Τα χρυσά βατόμουρα και η Μαρία Κάλλας*

Το χρυσό άγαλμα της Μαρίας Κάλλας προκάλεσε πλήθος αρνητικών σχολίων ήδη από τα αποκαλυπτήριά του την περασμένη εβδομάδα στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου από τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη, τον υφυπουργό Πολιτισμού Νίκο Γιατρομανωλάκη και την πρόεδρο του Ελληνικού Συλλόγου «Μαρία Κάλλας», Λιάνα Σκουρλή.

Το εκκωφαντικό χρυσό του χρώμα, η ελάχιστη σχέση με την πραγματική μορφή της τραγουδίστριας της όπερας, η πομπώδης στάση του αγάλματος σχεδόν προκαλούν αυτόν που το βλέπει να το σχολιάσει. Να το παρομοιάσει με ρομπότ επιστημονικής φαντασίας ή με λοιπά εξαμβλωματικά στραφταλίζοντα αντικείμενα. Να οικειοποιηθεί την εκτός κλίμακας φιλαρέσκεια του αγάλματος ως παρωδία.

Και πράγματι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (στα οποία ο σχολιασμός του αγάλματος σχεδόν μονοπώλησε το ενδιαφέρον) μοιάζουν να λειτουργούν ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση.

Περιγράφουν μια κυριολεξία που δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή με μεταφορές ή παρομοιώσεις ώστε να τη νοηματοδοτήσουν από την αρχή. Περιγράφουν ένα αντικείμενο ως αυτό που όντως είναι και πάντοτε σε σχέση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα εντός της οποίας βρίσκεται και δεν του επιτρέπουν να παριστάνει, να ενσαρκώνει ή να μιμείται προθέσεις, πόζες ή ανεδαφικές προσδοκίες.

Η ειρωνεία και ο σαρκασμός ήταν πάντοτε μια βίαιη επιστροφή στην κυριολεξία, ακόμα και σε έναν κόσμο που οι λέξεις και οι όψεις έχουν διαστρεβλωθεί σε υπερθετικό βαθμό.

Στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου το συγκεκριμένο άγαλμα σου δίνει την εντύπωση πως το έσκασε από κάποιο από τα παραπλήσια μαγαζιά με τα τουριστικά. Πως κατάφερε να το σκάσει από τη βιτρίνα όταν ο ιδιοκτήτης ήταν απασχολημένος με τους πελάτες, να ανηφορίσει τον δρόμο και αναπνέοντας τον αέρα της ελευθερίας να αποκτήσει μια κραυγαλέα πόζα. Και μέσα σε αυτή την πόζα να αποκαλύψει όλη την ασχήμια που εμπεριέχει το χρυσάφι.

Τη συμπύκνωση και την προβολή του πλούτου. Και μαζί της ματαιοδοξίας, της επίδειξης και της πιο φθαρτής και φθαρμένης λάμψης. Με τη διακριτικότητα της Χρυσής Ορδής και την κομψότητα του χρυσού δοντιού.

Φυσικά, δεν είναι μόνο το χρυσάφι ή η στάση του αγάλματος αυτά που κάνουν το άγαλμα να μοιάζει αλλοπρόσαλλο. Είναι και το ίδιο το περιεχόμενο, η αναπαράσταση της μορφής της Μαρίας Κάλλας. Το ζήτημα δεν είναι φυσικά πως το συγκεκριμένο άγαλμα δεν εμφανίζει κάποια ομοιότητα με την πραγματική όψη της Κάλλας.

Το θέμα είναι πως αυτό που απεικονίζει βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την ίδια την ουσία της τέχνης της, την αρμονία και το συναίσθημα, το βάθος και τη ζωή. Ψυχρό και απαστράπτον το άγαλμα μοιάζει με μια κακόγουστη πόζα μεγαλείου στο κέντρο μιας σκυμμένης εποχής. Μια υπερβολή φτιαγμένη για να ποδοπατά την κάθε συμμετρία, την κάθε χροιά και ηχόχρωμα. Περισσότερο ένταση παρά μελωδία, περισσότερο άναρθρη κραυγή παρά τραγούδι.

Αν θέλουμε βέβαια να είμαστε ειλικρινείς υπάρχει μια αντιστοιχία την οποία το άγαλμα καταφέρνει να αποτυπώσει στην εντέλεια. Είναι αυτή η διαστρεβλωμένη όψη που έχουμε για τους Ελληνες καλλιτέχνες που καταφέρνουν κάτι εκτός των στενών συνόρων της στενής πατρίδας. Αυτή η κωμική αίσθηση δέους (όμοια με την αίσθηση δέους απέναντι στην αρχαία ιστορία) που μας κάνει να θαυμάζουμε χωρίς να γνωρίζουμε, να αποθεώνουμε χωρίς να καταλαβαίνουμε, να αποδεχόμαστε άνευ όρων αυτό που αγνοούμε επιδεικτικά.

Δεν μας ενδιαφέρουν τα επιτεύγματα των καλλιτεχνών όσο η συγγενική μας σχέση με αυτά. Ακόμα περισσότερο η απόδειξη της σχέσης αυτής. Μέσα από ονοματοδοσίες οδών και σταθμών του μετρό, μέσα από γραμματόσημα και απεικονίσεις χαρτονομισμάτων, μέσα από αγάλματα που έχουν ανάγκη τον υποτιτλισμό κάποιας επιγραφής ώστε να ανακαλύψουμε το πρόσωπο που αναπαριστούν.

Το χρυσό άγαλμα της Μαρίας Κάλλας δεν απεικονίζει μια γυναίκα ή μια σπουδαία καλλιτέχνη. Απεικονίζει την ίδια τη στρεβλή αντίληψη της πολιτείας τόσο γι’ αυτή όσο και για το έργο της. Θέλοντας έτσι να την τιμήσουν κατασκεύασαν ένα άγαλμα που απεικονίζει την απόστασή τους από αυτή.

*Τα Χρυσά Βατόμουρα είναι μια τελετή παράλληλη με αυτή των Οσκαρ που έχει ως στόχο να βραβεύσει τα χειρότερα κινηματογραφικά αποτελέσματα της κάθε χρονιάς