Από τη βιολογία της στοργικότητας στη γλωσσική βιολογία

Ακης Παπαντώνης

Ενας τριαντάχρονος μοριακός βιολόγος μετακομίζει για τρία χρόνια από την Αθήνα στην Οξφόρδη, για να εργαστεί σε ερευνητικό πρόγραμμα που αφορά τη μελέτη του γενετικού και βιοχημικού υπόβαθρου της μακροπρόθεσμης μνήμης της στοργικότητας! Πρωτογενές πειραματικό υλικό τα ποντίκια. Μονήρης και παράξενος, δειλός και εσωστρεφής, ο Ν. αναζητά μονίμως ασφάλεια στη ρουτίνα της καθημερινότητάς του. Περπατάει μηχανικά, φασκιωμένος στα ρούχα του. Κάνει τζόκινγκ «πατώντας επιμελώς στα ίδια του τα χνάρια». Βλέπει με τη φωτογραφική του μηχανή. Ακούει με τα ακουστικά μονίμως στα αυτιά του. Μαγνητοφωνεί και απομαγνητοφωνεί μανιωδώς τον εαυτό του και τους άλλους. Ενα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους άστεγους. Και ενώ ξετυλίγει τη διπλή έλικα του DNA των ποντικών του η αφήγηση «φωτογραφίζει» (όπως η απεικόνιση των ανθρώπινων χρωμοσωμάτων του τίτλου) τη δική του ιστορία. Κλεισμένος στο δικό του «κλουβί», φοβικός στις συναναστροφές του -κυρίως με το άλλο φύλο-, φαίνεται αποπροσανατολισμένος (σε μια ξένη χώρα, σε μια ανοίκεια γλώσσα) και υπερευαίσθητος στα εξωτερικά ερεθίσματα, όπως τα ποντίκια που χρησιμοποιεί στα πειράματά του. Γιατί δυσφορεί για το οικογενειακό περιβάλλον στην Αθήνα; Τι κρύβεται πίσω στην παιδική του ηλικία;

«Η μοναξιά της μνήμης» είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό που μοιράζονται όλες οι μορφές της ζωής από τα βακτήρια ώς τα θηλαστικά, αποφαίνεται κάπου ο τραγικός ήρωας του Ακη Παπαντώνη. Και αυτός θυμάται καλά: θραύσματα αναμνήσεων, θολές μνήμες της παιδικής ηλικίας συχνά διαστίζουν τη σκέψη του: εικόνες του ποταμού Μπαχλούι, ένα προαύλιο στο Ιάσιο, η μορφή ενός επιστάτη. Κάποια στιγμή σε μια ακτή της Αγγλίας αρχίζει να μιλάει συλλαβιστά στα ρουμανικά. Στο τέλος κάποια επίσημα χαρτιά και μια μετεγχειρητική ουλή επιβεβαιώνουν, με την εγγύηση του Μέντελ, την αλήθεια.

Στο βάθος της αφήγησης το δράμα των χιλιάδων ορφανών παιδιών που αποκάλυψε η πτώση του καθεστώτος Τσαουσέσκου, όταν οι νόμοι του τελευταίου εναντίον των αμβλώσεων είχαν γεμίσει τα ορφανοτροφεία με παιδιά που οι γονείς τους δεν μπορούσαν να μεγαλώσουν.

Ο Παπαντώνης σκορπίζει τις σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές του εντός του βιβλίου. Από τα πρώιμα πειράματα του Λεβίν, κατά τη δεκαετία του 1950, σε ποντίκια, μέχρι τις πρόσφατες έρευνες των Νέλσον και Ντρούρι για τα αναπτυξιακά προβλήματα και τις συναισθηματικές διαταραχές στα ίδια τα «ορφανά του Τσαουσέσκου», όταν για πρώτη φορά έγινε αποδεκτή μια απευθείας αιτιακή σχέση (σε επίπεδο DNA) ανάμεσα σε προβλήματα της παιδικής και ώριμης ηλικίας. Πολλά παιδιά κατέληξαν άστεγοι ή βρήκαν τον δρόμο της υιοθεσίας στο εξωτερικό.

Ενστικτώδης αντίδραση ή επίκτητο χαρακτηριστικό η στοργικότητα; Πώς επιδρά η γενετική καταγωγή στην καθημερινότητά μας; Μπορούμε να πούμε ψέματα στον εαυτό μας για τον εαυτό μας; Τι δείχνει τελικά το διπλό «πείραμα» του Ν.[ικόλαου- Νικολάε] στα πειραματόζωα του εργαστηρίου αλλά και τον εαυτό του; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέτει ο τραγικός ήρωας του «Καρυότυπου» στους αυτιστικούς μονολόγους του, εκεί όπου, προσπαθώντας να αυτοπροσδιοριστεί, κονταροχτυπιέται με την αλήθεια, μηρυκάζει προσωπικά τραύματα και ανασφάλειες, μιλώντας «σαν τα μωρά μόνος του», ή επινοώντας φανταστικούς δίδυμους συνομιλητές (με τρόπο που θυμίζει Ροθ και Φάις).

Εντεχνα δομημένη η αφήγηση, πειστική η εμμονική προσωπικότητα του κεντρικού χαρακτήρα, ρυθμός, χιούμορ, δραστική συγκίνηση και όχι μελοδραματισμός, στην πρώτη νουβέλα (είχαν προηγηθεί βραβεύσεις σε διαγωνισμούς διηγήματος: «Είμαστε όλοι μετανάστες», Πατάκης 2007 - «11 λέξεις», Καλέντης 2013) του βιολόγου Ακη Παπαντώνη.

«Καρυότυπος»/Νουβέλα/Κίχλη, 2014, σελ. 117

Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

Θεράπων της επιστήμης της «γλωσσικής βιολογίας», αν και «χαμηλόβαθμος υπηρέτης της», τουτέστιν μεταφράστρια, η πολυβραβευμένη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου υπογράφει επίσης το πρώτο της βιβλίο. Θραύσματα αυθόρμητων σκέψεων, εκκρεμείς αυτοσχεδιασμοί, εύστοχοι αφορισμοί, πυρήνες διηγημάτων και μικροδιηγήματα, χωρισμένα σε εφτά ενότητες. Ολα ανέβηκαν στην προσωπική σελίδα της συγγραφέως στο Facebook κατά την τελευταία τριετία.

Αν η πρώτη ενότητα δίνει τον τόνο και εισάγει τον εαυτό της και τον «άλλο εαυτό» της (1. «Το πρώτο πρόσωπο»), ακολουθούν τα πράγματα (2. «Αυτά») και τα πρόσωπα (3. «Αυτοί»), συμπρωταγωνιστές της σε μια «τρελή» καθημερινότητα, που δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από τη μυθοπλασία. Επονται λοξές ματιές στο εργαστήρι της δουλειάς της (4. «Της μετάφρασης»), τον χρόνο (5. «Εντοιχισμένη ενηλικίωση»), προσπάθειες εμπλουτισμού των λεξικών με εξαίρετα παραδείγματα πορτμαντό λέξεων (6. «Εκτός λεξικού») και, τέλος, μεγαλύτερες και συναρπαστικότερες αφηγηματικές ενότητες (7. «Ιστορίες από το Σαχλαμαράν»). Κυριολεξία και μεταφορά αντιμεταθέτουν τη λειτουργία τους, οι μηχανισμοί της αβλεψίας και του λάθους κυριαρχούν, οι ελεύθεροι συνειρμοί απογειώνονται. Αποσπασματικές εικόνες τού σήμερα, της ζωής σε μια μεγάλη πόλη και της διαδικτυακής πραγματικότητας που όλο και περισσότεροι μοιραζόμαστε ως αναπόσπαστο μέρος της εργασίας και της καθημερινότητάς μας.

Ολα δοσμένα με καταλυτικό χιούμορ και υποδόρια ειρωνεία, σαρκασμό και αυτοσαρκασμό, δηλαδή τους βασικούς εκείνους βιολογικούς μηχανισμούς που αναπτύσσει ο άνθρωπος για να καταφέρει να επιβιώσει σε περιόδους «κρίσης». Παράλογες και παράδοξες μινιατούρες, τα ακαριαία κείμενα της Ζαχαριάδου συνομιλούν συχνά με το φανταστικό για να μας υπενθυμίζουν «τη βασική περί του βίου αλήθεια», όπως κάνουν κάπου στην αρχή τους τα βιβλία και οι ταινίες που αγαπά η ίδια: «Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας».

«Το παρόν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας»/Πόλις, 2014, /σελ. 190