Σε προηγούμενα άρθρα αυτής εδώ της στήλης με τον γενικό τίτλο «Σκέψεις για την τέχνη της επόμενης μέρας» προσπαθούσαμε να προσδιορίσουμε κάποια χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει η τέχνη την επόμενη μέρα της πανδημίας.
Οχι η τέχνη γενικά, αλλά η τέχνη αυτή που θα καταφέρει να εκφράσει τόσο όσα περάσαμε (και περνούμε) όσο και τα ίδια τα προτάγματα της επόμενης μέρας. Την απουσία, τη μοναξιά, τον εγκλεισμό, την επιτήρηση και ταυτόχρονα τη συνάντηση, το ξέσπασμα και άλλα πολλά.
Καταλήξαμε στο συμπέρασμα (όπως επεξηγούμε στο β' άρθρο της σειράς) πως η κατεξοχήν τέχνη με αυτά τα χαρακτηριστικά είναι το θέατρο. Ταυτόχρονα κάναμε λόγο για τους περιορισμούς που θα προκύψουν από τις αντικειμενικές και πρακτικές δυσκολίες.
Το άρθρο αυτό επικεντρώνεται σε αυτό ακριβώς. Στο πώς δηλαδή οι δυσκολίες και οι περιορισμοί μπορούν να γεννήσουν το καινούργιο. Οχι αγνοώντας τους ή υπερπηδώντας τους, αλλά ξεπερνώντας τους ακριβώς με το να τους αγκαλιάσεις.
Η jazz γεννήθηκε ακριβώς από αυτή την ανάγκη. Μετά το τέλος του αμερικανικού εμφυλίου, ο ηττημένος Νότος ήταν γεμάτος από παρατημένα όργανα από τις διάφορες στρατιωτικές μπάντες που ακολουθούσαν τα στρατιωτικά τάγματα. Τα όργανα αυτά ήταν ξεχαρβαλωμένα. Τους έλειπαν νότες, κλειδιά, χορδές κτλ.
Οι φτωχότεροι των φτωχών, οι Αφροαμερικανοί του Νότου, έμαθαν να παίζουν με αυτά τα διαλυμένα όργανα. Για πολλούς ο jazz αυτοσχεδιασμός (η ψυχή δηλαδή της ίδιας της τέχνης) γεννήθηκε από αυτόν τον περιορισμό. Από το γεγονός πως ένα τραγούδι έπρεπε να παιχτεί ακόμα και όταν το όργανο δεν ήταν επαρκές για να το εκτελέσει. Οι μουσικοί αυτοί όχι μόνο αγκάλιασαν τον περιορισμό αλλά τον μετέτρεψαν στην αμερικανική τέχνη του 20ού αιώνα.
Ακόμα πιο έντονα η ανάγκη για τέχνη εμφανίζεται σε μία από τις θεωρίες που περιγράφουν τις ρίζες του μπλουζ. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, το μπλουζ προήλθε από τα τραγούδια των εργατών που έφτιαξαν τον σιδηρόδρομο ή των καταδικασμένων σε καταναγκαστικά έργα. Η επαναλαμβανόμενη κίνηση της εργασίας τους (το χτύπημα της βαριοπούλας στον βράχο) είναι μια κίνηση που δημιουργεί ρυθμό.
Ο ρυθμός αυτός γίνεται στιγμιαίος ρυθμός της ανθρώπινης ανάσας. Οταν στην ανάσα αυτή προστέθηκαν λέξεις, γεννήθηκε το μπλουζ. Οι εργάτες τραγουδούσαν για να κρατήσουν τον ρυθμό της εργασίας τους. Και τα λόγια που έβγαιναν αβίαστα ήταν αυτά που περιέγραφαν τα βάσανά τους, τα όνειρά τους, τη δύσκολη πορεία τους. Το μπλουζ γεννήθηκε από την ίδια την ανάγκη της περιορισμένης ανθρώπινης ζωής να αναπνεύσει.
Η πανκ και η grunge γεννήθηκαν και αυτές από μια παρόμοια ανάγκη. Σε δυο περιόδους όπου κυριαρχούσαν τα δεινοσαυρικά συγκροτήματα, τα τεράστια μουσικά θεάματα των αρρένων και το μπαρόκ-ροκ των ατελείωτων συνθέσεων, πιτσιρικάδες που δεν ήξεραν καν να διαβάζουν νότες άρχισαν να παίζουν με τα απολύτως απαραίτητα. Με τα φτηνά όργανα, τις ξεκούρδιστες φωνές τους και την άνευ όρων ανάγκη τους για δημιουργία.
Τα παραδείγματα για το πώς η ανάγκη για δημιουργία υπερπηδά τα εμπόδια είναι πολλά στην ιστορία της τέχνης. Και δεν είναι υποχρεωτικά μαζικά δημιουργήματα, αλλά πολλές φορές είναι ακόμα και ατομικές συμβάσεις.
Σε σχέση με το θέατρο δεν υπάρχει μάλλον πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα από τον ίδιο τον Σέξπιρ. Πολλές από τις καινοτομίες που χαρακτηρίζουν το ύφος του προέκυψαν ακριβώς από πρακτικές ανάγκες. Η μείξη του κωμικού με το τραγικό -ένα στοιχείο που ακόμα και αιώνες μετά έμοιαζε με θεατρική βλασφημία- προέκυψε από το γεγονός πως οι θίασοι είχαν και καθαρά κωμικούς ηθοποιούς οι οποίοι έπρεπε και αυτοί να βρουν τον ρόλο τους στην παράσταση (το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι νεκροθάφτες στον Αμλετ).
Το έντονα βίαιο στοιχείο σε πολλά από τα έργα του προέκυψε ακριβώς γιατί το θέατρο της εποχής ως θέαμα έπρεπε να ανταγωνιστεί τις κυνομαχίες, τις αρκουδομαχίες και άλλες ματωμένες διασκεδάσεις της ελισαβετιανής εποχής. Ο Σέξπιρ όχι μόνο αγκάλιασε τους περιορισμούς που του επέβαλαν, αλλά τους μετέτρεψε στα πιο μαγικά κείμενα όλων των εποχών.
Ναι, το θέατρο της επόμενης μέρας θα είναι δύσκολο, έως και αδύνατο. Με έλλειψη χρηματοδότησης, κλειστά ή κλεισμένα θέατρα, αδιανόητους περιορισμούς. Αλλά αυτή η δυσκολία μπορεί να αποτελέσει στην πραγματικότητα και τη μεγαλύτερή του δύναμη.
Ή όπως θα έλεγε και ο Σέξπιρ: «Παίξτε πανκ».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας