμού! Ο αναπτυγμένος κόσμος θα μοιράζεται τη δεύτερη θέση «σε ισοβαθμία» με την υπό ανάπτυξη Ασία, ενώ την τρίτη θέση θα καταλαμβάνει η Ινδία με 15%.
Φυσικά οι προβλέψεις με τη μέθοδο ceteris paribus (αν όλοι οι άλλοι παράγοντες παραμείνουν σταθεροί) και μάλιστα για τόσο μακρύ χρονικό διάστημα είναι εξαιρετικά επισφαλείς· αποδίδουν όμως εύγλωττα, με όλο το ρίσκο της μειωμένης ακρίβειας, τις σημερινές τάσεις και το πού οδηγούμαστε αν αυτές οι τάσεις (και οι αιτίες πίσω από αυτές) δεν αλλάξουν ουσιαστικά.
Κατάσταση και συνέπειες
Το πρόβλημα εμφανίζεται (βλέπε το πρώτο γράφημα-χάρτη) με τη μορφή γενικευμένης μείωσης του ποσοστού γονιμότητας (γεννήσεις/ γυναίκα) κάτω από τα επίπεδα του ποσοστού αναπλήρωσης (που θεωρείται ότι είναι το 2,1 γεννήσεις/ γυναίκα). Με τη χτυπητή εξαίρεση της υποσαχάριας Αφρικής, σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο το ποσοστό γονιμότητας έχει ήδη πέσει ή είναι κοντά στο να πέσει κάτω από το ποσοστό αναπλήρωσης.
Η απλή προέκταση των σημερινών τάσεων θα φέρει πληθυσμιακή κατάρρευση μέχρι το τέλος του αιώνα, ενώ μέχρι το 2050 η δυναμική της κατάρρευσης θα προκαλεί ήδη οδυνηρές συνέπειες:
● Οι ηλικιακές δομές μετατρέπονται από πυραμιδοειδείς σε προσομοιάζουσες με οβελίσκους. Η ηλιακή σύνθεση «γερνάει».
● Στις προηγμένες οικονομίες και την Κίνα το ποσοστό του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας θα μειωθεί σε 59% το 2050 από 67% σήμερα.
● Η μέση ηλικία όχι μόνο των εργαζομένων, αλλά και των καταναλωτών θα αυξάνεται διαρκώς, ενώ η αναλογία εργαζομένων - συνταξιούχων θα επιδεινώνεται διαρκώς.
Η έρευνα ταξινομεί ως εξής τις οικονομικές συνέπειες από τον συνδυασμό της διαρκούς μείωσης του ποσοστού γονιμότητας με τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής:
● Τα επίπεδα συνταξιοδοτικής και ασφαλιστικής κάλυψης (θα) υποχρηματοδοτούνται την ίδια στιγμή που η μείωση των ρυθμών ανάπτυξης θα μειώνει τα δημόσια έσοδα.
● Η «αναλογία στήριξης», δηλαδή πόσοι εργαζόμενοι αναλογούν σε έναν συνταξιούχο, θα μειωθεί από 6,5 το 2023 σε 3,9 το 2050. Είναι μια άλλη περιγραφή του λεγόμενου χρηματοδοτικού κενού του ασφαλιστικού συστήματος.
● Οι αγορές εργασίας θα μετατοπιστούν ως συνέπεια και κατ’ αναλογία των περιοχών με πληθυσμιακό δυναμισμό. Εις βάρος των περιοχών με τον μεγαλύτερο δείκτη πληθυσμιακής γήρανσης. Η πολιτική δυσανεξία (Ακρα Δεξιά κ.λπ.) για μαζική εισαγωγή μεταναστευτικής εργατικής δύναμης στις αναπτυγμένες ζώνες σημαίνει ότι θα έχουν μεγάλα προβλήματα ελλείψεων εργατικού δυναμικού και μετατόπιση των μεγάλων συγκεντρώσεων της εργασίας έξω από τις αναπτυγμένες ζώνες.
● Το ΑΕΠ θα γνωρίσει πτωτική τάση, καθώς εξαρτάται από τον αριθμό των ωρών εργασίας ανά άτομο.
