Η κιβωτός ενός μεγάλου σκηνοθέτη

Δύσκολα μπορεί να μεταφερθεί αλλιώς η αξία του Τόμου ως εκδοτικού εγχειρήματος αλλά και θεσμικού χαράκτη. Ο ίδιος απλώνεται σε οργανικά δεμένα μεταξύ τους μέρη, που το καθένα συμπληρώνει από τη μεριά του και μια διαφορετική πτυχή στο πρόσωπο του δασκάλου, σκηνοθέτη και ταγού της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς μας.

Προηγείται το «Χρονολόγιο» της πορείας του, επιμελημένο από τον σταθερό και για πολλά χρόνια στενό συνεργάτη του, καθηγητή σήμερα του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, Παναγιώτη Μιχαλόπουλο. Παρουσιάζονται σε αυτό όλες οι σκηνοθεσίες και δημοσιεύσεις του στα διάφορα θέατρα εντός και εκτός της χώρας, μέχρι τον τελικό ελλιμενισμό του στον κατεξοχήν χώρο της όψιμης δημιουργίας του, στο ιστορικό «Αμφι-Θέατρο». Το πρώτο αυτό μέρος ολοκληρώνεται με αποσπάσματα συνεντεύξεων, στα οποία μεταφέρεται πέρα από τη φωνή η αύρα της παρουσίας του.

Το επόμενο μέρος αφορά τη μορφή του Ευαγγελάτου στον ορίζοντα σημαντικών καλλιτεχνών, διανοούμενων και επιστημόνων. Εδώ θα βρούμε σημαντικά κείμενα (επιλεγμένα μάλιστα από τον ίδιο), το καθένα από τα οποία δίνει μια διαφορετική διάστασή του ως λόγιου και καλλιτέχνη. Ενδεικτικά αναφέρω τις καταθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη, της Κικής Δημουλά, του Κωνσταντίνου Σβολόπολου, του Αγγελου Δεληβορριά, του Κώστα Γεωργουσόπουλου κ.ά. Ξεχωριστή σημασία έχουν οι αναφορές-μελετήματα που προεκτείνονται πέρα από τη μαρτυρία σε συγκεκριμένες νησίδες της προσφοράς του στο θέατρο και στα γράμματα: της Ελένης Γουλή, της Καίτης Διαμαντάκου, της Κωνστάντζας Γεωργακάκη, του Γιώργου Λεωτσάκου κ.ά. Εντελώς ξεχωριστή και η σεμνή αναφορά της αφοσιωμένης συντρόφου του στα τελευταία χρόνια της ζωής του, Χριστιάννας Μαντζουράνη (συν-επιμελήτριας του Τόμου), που παρουσιάζει το χρονικό της πολυσχιδούς «συνάντησης» του σκηνοθέτη με ένα από τα πλέον εμβληματικά πρόσωπα της πορείας του, τον Βιτσέντζο Κορνάρο.

Το μέρος που ακολουθεί είναι το εκτενέστερο και οφείλεται στους δύο επιμελητές του Τόμου, μα και στον στενό συνεργάτη του σκηνοθέτη καθ’ όλο τον καλλιτεχνικό του βίο, Γιώργο Πάτσα. Ο τελευταίος επέλεξε από τη θέση του καλλιτεχνικού επιμελητή και με τη φροντίδα αληθινού φίλου το οπτικό υλικό από τις θεατρικές εργασίες του σκηνοθέτη σε όλο το φάσμα του χώρου: αρχαίο δράμα, νεοελληνικό θέατρο, λυρικό θέατρο, θέατρο στην Ελλάδα και το εξωτερικό (σε περιοδείες και μετακλήσεις), θέατρο στο κέντρο και την περιφέρεια, σε θέατρα θεσμικά, φεστιβάλ και πρωτοδημιούργητες εστίες τέχνης.

Ο αριθμός των παραγωγών ξεπερνά τις 200 σε διάστημα άνω των 50 χρόνων, δίνοντάς μας τον απίθανο διαιρέτη των 4 παραγωγών καθ’ έτος – προσφορά που ωστόσο δεν παραπέμπει σε ευκολίες ή μανιέρες αλλά στο κέντρο μιας προσωπικότητας χωρίς προηγούμενο ως προς το μόχθο και τον πληθωρισμό της, ως προς την ποικιλία των προσκλήσεων που η ίδια πρόσφερε και αποδέχτηκε. Ας σημειωθεί πως κάθε πληροφορία για τις παραγωγές κρύβει μια αυτόνομη εργασία τεκμηρίωσης, που σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησε τους επιμελητές της μακριά και σε μέρη απρόσμενα. Οπωσδήποτε μπορούμε να υποθέσουμε πως με τη δική τους δουλειά, το μέρος της εργογραφίας και παραστασιογραφίας του σκηνοθέτη έχει οριστικά ολοκληρωθεί.

Το τελευταίο μέρος του Τόμου παρουσιάζει -δύσκολο εγχείρημα κι αυτό- αποσπάσματα της κριτικογραφίας που συνόδευσε τον σκηνοθέτη από την αρχή ώς το τέλος της διαδρομής του. Εχει ενδιαφέρον εδώ να δούμε την τελική πτυχή της προσωπικότητάς του, εκείνη του «ταγού» της εποχής του. Γιατί ο Ευαγγελάτος με το έργο του πρόσφερε στη γενιά του έργα και συγγραφείς, συγκινήσεις και νέους δρόμους έκφρασης. Ο σκηνοθέτης με τις γόνιμες και κάποτε «παλαβές» ιδέες περί ανεβάσματος των κλασικών θα γίνει παράδειγμα καλλιτέχνη που θέτει ερωτήματα και χαράζει διαδρομές, «κοντά στον λαό» και την ίδια στιγμή από τη θέση του σηματωρού του.

Ομως ο Τόμος χαρίζει και κάτι ακόμη στο οποίο θέλω να σταθώ. Την εντύπωση ότι ο Ευαγγελάτος δεν υπήρξε μόνο δημιουργός μα και πρότυπο ενός βίου αγαθού, στον οποίο τέχνη και γράμματα συνάδουν με την κομψότητα, την ευγένεια, την έγνοια για τον άνθρωπο. Χωρίς αυτά, που η παρούσα έκδοση του ΜΙΕΤ επίσης τιμάει, η πορεία του Σπύρου Α. Ευαγγελάτου δεν θα συναντούσε ποτέ την αναγνώριση που σήμερα τόσο διευρυμένα γνωρίζει.