Ο εφηβικός ψυχισμός και η διεστραμμένη αντίληψη αρρενωπότητας

Οι έφηβοι ενηλικιώνονται σήμερα μέσα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Διαφέρουν ωστόσο από τους συνομηλίκους τους προηγούμενων εποχών, καθώς είναι υπερσεξουαλικοποιημένοι από παιδιά τόσο από τη βιομηχανία μόδας και παιχνιδιών, όσο και από το εκμοντερνισμένο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον που τα ωθεί σε μια σχεδόν βεβιασμένη ενηλικίωση. Η σειρά «Adolescence» μάς έφερε σε τεράστια αμηχανία, ίσως γιατί μας έκανε να διαπιστώσουμε πως η ανήλικη βία δεν μπορεί να αναχθεί στο κοινωνικό περιβάλλον. Μπορεί να αφορά κάθε «φυσιολογική οικογένεια» που δεν ζει απαραίτητα σε κάποια υποβαθμισμένη συνοικία και δεν μοιάζει να φέρει κάποια βαριά ψυχοπαθολογία. Μπορεί να αφορά δηλαδή και εσένα που διαβάζεις αυτές τις γραμμές και αναζητάς τους λόγους για τους οποίους ένα 13χρονο αγοράκι μπορεί να ταυτιστεί με την κουλτούρα incel σε σημείο να εκφορτώσει την επιθετικότητα του -μέχρι θανάτου- σε μια συνομήλική του.

Τον Νοέμβριο του 2023 μια μελέτη του Κέντρου Μέτρησης του Ψηφιακού Μίσους στο Ηνωμένο Βασίλειο (Center for Countering Digital Hate) ανέφερε πως οι incels χρησιμοποιούν κυρίως διαδικτυακά φόρουμ με μέλη αποκλειστικά ετεροφυλόφιλους άντρες. Η κοινότητά τους πρεσβεύει ακραίες απόψεις . Από αυτά τα φόρουμ αποκλείονται οι γυναίκες, ΛΟΑΤΚΙ και εν γένει οι μη incels. Το πλέον δημοφιλές φόρουμ των incel -σύμφωνα με την έρευνα- αριθμούσε πάνω από 17.000 μέλη και 2,6 εκατομμύρια μηνιαίους επισκέπτες, ενώ παράλληλα οι κοινότητες incel ήταν παρούσες στο Facebook, το Reddit και το 4chan., στο YouTube, στο Twitter και στο TikTok. Η μελέτη κατέληγε πως το περιεχόμενο αυτών των συνδέσμων περιλάμβανε σεξιστικές και ρατσιστικές τοποθετήσεις και πως κατά μέσο όρο τα μέλη των incel κοινοτήτων έκαναν αναρτήσεις για βιασμούς κάθε 29 λεπτά.

Γιατί ο μισογυνισμός να αφορά τα αγόρια στην πρώτη φάση της εφηβείας τους και πως μπορεί να έχουν μια τόσο διεστραμμένη αντίληψη αρρενωπότητας; Ποια είναι η κυρίαρχη κουλτούρα όσον αφορά την απεικόνιση των παιδιών στον χώρο του θεάματος, της διαφήμισης, του διαδικτύου;

Η διαδικασία υποκειμενοποίησης του εφήβου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η συγκρότηση της ταυτότητάς του πραγματοποιείται στον ψηφιακό κόσμο μέσα από λάικ και φόλοουερ. Επινοεί τους δικούς του κώδικες επικοινωνίας στους οποίους δεν έχει πρόσβαση ο κόσμος των μεγάλων, ενώ παράλληλα βιώνει μια σύγχυση μεταξύ ψηφιακής, εσωτερικής και εξωτερικής πραγματικότητας. Την ίδια στιγμή οι ενήλικες τους μυούν -συνειδητά ή ασυνείδητα- στην πατριαρχική κουλτούρα και στο κυρίαρχο μοντέλο αρρενωπότητας, σεξουαλικοποιώντας τα κοριτσάκια και ωθώντας τα αγόρια να φορέσουν το προσωπείο «μάτσο». Οταν όμως ένα παιδί σεξουαλικοποιείται ή εξωθείται στην υιοθέτηση ενός ρόλου «σκληρού αρσενικού» μετατρέπεται σε «αντικείμενο».