…και οι «λύσεις»
Ποιες λύσεις προτείνονται; Οχι η αναβάθμιση του κοινωνικού κράτους και του εισοδήματος των εργαζομένων ώστε οι άνθρωποι να αισθάνονται ασφαλείς να κάνουν περισσότερα παιδιά, ούτε η αύξηση της παραγωγικότητας (αυτή εξαρτάται από τους εργοδότες που είναι στο απυρόβλητο), αλλά η δυσμενής «προσαρμογή» προς τα κάτω και επί το δυσμενέστερο:
● Της έντασης εργασίας: περισσότερες ώρες εργασίας ανά άτομο και περαιτέρω εντατικοποίηση της εργασίας.
● Των ασφαλιστικών παροχών: το επίπεδο ευημερίας δεν μπορεί να διατηρηθεί.
● «Αποτελεσματική» (δηλαδή μαζική) μετανάστευση: κάτι για το οποίο η έκθεση δεν τρέφει ιδιαίτερες ελπίδες…
Αιτία, η… καλοπέραση
Η έρευνα δεν αναλύει τις αιτίες της πληθυσμιακής γήρανσης, αλλά αντιμετωπίζει το ζήτημα αυστηρά από την οικονομική του πλευρά: συνέπειες για την οικονομία και τους ρυθμούς ανάπτυξης και αναγκαίες προσαρμογές-λύσεις. Οσον αφορά τις αιτίες υπάρχει μόνο μια αναφορά ολίγων αράδων, που λέει τα εξής:
«[…] η δημογραφική αλλαγή που ζούμε σήμερα είναι από πολλές απόψεις αποτέλεσμα τεράστιων βελτιώσεων στην παγκόσμια υγεία και ευημερία».
Εν ολίγοις φταίει ότι όταν ο κόσμος ζει καλύτερα, συνηθίζει στην καλοπέραση και κάνει λιγότερα παιδιά. Αν αυτή είναι η βασική ιδέα για τις ρίζες του προβλήματος, η συνεπαγωγή είναι αναπόφευκτη: για να «προσαρμοστούν» οι πληθυσμιακοί δείκτες, θα πρέπει να μειωθεί η καλοπέραση! Τα επίπεδα ευημερίας, το κοινωνικό συμβόλαιο, οι ασφαλιστικές καλύψεις, οι εργασιακές σχέσεις πρέπει να αναπροσαρμοστούν προς τα κάτω. Για κάποιον μυστήριο» λόγο το να βελτιώνουν οι κοινωνίες το επίπεδο ευημερίας είναι για κακό, είναι κάτι σαν τη βιβλική τάση προς την ηδονή που ο θεός τιμωρεί…
Η έρευνα εξετάζει ως λύση και την αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά δεν ποντάρει σε αυτήν. Τα στοιχεία για την παραγωγικότητα δικαιώνουν αυτή την απαισιοδοξία, αφού τις τελευταίες δεκαετίες, παρά τις θριαμβολογίες διάφορων συστημικών μελλοντολόγων για τις νέες τεχνολογίες που θα οδηγήσουν σε άλματα παραγωγικότητας, αυτή δεκαετία τη δεκαετία «σέρνεται» σε όλο και χαμηλότερα επίπεδα.
Αν η έρευνα πραγματεύεται τις αιτίες με έναν αφορισμό τριών αράδων, υπάρχει «ελέφαντας στο δωμάτιο» στον οποίο δεν αναφέρεται καν: η επιχειρηματική τάξη, το κεφάλαιο, τα κέρδη, η νεοφιλελεύθερη οικονομική τάξη που εγκαθιδρύθηκε σταδιακά από τα τέλη της δεκαετίας του ’70. Εχει αυτή η πλευρά κάποια ευθύνη ή είναι κάποιου είδους… θεότητα στο απυρόβλητο της κριτικής;
Ετσι η έρευνα καταλήγει σε προφανείς αντιφάσεις, όπως για παράδειγμα να θεωρεί λύσεις στο πρόβλημα την αύξηση του πληθυσμού συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό ή, ακόμη πιο παράλογο, την υποβάθμιση του κοινωνικού συμβολαίου, επομένως και του κοινωνικού κράτους. Να πιστεύει δηλαδή ότι οι άνθρωποι θα κάνουν περισσότερα παιδιά όταν δυστυχούν και όταν δεν έχουν τα μέσα για να τα μεγαλώσουν…
Π.Κ.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας