Η επανοικειοποίηση του δημοσίου χώρου

Και αυτή η διορία που λέγεται ζωή μπαίνει στην καινούργια φάση της. Αρση των όρων περιορισμού που τίποτα δεν κατάφεραν πέρα από το να μας εξαντλήσουν και να καταπατήσουν τα δικαιώματά μας, σταδιακή επιστροφή της ζωής, έστω με το σταγονόμετρο. Και όλα αυτά ακριβώς στη συγκυρία που τα νοσοκομεία έχουν λυγίσει και ο ιός θερίζει περισσότερο από ποτέ με προοπτική τα πράγματα να πάνε ακόμα χειρότερα.

Ολη αυτή η κυβερνητική παλινωδία θα ήταν απλώς γελοία εάν δεν πληρώναμε το κόστος της σε ανθρώπινες ζωές. Και σε φόβο. Οχι φόβο για τον ιό καθεαυτό, αλλά για το γεγονός πως μαθαίνουμε καθημερινά να ζούμε χωρίς μέριμνα, αφού η υπερπληρότητα των νοσοκομείων στο φαντασιακό μας ταυτίζεται με την απουσία τους. Η προστασία γίνεται η μόνη ετεροχρονισμένη περίθαλψή μας. Και η ευθύνη μετατοπίζεται από ένα κυνικά ανεύθυνο κράτος στην ιδιωτική στάση του καθενός μας. Οχι επειδή το διέταξε ο αμέριμνος πρωθυπουργός, αλλά επειδή η αίσθηση της κοινότητας ξεκινά από μέσα μας. Η μέριμνα, το νοιάξιμο, η αλληλεγγύη.

Δεν θυμάμαι άλλη περίοδο όπου οι έννοιες του δημόσιου και του ιδιωτικού να έχουν έρθει στην επιφάνεια με τόσο ξεκάθαρο τρόπο, να έχουν διατυπώσει τους όρους τους με τόσο εμφατικό τρόπο και να έχουν μετατοπίσει τα όριά τους τόσες πολλές φορές.

Η πανδημία ανάμεσα στα άλλα αποτελεί ένα μεγάλο εργαστήριο επανακαθορισμού. Μια διαδικασία όπου οι ζωές ψάχνουν απαντήσεις και διεξόδους απέναντι σε επιταγές και απαγορεύσεις. Γιατί η παύση της ζωής δεν μπορεί να είναι όρος για την προστασία της. Είναι απλώς το καταφύγιο της ανευθυνότητας διατυπωμένης ως αυταρχισμός.

Η ζωή λοιπόν συνεχίστηκε όλους αυτούς τους μήνες. Με κλειστά μαγαζιά, με περιφρουρημένα ωράρια, με συρματόπλεκτες διασκεδάσεις. Και δεν μιλάω εδώ για ανευθυνότητες, μιλάω για ανάγκες. Μιλώ για δραστηριότητες υπό όρους προστασίας που ταυτόχρονα αρνούνται την κατάργηση του βίου. Ετσι ο κόσμος έζησε στο ελάχιστο που περίσσεψε των περιορισμών. Στον δημόσιο χώρο. Σε παγκάκια, σε πλατείες και πάρκα. Και μέσα από αυτή τη συνθήκη προέκυψε κάτι το οποίο θα έπρεπε να είναι αίτημα εδώ και καιρό: η επανοικειοποίηση του δημοσίου χώρου.

Θυμάμαι εδώ και πολλά χρόνια αυτή την ερώτηση να κάνει τον γύρο των συζητήσεων, να περιφέρεται ως απορία από πρόσωπο σε πρόσωπο και να μην παίρνει ποτέ μια απάντηση.

Πώς γίνεται σε μια χώρα όπου το μόνο θετικό είναι το κλίμα της να μην υπάρχει μια αυτοοργανωμένη κουλτούρα εξωτερικών χώρων; Πώς γίνεται σε μια χώρα που ο καιρός σού επιτρέπει να κάθεσαι έξω σχεδόν όλο τον χρόνο, οι παρέες να μην επιλέγουν τα πάρκα αλλά τα στενά μαγαζιά, τα φαράγγια του γκρίζου ανάμεσα στις πολυκατοικίες, ακόμα και τους κακοφτιαγμένους πεζόδρομους όπου ο χώρος τσαλακώνεται μέχρι την ασφυξία; Γίνεται ο κόσμος να χρησιμοποιεί τα πάρκα σε μια Αγγλία του διαρκούς ψιλόβροχου και εδώ να επικρατεί το εξάμβλωμα της καφετέριας;

Συνήθως η μόνη απάντηση που προέκυπτε ήταν η κατάσταση του δημοσίου χώρου. Από τη στιγμή που ένα πάρκο έχει τα μαύρα του τα χάλια πώς να το χρησιμοποιήσουμε; Το θέμα όμως είναι πως η βασική αρχή για να υπάρξει ο δημόσιος χώρος είναι η χρήση του. Η απουσία μας σε πολλές περιπτώσεις λειτούργησε ως ιδανική αφορμή για την παραμέληση, την καταπάτηση και συχνά την καταστροφή του δημοσίου χώρου.

Τους τελευταίους μήνες γυρνάμε διαρκώς στο Πεδίον του Αρεως. Και ο πληθυντικός αυτός μας περιλαμβάνει όλους. Οικογένειες με παιδιά, παρέες, μοναχικότητες, μετανάστες, αθλούμενοι, σκύλοι που βγάζουν βόλτα τα αφεντικά τους. Ολες οι φυλές και όλες οι ηλικίες μαθαίνουν να συνυπάρχουν εντός της δραστηριότητας. Αυτής της παράλληλης συγχρονίας που τελικά ταυτίζεται με την ίδια τη ζωή. Αραγμα, τρέξιμο, κουβέντα, διάβασμα, περπάτημα, φλερτ, διασκέδαση. Συνάντηση. Ο δημόσιος χώρος πιο ενεργός από ποτέ.

Είναι πολλά τα διδάγματα που θα βγουν απ’ όλη αυτή την περίοδο. Πολλά τα πράγματα που θα πρέπει να χτιστούν από την αρχή, πολλές αντιλήψεις που θα πρέπει να μετατοπιστούν, πολλά συμπεράσματα που θα πρέπει να περιφρουρηθούν. Ας είναι η χρήση του δημοσίου χώρου ένα από αυτά. Η αντίληψη αυτή που λέει πως το δημόσιο είναι προέκταση του ιδιωτικού με όρους συνάντησης και συνύπαρξης. Οχι ένας χώρος με παγκάκια, πεζούλια και παρτέρια, αλλά ένας χώρος με ανθρώπους.