Τα παιδιά αντικειμενικοποιούνται ακατάπαυστα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Στις διαφημίσεις βλέπουμε έφηβες με ενισχυμένους στηθόδεσμους και έντονο μακιγιάζ να ασκούν σαγήνη, ενώ στα βιντεοπαιχνίδια τα κορίτσια παρουσιάζονται ως σεξουαλικά αντικείμενα, με αποτέλεσμα σύντομα τα ίδια να υπερσεξουαλικοποιούν τον εαυτό τους. Τι συμβαίνει με τα αγόρια και με τον τρόπο που αντιλαμβάνονται την αρρενωπότητά τους; Παρ’ όλο που έχουμε περάσει θεωρητικά στη μετά metoo εποχή, η κουλτούρα μάτσο δεν βρίσκεται σε ύφεση. Αντιθέτως. Υπάρχουν ολοένα και περισσότεροι και καθαρά αντρικοί χώροι, όπως τα «boy’s club», κάτι σαν «κοινότητες αποπλάνησης», όπου οι άλφα αρσενικοί αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλον από τις κατακτήσεις τους με τις γυναίκες, τις οποίες αντιμετωπίζουν ως τρόπαια για συλλογή με απώτερο και ασυνείδητο στόχο να αποκαταστήσουν έναν υποθετικά χαμένο ανδρισμό, εφόσον είναι πεπεισμένοι πως ζουν σε μια κοινωνία όπου τα προνόμιά τους καταλαμβάνονται από τις γυναίκες. Η αποπλάνηση των γυναικών γίνεται δηλαδή όχημα για την αποκατάσταση μιας αντρικής ταυτότητας, η οποία μοιάζει να βρίσκεται σε παρακμή. Παράλληλα υπάρχει η κοινότητα των ακούσιων άγαμων, που συντομογραφείται ως incel και δημιουργήθηκε αρχικά από μια γυναίκα τη δεκαετία του ‘90, ως χώρος για ανθρώπους που δεν είναι σε θέση να βρουν συντρόφους γιατί οι γυναίκες τούς απορρίπτουν.

Γνωρίζουμε πως για τον έφηβο κάθε απόρριψη βιώνεται ως απώλεια και η διαχείρισή της δεν είναι εύκολη διαδικασία γι’ αυτόν. Οσο δεν μεταβολίζεται η απόρριψη και η επιθετικότητα που συχνά εκπορεύεται από αυτή, τόσο έχουμε εκδραματίσεις, δηλαδή βίαια περάσματα στην πράξη. Και στις ναρκισσιστικές κοινωνίες της οθόνης δεν χρειάζονται πολλά λόγια. Ενα σύμβολο αρκεί για να πυροδοτήσει αίσθημα υποτίμησης.

Τι σημαίνει να είσαι άντρας ή γυναίκα στον 21ο αιώνα; Οι αντιφάσεις με τις οποίες έρχονται σήμερα αντιμέτωπα τα δύο φύλα είναι μεγαλύτερες από ποτέ, καθώς η πατριαρχία αποδεικνύεται παγίδα και για τους άντρες, που εγκλωβίζονται σε ένα πρότυπο αρρενωπότητας το οποίο βασίζεται στην ισχύ, χωρίς το δικαίωμα συναισθηματικής έκφρασης και κυρίως έκφρασης αδυναμίας ή ευαλωτότητας. Αν δεν υπάρχει μια οικογένεια και ένα σχολείο με στέρεες ικανότητες ψυχικοποίησης, δηλαδή αναγνώρισης των συναισθημάτων, οι έφηβοι είναι πιθανόν να πέσουν θύματα του διαδικτυακού εκφοβισμού ή χλευασμού και να μετεξελιχθούν σε θύτες. Ιδίως στις περιπτώσεις που υπάρχει ένα διαγενεακό τραύμα που ενεργοποιείται στην πρώτη εφηβεία.

Για χρόνια επικεντρωθήκαμε στη μυστική ζωή των εφήβων στα social media και προσπερνούσαμε τη βία των ενηλίκων και των θεσμών καθώς και την επίδραση του κυρίαρχου μοντέλου αρρενωπότητας πάνω στον ευάλωτο εφηβικό ψυχισμό. Για χρόνια υποστηρίζαμε πως το σχολείο θα έχει πετύχει όταν καταφέρει να διορθώσει την πολιτισμική αποστέρηση που έχει τις ρίζες του στο οικογενειακό περιβάλλον. Πλέον όμως δεν αρκεί αυτό. Η πρόκληση είναι μεγαλύτερη και πολυεπίπεδη. Το σχολείο, φορέας κοινωνικοποίησης που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της διαμόρφωσης της ταυτότητας του εφήβου, θα έχει πετύχει όταν ο έφηβος δεν θα καταλήγει εκφοβιστής ή εκφοβιζόμενος, όταν θα τον έχει καταστήσει ικανό να μεταβολίζει την απόρριψη που βιώνει και να αναγνωρίζει την inceloσφαιρα, την ανδρόσφαιρα και όλες τις υποκουλτούρες μίσους ως μορφές βίαιου εξτρεμισμού και όχι ως καταφύγια για τον ευάλωτο ψυχισμό του.