Στην πατρίδα των αποσιωπήσεων

Αν το κάθε πολίτευμα αντιστοιχεί σε έναν τύπο ψυχικής διαμόρφωσης, όπως είχαν σημειώσει οι Ζιλ Ντελέζ και Φελίξ Γκουαταρί, τι είδους πολίτευμα έχουμε στη χώρα μας με όρους ψυχαναλυτικούς όταν μπαζώνονται οι τόποι μιας τραγωδίας, σβήνονται τα ονόματα των νεκρών και η συλλογή στοιχείων για τις συνθήκες του δυστυχήματος δεν διεξάγεται όπως θα όφειλε; Η βιοπολιτική διαχείριση του βλαπτικού συμβάντος αποδείχτηκε ανεπαρκής, ενώ η πολιτεία συνέχισε να εμφανίζεται ανήμπορη να αναλάβει τις ευθύνες της ή ενδεχομένως και να συγκαλύπτει. Η πλειονότητα των πολιτών της ελληνικής κοινωνίας δηλώνει πως δεν έχει πίστη στους θεσμούς λόγω των διαδοχικών αποσιωπήσεων, ενώ είναι κυρίαρχη η διαπίστωση πως δεν υπάρχει συνεκτικός κοινωνικός ιστός, δηλαδή μια κοινωνία πολιτισμού, ικανή να φροντίσει τα τραύματα των πληγέντων και των οικογενειών των θυμάτων.

Πάνω σε τι χτίζεται η κουλτούρα της αποσιώπησης και της συγκάλυψης και ποια η σημασία της ανάληψης ή της αποποίησης της πολιτικής ευθύνης;

Πριν από δύο χρόνια, στα Τέμπη, το ανθρώπινο λάθος συνάντησε την έλλειψη εργατικού δυναμικού και την εργασιακή εξουθένωση, την ανεπαρκή αξιολόγηση των υπαλλήλων και τη διαχρονική εγκατάλειψη και απαξίωση του ελληνικού σιδηροδρόμου. Δύο χρόνια μετά όχι μόνο δεν έχουμε δημιουργήσει ένα δομημένο πλαίσιο, ικανό να φροντίσει τις πληγές -τόσο σε πρακτικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο- των επιζησάντων, των συγγενών των νεκρών και όλων αυτών που βίωσαν καταστροφές και απώλειες, αλλά δεν έχουμε καν επιτύχει την απόδοση δικαιοσύνης. Για την ακρίβεια, εκθέσεις να εντοπίζουν «καθυστερήσεις και ελλείψεις στην κατάσχεση των καταγραφών συνομιλιών και των αναφορών».

Δεν θα επεκταθούμε σε αυτή τη σελίδα σε όλα τα σκοτεινά σημεία της υπόθεσης των Τεμπών, αλλά θα επιμείνουμε στη σύνδεση της πολιτικής εξουσίας με τη ζωή και κατ’ επέκταση με τον θάνατο, θεμέλιος λίθος της θεωρίας του Φουκό, που επανήλθε μέσα από τη σιδηροδρομική τραγωδία. Θα εστιάσουμε στο τραυματικό στοιχείο που δεν αφορά μόνο όσους είναι παρόντες στον τόπο της καταστροφής. Οι συλλογικές τραυματικές εμπειρίες εγγράφονται στο ασυνείδητο όλων όσοι εμπλεκόμαστε ακόμα και με έμμεσο τρόπο και καταλήγουμε να νιώθουμε περιττοί άνθρωποι, σαν ανθρώπινα απορρίμματα - φράση δανεική από τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Η αναπαραγωγή θεωριών και ερωτημάτων για το ποια συμφέροντα -που μετέφεραν λαθραία εύφλεκτες ύλες- προστάτεψε η κυβέρνησή του και ποιος και γιατί ενορχήστρωσε αυτή τη γιγαντιαία επιχείρηση συγκάλυψης επανέφερε ερωτήματα γύρω από τις δομές ισχύος και τις διαδικασίες πίσω από τη διακυβέρνηση και αναπόδραστα έφερε στον νου τη «Νεκροπολιτική» του Ασίλε Μπέμπε. Ιδίως αν αναλογιστούμε πως εδώ και δύο χρόνια θρηνούμε και πενθούμε δημόσια τα «σώματα με σημασία», τους νέους Ελληνες φοιτητές και φοιτήτριες. Η οδύνη και η οργή μας είναι φυσικά δίκαιες. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν φετιχοποιήθηκε η εθνικότητα των θυμάτων και πως δεν πρέπει να θυμηθούμε ότι έχουμε ξεχάσει να θρηνήσουμε άλλες μαζικές απώλειες, όπως τα σώματα των προσφύγων που χάνονται διασχίζοντας τα σύνορα μέσα σε βάρκες στα ανοιχτά ενός ελληνικού πελάγους δίχως να κινητοποιήσουν το δημόσιο πένθος γιατί αποτελούν «γυμνή ζωή», φράση δανεική από τον Τζόρτζιο Αγκάμπεν. Κι αυτό είναι άδικο γιατί εμείς ως κοινωνικό σώμα τελικά ορίζουμε τι είναι και τι δεν είναι «αξιοβίωτο» και «πενθήσιμο».

