Το «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον Θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον δημοσιεύτηκε το 1937 και εξερευνά τη διαδρομή της Τζέινι Κρόφορντ, μιας μαύρης γυναίκας του Νότου στις αρχές του εικοστού αιώνα. Μέσα από την εκμυστήρευση/απολογισμό της ηρωίδας στη φίλη της Φίμπι, μας παρουσιάζει τα κατάλοιπα της δουλείας, τη συναισθηματική καταστολή της, αλλά και την εξέλιξή της μέσα από αγωνιώδεις συγκρούσεις και σκληρές αντιπαραθέσεις με τις προσδοκίες των άλλων.
Η Τζέινι κατατρύχεται από μια αποκαλυπτική στιγμή της εφηβείας της, όταν έγινε μάρτυρας της γλυκιάς ένωσης ανάμεσα σε ένα λουλούδι και μια μέλισσα, τότε «άκουσε την άηχη φωνή των πάντων», εξιδανικεύει τον γάμο ως την ύψιστη έκφραση της ζωής. Ωστόσο, ύστερα από τρεις γάμους, διαψεύδεται και παραμένει ασυντρόφευτη, στη «συμπαντική μοναξιά της». Ομως, η κάθε απόπειρά της να ζευγαρώσει της παρέχει μοναδικές γνώσεις για τον έρωτα, την ανεξαρτησία, την κοινωνική υποκρισία καθώς και για την ίδια τη δύναμή της, ενισχύοντας τα αιτήματα για αυτοδιάθεση και αυτονομία.
Το μυθιστόρημα συλλαμβάνει, επίσης, το πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, καθώς και τα καυτά θέματα της φυλής, του φύλου και των ταξικών ανακατατάξεων μετά την κατάργηση της δουλείας. Η ιστορία της Τζέινι είναι μια εξερεύνηση της ταυτότητας, της μνήμης και της αυτοδιαχείρισης σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από τις ρατσιστικές και τις φυλετικές προκαταλήψεις.
Ο Λόγκαν, ο πρώτος της σύζυγος -η Τζέινι τον παντρεύτηκε παρά τη μεγάλη ηλικιακή διαφορά έπειτα από απαίτηση της γιαγιάς της η οποία και τη μεγάλωσε καθώς η μητέρα της είχε εξαφανιστεί και ο πατέρας της δεν την αναγνώρισε ποτέ- την κακομεταχειρίζεται. Τον εγκαταλείπει για τον φιλόδοξο Τζόντι, τον οποίο ακολουθεί με αναγεννημένη ελπίδα, όμως καταλήγει να κρατάει το μαγαζί του σε έναν οικισμό μαύρων ενώ ο ίδιος, φιλόδοξος και φιλοχρήματος, εξελίσσεται σε δεσποτική φιγούρα. Η Τζέινι δουλεύει σκληρά και ανακαλεί τα λόγια της γιαγιάς της: «Ο λευκός πετάει κάτω το φορτίο και λέει στον νέγρο να το μαζέψει. Αυτός το μαζεύει επειδή πρέπει, επειδή δεν το βαστάει. Το φορτώνει στις γυναίκες του. Η γυναίκα είναι το μουλάρι του κόσμου, απ’ όσα έχω δει».
Μετά τον θάνατο του Τζόντι, η Τζέινι απαρνιέται τις υλικές φιλοδοξίες των δύο πρώτων συζύγων της και επιτρέπει στον εαυτό της να ερωτευθεί τον Μπισκότο, έναν άντρα φτωχό και κατά πολύ νεότερό της που όμως της προσφέρει τον έρωτα και τη χαρά της ζωής. Ο Μπισκότος λειτουργεί σαν καταλύτης που οδηγεί την Τζέινι σε μια μεγαλύτερη αυτογνωσία. Μαζί του παίρνει μέρος σε εμπειρίες που κάποτε ήταν αποκλειστικά για άντρες, της χαρίζει την απόλαυση μιας ισότιμης σχέσης, γελούν και παίζουν μαζί, μοιράζονται τις δουλειές και τις αποφάσεις και όταν πυκνώνουν τα σύννεφα στη σχέση τους μαθαίνουν να λύνουν τις διαφορές τους με τη συζήτηση.
Η κορύφωση του μυθιστορήματος έρχεται με την ωριμότητα της Τζέινι ύστερα από μια θεομηνία όπου υποχρεώνεται να υπερασπιστεί τον εαυτό της και να πετύχει αυτό που πάντα λαχταρούσε - να ακουστεί. Επειτα από αυτή την τραγική εμπειρία αρχίζει και η εκμυστήρευση στη φίλη της, τότε ακούμε κι εμείς τη μυστική φωνή της: «Ο άνεμος επέστρεψε με τριπλάσια μανία και το φως έσβησε για τελευταία φορά. Κάθονταν παρέα με τους άλλους σε άλλες καλύβες, με τα μάτια τους να αγωνίζονται να δουν τους πρόχειρους τοίχους και την ψυχή τους να αναρωτιέται αν ο Θεός σκόπευε να μετρήσει τη δική τους ασήμαντη δύναμη ενάντια στη δική Του. Εμοιαζαν να κοιτάζουν το σκοτάδι, αλλά τα μάτια τους κοιτούσαν τον Θεό».
Η γραφή της Χέρστον έχει μια μαγική ποιότητα, η φωνή της ηρωίδας της ενσωματώνει στοιχεία της αφροαμερικανικής προφορικής παράδοσης και της κουλτούρας του Νότου. Η μοναδικότητα της Τζέινι και η εναντίωση στις κοινωνικές νόρμες καθιστούν το μυθιστόρημα κομβικό τόσο για την αφροαμερικανική όσο και για τη φεμινιστική λογοτεχνία. Η βαρύτητα του μυθιστορήματος δεν συνίσταται μόνο στις θέσεις της ηρωίδας αλλά και στο ιδιαίτερο ύφος, στην ιδιοφυή στιλιστική οικονομία και στην αναπάντεχη χρήση της μεταφοράς που μας δίνει την ιστορία μέσα από ένα φρέσκο βλέμμα. Μια μοναδική μουσικότητα διέπει ολόκληρο το βιβλίο και μια συνεχόμενη ρίμα τους διαλόγους - ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα η απόδοσή του στη γλώσσα μας. Το μυθιστόρημα θεωρείται πλέον κλασικό, συνεχίζει να τροφοδοτεί τη συζήτηση για την αφροαμερικανική λογοτεχνία και να εμπνέει πλήθος συγγραφέων, όπως την Αλις Γουόκερ η οποία και γράφει το επίμετρο.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας