Παράγουν τα πουλιά ηχώ;

«Ο ποταμός της λήθης» όπως κυκλοφόρησε στα ελληνικά το «The echo maker» (2006) είναι το ένατο μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Ρίτσαρντ Πάουερς. Γεννημένος το 1957 στο Ιλινόις των ΗΠΑ, ο Πάουερς, παρόλο που θεωρείται ένας από τους καλύτερους συγγραφείς της γενιάς του, είναι σχετικά άγνωστος στο πλατύ κοινό.

Ο τρόπος γραφής του αλλά και η θεματολογία των έργων του -η έρευνα για τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης, της γενετικής, ακόμα και η όπερα είναι κάποια από τα θέματα που τον απασχόλησαν στα προηγούμενα μυθιστορήματά του- απαιτούν την επισταμένη, την τεταμένη προσοχή του αναγνώστη.

Στο ανά χείρας μυθιστόρημα ο συγγραφέας καταγίνεται με τον ανθρώπινο εγκέφαλο, τη συνείδηση, το εγώ, τη μνήμη και τη λήθη. Είναι ο ανθρώπινος νους και αυτό που αποκαλούμε συνείδηση μια σειρά συνδέσεων των εγκεφαλικών νευρώνων; Τι τελικά συμβαίνει με τη σύγχρονη επιστήμη του εγκεφάλου; Εχει καταφέρει να δώσει απαντήσεις στα υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου; Οχι, απαντά ο Πάουερς μέσα από την ιστορία του νεαρού κεντρικού ήρωα του βιβλίου του, του Μαρκ Σλούτερ.

Ο Μαρκ τραυματίζεται σοβαρά στο κεφάλι σε ένα τρομακτικό αυτοκινητικό ατύχημα κοντά στον ποταμό Πλατ της Νεμπράσκα στις κεντρικές Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Στην αρχή η κατάστασή του δεν φαίνεται ανησυχητική, ξαφνικά όμως πέφτει σε κώμα.

Οταν συνέρχεται, διαγιγνώσκεται ότι έχει σύνδρομο Κάπγκρας, μια παράξενη εγκεφαλική βλάβη που τον κάνει να πιστεύει ότι όλα τα κοντινά και αγαπημένα του πρόσωπα, τα ζώα, αλλά και τα μέρη, είναι σωσίες των πραγματικών.

Ο Μαρκ θυμάται τους κοντινούς του ανθρώπους, αλλά συναισθηματικά δεν μπορεί να τους νιώσει οικείους του, οπότε θεωρεί ότι είναι αντίγραφα των πραγματικών, επειδή δεν του προκαλούν το «σωστό» συναίσθημα. Η κατάστασή του αποδιοργανώνει τελείως την αδελφή του, Κάριν, που έρχεται να του συμπαρασταθεί.

Η Κάριν βρίσκει ένα χειρόγραφο σημείωμα αφημένο στο κομοδίνο του δωματίου του Μαρκ στο νοσοκομείο. Αυτό το σημείωμα, οι γραμμές του οποίου αποτελούν και τους τίτλους των κεφαλαίων του μυθιστορήματος, λειτουργεί ως άτυπη πυξίδα στην αστυνομικής υφής πλοκή, αλλά και στη μυστηριώδη ταυτότητα του συγγραφέα, που αποκαλύπτεται μόνο στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου.

Η κατάσταση του Μαρκ οδηγεί στα άκρα, εκτός από τον ίδιο, την Κάριν, καθώς και τους υπόλοιπους χαρακτήρες του μυθιστορήματος, δίνοντας συγχρόνως τη δυνατότητα στον Πάουερς να ενδοσκοπήσει μοναδικά τους ήρωές του.

Η Κάριν, ο διάσημος νευροεπιστήμονας και συγγραφέας βιβλίων εκλαϊκευμένης νευρολογίας Τζέραλντ Βέμπερ (αναγωγή του οποίου είναι ο διάσημος Oliver Sacks), η παράξενη νοσοκόμα του Μαρκ, Μπάρμπαρα, αλλά και οι φίλοι του δοκιμάζονται. Η δοκιμασία αυτή θα τους αλλάξει και θα τους ωθήσει να συνειδητοποιήσουν πολλά για τις μεταξύ τους σχέσεις αλλά και για τις σχέσεις τους με το φυσικό τους περιβάλλον.

Η φύση, ο ποταμός Πλατ και κυρίως οι καναδικοί γερανοί, τα πουλιά που εδώ και εκατομμύρια χρόνια σταθμεύουν στο ίδιο μέρος του ποταμού κατά τη διάρκεια του μεγάλου αποδημητικού τους ταξιδιού, πρωταγωνιστούν επίσης στο αλλόκοτα συναρπαστικό αυτό μυθιστόρημα.

Οι «echo makers» (αυτοί που δημιουργούν ηχώ), όπως ονόμασαν αυτά τα πουλιά οι Ινδιάνοι της περιοχής λόγω των περίεργων ήχων που παράγουν, είναι η δεσπόζουσα μεταφορά της μυθοπλασίας του Πάουερ. Είναι ο Μαρκ αλλά και οι υπόλοιποι χαρακτήρες της ιστορίας echo makers; Η ερώτηση αυτή τίθεται στον αναγνώστη.

Οι γερανοί, ο ποταμός, το νερό, η φύση και οι αμφιβολίες για τα όρια της επιστήμης υφαίνουν τον καμβά της ιστορίας με το απροσδόκητο τέλος. Και είναι πράγματι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο ο Πάουερς καταφέρνει να συνυφάνει τα τόσο ανόμοια υλικά του και να δημιουργήσει μια συνεκτική, ρέουσα αφήγηση.

Το βιβλίο κέρδισε δικαίως το National Book Award το 2006 και προτάθηκε επίσης για το βραβείο Pulitzer. Η μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου, ανάγλυφη και πειστική, δίνει την ευκαιρία στον Ελληνα αναγνώστη να απολαύσει ίσως το καλύτερο μυθιστόρημα του σπουδαίου αυτού Αμερικανού συγγραφέα.