Τα παιδιά κάνουν ό,τι και οι ενήλικες

Πριν από μερικές ημέρες ο βουλευτής της Νίκης, Νίκος Παπαδόπουλος, εισέβαλε στην Εθνική Πινακοθήκη, έσπασε προθήκες και βανδάλισε έργα της περιοδικής έκθεσης «Η Σαγήνη του Αλλόκοτου», γιατί δεν του «άρεσε» το βλάσφημο για την Ορθοδοξία έργο. Την ίδια ώρα στο Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή διεξαγόταν μια διημερίδα με στόχο την ανάδειξη της σημασίας της πρόληψης και της έγκαιρης παρέμβασης στη νεανική παραβατικότητα ως βασικό παράγοντα για την αντιμετώπιση της βίας των ενηλίκων καθώς και τη σχέση της εφηβικής επίθεσης στον κοινωνικό δεσμό με το έλλειμμα εμπιστοσύνης στους θεσμούς και με την επιλεκτική ανομία.

Αν ανατρέξουμε στην ειδησεογραφική κάλυψη των υποθέσεων που αφορούν νεανική παραβατικότητα, θα νομίσουμε πως ζούμε σε έναν κόσμο απειλητικών εφήβων. Ποια είναι λοιπόν η σχέση των μιντιακών αφηγήσεων με την εφηβική πραγματικότητα; Ποιος είναι ο ρόλος των ειδησεογραφικών μέσων ενημέρωσης στην προώθηση ενός εχθρικού, φοβικού λόγου απέναντι στους νεαρούς παραβάτες; Τα μίντια συχνά υιοθετούν ένα πλαίσιο στιγματισμού σε σχέση με την ερωτοτροπία των εφήβων με τον κίνδυνο. Ναι, η εφηβεία εμπεριέχει εξ ορισμού μια ερωτοτροπία με τον θάνατο, η οποία συνδέεται με έναν «συμβολικό φόνο», τον φόνο των γονεϊκών μορφοειδώλων, δηλαδή των γονεϊκών αναπαραστάσεων που έχουν δημιουργηθεί ήδη από την παιδική ηλικία και στη συνέχεια, έχουν εσωτερικευτεί. Πρόκειται εξάλλου για την περίοδο με τις πιο έντονες βιοσωματικές και ψυχοσυναισθηματικές εναλλαγές στη ζωή του ανθρώπου, που ωθεί συχνά τους εφήβους να παρακάμπτουν όρια και να επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες. Αυτό δεν μεταφράζεται ωστόσο σε βία όταν υπάρχει μια δημιουργική διαχείριση των ρήξεων της εφηβείας και της μετεφηβείας. Συνεπώς η βίαιη πράξη ενός εφήβου είναι πάντα μια μορφή απάντησης σε ένα περιβάλλον –οικογενειακό, σχολικό ή κοινωνικό– που δεν του δίνει αγάπη και ασφάλεια και που δεν του «κάνει νόημα». Και δεν αναφερόμαστε σε οικογένειες διαλυμένες, με κάποια βαριά ψυχοπαθολογία.

Επιπροσθέτως, θα πρέπει να αναρωτηθούμε ποια είναι η σύγχρονη μιντιακή πραγματικότητα όσον αφορά την ενδοσχολική βία και τη νεανική παραβατικότητα, κατά πόσο ο ρευστός και βίαιος κόσμος των ενηλίκων συμβάλλει στην εγκαθίδρυση της βίας ως κυρίαρχης γλώσσας επικοινωνίας και κατά πόσο έχει αλλάξει η διαδικασία υποκειμενικοποίησης των εφήβων, στις ναρκισσιστικές «κοινωνίες» της οθόνης.

