Στην κόψη μύθου και ιστορίας

Δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι από την περιφέρεια, η Χαρά Νικολακοπούλου (Καλαμάτα) και ο Σπύρος Μπρίκος (Πρέβεζα), ανατρέχουν στον μύθο και την ιστορία αντίστοιχα για να αναπτύξουν το αφηγηματικό τους υλικό.

Πολλές φορές έχω θαυμάσει τη γοητευτική, φωνητική και σημασιολογική εμβέλεια των ιατρικών όρων: «Πλήρης ρήξη του υπερακανθίου συνδέσμου», πολυτραυματίας, οσφυονωτιαία παρακέντηση, αχίλλειος τενοντίτιδα, «οι ώμοι του είχαν μιαν ομοιόμορφη γράμμωση στο ύψος του δελτοειδούς μυός»∙ αυτήν τη σχεδόν γητευτική ευφωνία απολαμβάνει εκτός των άλλων ο αναγνώστης στην πρώτη πεζογραφική εμφάνιση του (Βιοπαθολόγου) Σπύρου Μπρίκου. Διηγήματα χαρακτηρίζει ο ίδιος τα ιδιότυπα κείμενά του, που ξεδιπλώνονται άλλοτε ως δίζυγα περιστατικά –ένα ιατρικό, ένα ιστορικό– και άλλοτε ως μύθοι από τους οποίους δεν λείπει το επιμύθιο με τη μορφή ιατρικής γνωμάτευσης κάποτε. Η ιστορία και η ιατρική συνάπτονται με τη λογοτεχνία.

Τα διηγήματα μοιράζονται σε τρεις ενότητες που ανταποκρίνονται σε τριμερή διαίρεση του ανθρωπίνου σώματος (Κεφαλή, Σώμα, Ακρα), συν Ιατρόλεξο για τους ιατρικούς όρους που χρησιμοποιούνται και Ιστορική αναδρομή με πληροφοριακό υλικό για την αντιστασιακή και αντιφασιστική ιστορία στην Ηπειρο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Χαρακτικά από τις ανατομικές σπουδές στο ανθρώπινο σώμα του Λεονάρντο ντα Βίντσι και έργα άλλων καλλιτεχνών αναφερόμενα στο προαιώνιο ανθρώπινο πάθος (Aνδρέα Mαντένια «Επιτάφιος θρήνος», Gustave Moreau «Προμηθέας» και Ιερώνυμου Μπος «Το πλοίο των τρελών») ολοκληρώνουν την έκδοση.

Ο Μπρίκος επιλέγει τον παραμυθικό λόγο της αλληγορίας, του μύθου και της παραβολής συχνά εναλλάσσοντάς τον με τη ρεαλιστική γραφή, αλλά και κάποια υπερρεαλιστική ευφορία, με χρονικές ανατροπές και ιστορικά παράδοξα «Το ιατρικό παράδοξο και το ιστορικό παράδοξο. Ενα και το αυτό. Το χάσμα της Ιστορίας και το Αδικαίωτο. Ενα και το αυτό» (σ. 37). Ο Μπρεχτ, ο Σβομπ και από τους δικούς μας ο Γιώργος Χειμωνάς και ο Αργύρης Χιόνης υπόκεινται στο γνωστικό υπόβαθρο του συγγραφέα.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι από τα διηγήματα του Μπρίκου λείπει το ερωτικό στοιχείο, πλεονάζει όμως η αγάπη. Εκεί θέλει να ρίξει το βάρος της αφήγησής του. Με το πάθος παλιού ιδεολόγου αριστερού οραματίζεται έναν κόσμο αγάπης, επικοινωνίας, προσφοράς και ανεξάρτητης σκέψης, ο οποίος αρνείται την «ιστορική αφασία και τον κοινωνικό αυτισμό». Ποντάρει πολύ στην αλληλοεπίδραση και την οργανική σχέση που έχουν οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και το περιβάλλον στην υγεία και την ψυχοσωματική ισορροπία των ανθρώπων.

Το υλικό του, σε κοφτό μικροπερίοδο λόγο, αρθρώνεται μέσα σ’ ένα κλίμα «Ατοπίας και Ουτοπίας», όπως στο ομώνυμο διήγημα (σ. 67). Η ανομοιογενής μορφικά εικόνα των κειμένων, κάποτε άκαιρη, με σκόρπιες κεφαλαιογράμματες λέξεις χωρίς εμφανή λόγο, ευτυχώς δεν πλήττει την εσωτερικά αρραγή σύνδεση των αφηγημένων.