Στην πατρίδα των εκκωφαντικών αποσιωπήσεων το πλήθος που σιωπά ή το πλήθος που εξαπατάται είναι εκείνο που βρίσκεται σε ανάγκη εξαιτίας μιας παρατεταμένης κρίσης. Η Αμερικανίδα θεωρητικός Τζούντιθ Μπάτλερ έχει αναφερθεί επανειλημμένως στη συστηματική απαλλοτρίωση των ανθρώπων μέσω της κρίσης στέγασης και κρίσης εργασίας. Η έννοια της ευαλωτότητας είναι συνδυασμένη με την έννοια της απαλλοτρίωσης, δηλαδή της αδυναμίας των ανθρώπων να έχουν τον έλεγχο της ζωής τους. Ποιος αισθάνεται πως έχει τον έλεγχο της ζωής του; Ποιος αισθάνεται πως έχει διασφαλιστεί η μη επανάληψη μιας τέτοιας τραγωδίας; Ο κυρίαρχος λόγος στέκεται διαχρονικά ενάντια σε όσους δεν ανήκουν στην ηγεμονική τάξη ή φυλή, σε όσους δεν έχουν τις λέξεις να μιλήσουν ή τη φωνή να φωνάξουν. Πώς νιώθετε να ζείτε και να μεγαλώνετε στην πατρίδα των εκκωφαντικών αποσιωπήσεων, της ηχηρής ατιμωρησίας και της μεγάλης αυταπάτης;

Η ανεπαρκής πολιτική διαχείριση της τραγωδίας των Τεμπών επιβεβαιώνει πως προϋπόθεση κάθε κακοποίησης ή κάθε εγκλήματος είναι η αποσιώπησή του. Κι εμείς ως κοινωνία έχουμε εκτραφεί στην αποσιώπηση μικρών και μεγάλων «αναγκαίων κακών». Δηλαδή ένα κοινωνικό σώμα - σε διάδραση με το πολιτικό σώμα» που έχει εκπαιδευτεί στην αποσιώπηση ή στην κανονικοποίηση μορφών βίας. Κάτι μοιάζει να αλλάζει. Απαιτούμε τουλάχιστον ένα συνεκτικό αφήγημα για τα αίτια της τραγωδίας και απόδοση δικαιοσύνης και οφείλουμε να συγκρουστούμε σφόδρα με τους υπερασπιστές της δημόσιας λήθης. Για να μην ξεχάσουμε, για να θυμόμαστε. Διότι «είναι θεμελιώδους σημασίας να συνειδητοποιήσουν και να θυμούνται οι άνθρωποι ότι οι ίδιοι θα αποφασίσουν αν θα επαναληφθεί παρόμοια τραγωδία. Μόνο άνθρωποι μπόρεσαν να την προκαλέσουν και μόνο άνθρωποι μπορούν να την εμποδίσουν», όπως σημειώνει ο καθηγητής Βλαντισλάβ Μπαρτοσέφσκι, με αφορμή το Αουσβιτς. Και τα λόγια του διαπλέκονται με εκείνα του μυθιστοριογράφου Σαντιάγο Ρονκαλιόλο που λέει πως η «αποσιώπηση είναι η κατ’ εξοχήν κρυψώνα κάθε εγκλήματος».

Το ερώτημα παραμένει ένα. Τι είδους πολιτικό σώμα μπορεί να συγκαλύψει ένα έγκλημα και κατ’ επέκταση σε τι τύπο ψυχικής διαμόρφωσης αντιστοιχεί ένα πολίτευμα πίσω από ένα τέτοιο πολιτικό σώμα. Η απάντηση είναι δική (σας) μας.