«Η εφηβεία εμπεριέχει αλλαγές σε ψυχικό και σωματικό επίπεδο σε συνεχή αλληλεπίδραση με τις σχέσεις του εφήβου με το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Οταν ένα κεφάλαιο εμπιστοσύνης στους θεσμούς χάνεται, σε σύνδεση με την κοινωνία του καταναλωτισμού και του ναρκισσισμού της εικονικής πραγματικότητας, της κουλτούρας του κενού, όλα αυτά εσωτερικεύονται από τους εφήβους, ανατροφοδοτούν εσωτερικές συγκρούσεις, οι οποίες συχνά εκφορτίζονται με βία». Αυτά τα λόγια επέλεξε ο Στέλιος Στυλιανίδης για να ερμηνεύσει τη νεανική παραβατικότητα κατά τη διάρκεια της εισήγησής του στη διημερίδα με θέμα «Νεανική παραβατικότητα και βία ενηλίκων: κατανόηση, παρέμβαση, πρόληψη». O ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ψυχίατρος-ψυχαναλυτής και ιδρυτής-επίτιμος πρόεδρος της ΕΠΑΨΥ έχει επανειλημμένως υπογραμμίσει τη σημασία θεσμοθέτησης και συστηματικής εφαρμογής ενός κατάλληλου πλαισίου διαχείρισης των περιστατικών και φυσικά την αναγκαιότητα δικτύωσης και υποστήριξης των σχολείων από τοπικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες παιδικής προστασίας.

Μήπως η τιμωρία δεν λύνει το πρόβλημα αλλά το διογκώνει; Αυτό ήταν ένα από τα ερωτήματα που έθεσαν τα παιδιά στους ομιλητές, θίγοντας στην πραγματικότητα τη σχέση καταστολής και ενήλικης βίας με την εφηβική παραβατικότητα. Ο Γιώργος Νικολαΐδης, ψυχίατρος, διευθυντής ∆/νσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, έθιξε από τη μεριά του τη σχέση γενικού αισθήματος ανασφάλειας και εφηβικής βίας καθώς και την αστοχία των ενηλίκων να προσφέρουν ένα κανάλι για την οργή των εφήβων, αποσαφηνίζοντας πως «λέμε τόσα πολλά για το παιδί παραβάτη που ασκεί βία και λέμε τόσα λίγα για τον ενήλικα που ασκεί βία», τονίζοντας πως «ένα στα είκοσι παιδιά σήμερα τρώει ξύλο» και διερευνώντας τη σχέση της βίας των ενηλίκων με τη νεανική παραβατικότητα.

Αναφέρθηκε και στο ζήτημα της μιντιακής πλαισίωσης διασαφηνίζοντας πως «η έκρηξη περιστατικών ανήλικης παραβατικότητας όπως τη βλέπουμε στα μίντια δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα», δεδομένου πως «αν δούμε τα στοιχεία της Eurostat για την ανήλικη παραβατικότητα θα διαπιστώσουμε πως η όποια αύξηση σημειώθηκε κατά τη διάρκεια των χρόνων των μνημονίων και της οικονομικής κρίσης. Στη συνέχεια η εφηβική βία σταθεροποιήθηκε. Από το 2020 και 2021 καταγράφηκε μάλιστα και πτώση λόγω πανδημίας. Το 2022 σημειώνεται ανάκαμψη στα επίπεδα προ κορονοϊού. Το κομμάτι της βίας που βαίνει σταθερά αυξανόμενο είναι το cyberbullying, ο διαδικτυακός εκφοβισμός», κατέληξε θέτοντας το πυρηνικό ερώτημα: «Τι βιωματικές εμπειρίες έχει ένας έφηβος που γεννήθηκε το 2008 ή το 2012;». Και απαντά: «Οικονομική κρίση, υγειονομική κρίση και γεωπολιτική κρίση. Η αφήγηση της καραντίνας ήταν πως ο Αλλος ήταν κίνδυνος-θάνατος, δηλαδή εχθρός. Κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να μην επενδύουν στον Αλλο ως «πηγή χαράς» ως «λύση» στα προβλήματα. Η βία προς τα παιδιά είναι μια πανδημία που σοβεί δεκαετίες».

Το περιστατικό στην Εθνική Πινακοθήκη είναι ενδεικτικό για τη σχέση της βίας των ενηλίκων με τη βία των ανηλίκων. Η νεανική παραβατικότητα αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο αναπλάθεται ο κοινωνικός δεσμός και συνδέεται με τα κύρια σημαίνοντα που ενσαρκώνονται στην πολιτεία και δεν είναι πια αξιόπιστα. Πώς λοιπόν οι έφηβοί μας να συμμορφωθούν με τον κοινωνικό δεσμό και να μην του επιτεθούν;