Ενας ακόμη «οροθετικός της γραφής», κατά τη δική του ορολογία «οροασύμβατος μέσα στην κοινωνία στην οποία ζούμε».

Με φιλολογικές σπουδές, επταετή θητεία στη διαφήμιση ως κειμενογράφος και ιδιαίτερη τριβή στη δημιουργική γραφή (μεταπτυχιακές σπουδές, βιβλίο με τίτλο «Η δημιουργική γραφή στο γυμνάσιο», και δικό της εργαστήρι στην Καλαμάτα, όπου ζει) η Χαρά Νικολακοπούλου κάνει την παρθενική της εμφάνιση στη λογοτεχνία με δύο νουβέλες στεγασμένες υπό τον τίτλο Μέλισσες ιέρειες.

Η αλαφροΐσκιωτη δασκάλα Φιλομήλα στην πρώτη και η ανήσυχη χωρίς όνομα ταξιδεύτρια της ερήμου στη δεύτερη, αντιπαλεύουν με τον ασφυκτικό τους περίγυρο και προσπαθούν να ξεφύγουν αναζητώντας την ταυτότητα του φύλου τους.

Φαντασία και πραγματικότητα, ψέμα και αλήθεια, μύθος και ζωή, συνυπάρχουν στις νουβέλες της Νικολακοπούλου συχνά χωρίς ευδιάκριτα όρια. Στην πρώτη νουβέλα, την ομότιτλη με το βιβλίο, τα γεγονότα εκτυλίσσονται στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα – το 1954 διορίζεται η Φιλομήλα στην απομονωμένη επαρχιακή κωμόπολη δασκάλα και την ξανασυναντάμε τριάντα και πλέον χρόνια μετά στο άδοξο πικρό της τέλος.

Ενδιαμέσως παρακολουθούμε τη μυστηριώδη εξαφάνιση τεσσάρων δωδεκάχρονων κοριτσιών που συγκλονίζει την επαρχία και τις απεγνωσμένες προσπάθειες ανεύρεσής τους.

Η συγγραφέας πατά στον μύθο για να εξηγήσει την πραγματικότητα. Παραμυθικές υπερβολές και μυθολογικά δάνεια από το όνομα (Φιλομήλα) της δασκάλας και τον μύθο των μικρών άρκτων που ήταν ιέρειες της θεάς Αρτέμιδος στη Βραυρώνα, μέχρι το ομηρικό μαντίλι της Λευκοθέας και τις ξωτικιές νεράιδες των βουνών.

Είτε η ανέραστη δασκάλα, όμως, είτε οι πράξεις, οι σκέψεις, οι πρώιμες μεταφυσικές ανησυχίες και η κατάληξη των τεσσάρων κοριτσιών βρίσκονται στο κέντρο της αφήγησης, τη συγγραφέα απασχολεί η μορφή και η τύχη της γυναίκας στον κοινωνικό της περίγυρο.

Επισημαίνονται με επιτυχία συνήθειες, τρόποι διαβίωσης αλλά και αντιλήψεις της επαρχίας. Αδημονία για τη συνέχεια, έκπληξη και αστυνομικό σασπένς χαρακτηρίζουν τα κείμενα της Νικολακοπούλου.

Στη δεύτερη νουβέλα με τίτλο «Ως το μεγάλο ωκεανό», πάλι μια γυναίκα, που θέλει να είναι ελεύθερη, περιπλανιέται στην έρημο ψάχνοντας τη μεγάλη φυγή στον ανοιχτό ωκεανό. «Την έρημο που δεν έχει γωνίες» και σε τρελαίνει με την αβάσταχτη απεραντοσύνη της. Οσοι έχουν ζήσει την εμπειρία της ερήμου συγκινούνται από την έξοχη αναπαράσταση της συγγραφέως.

Η αφήγηση, κοφτή και σίγουρη, με ένθετες ποιητικές ανάσες, αξιοποιεί το σχήμα της μεταφοράς, εμπλουτίζεται από τη σοφία του λαϊκού λόγου και διακρίνεται για την εναργή απόδοση του έρωτα, της μοναξιάς και του θανάτου.

Η αναζήτηση της αυτογνωσίας μέσα από την εμπειρία, με αμφίβολα αν όχι καταστροφικά αποτελέσματα όμως, αποτελεί επίσης σημαντικό μέλημα της Νικολακοπούλου.