Οι πέτρες της υπομονής

(με αφορμή την ανάδυση των επιτύμβιων αρχαϊκών αγαλμάτων φυσικού μεγέθους που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στη Φθιώτιδα. «Κούροι της Αταλάντης» ονομάστηκαν από τους αρχαιολόγους)

Τα μέλη σπασμένα διασχίζουν μέσα στους αιώνες την ακινησία. Χειρονομίες που κρύφτηκαν στο στήθος της γης, χαμόγελα, κορμοί και κορμιά σε μια αναμονή που ξεπερνά τον χρόνο. Είναι χρόνος που μεταμορφώνεται σε ύλη, δευτερόλεπτα ειπωμένα σε κόκκους άμμου σαν μια κλεψύδρα που συλλέγει σταδιακά το περιεχόμενό της.

Γιατί τα αγάλματα μέσα στο έδαφος έχουν μια ιστορία δική τους. Οι πέτρες της υπομονής. Βαλμένες στα βάθη, ώστε να κρυφτούν από την αρχική τους εικόνα που τις νύχτες τις κυνηγά. Δεν γερνούν, απλώς προσπερνούν. Τις όψεις των ανθρώπων που ρημάζονται από τον καιρό, που θάβονται ώστε να τριφτούν και να φύγουν.

Τα αγάλματα περιμένουν. Να φτάσουν στην κατάλληλη μορφή που θα τα αναδείξει, στην όψη τους αυτή που θα ταιριάζει με την εποχή τού έξω κόσμου και θα τα φέρει στην επιφάνεια. Είναι και αυτή μια διαδικασία ωρίμασης.

Τότε αρχίζουν να σκαρφαλώνουν. Διασχίζοντας τους ακίνητους γκρεμούς. Ερπουν κάθετα τις ώρες μας ειπωμένες σε χώμα. Τα αγάλματα, τυχαία σκορπισμένα κόκαλα του χρόνου. Τα αγάλματα κρατούν τον χρόνο κρυμμένο μέσα στη γη. Καθηλώνουν ό,τι κινείται στην επιφάνεια. Σαν ρίζα του αναπόφευκτου.

Χωρίς αυτά, οι μορφές μας θα γίνονταν ελαφρές από χρόνο. Θα ανέρχονταν προς τον ουρανό απότομα, προς μια τυχαία κατεύθυνση μέλλοντος. Τα αγάλματα. Αμφίεση και προϋπόθεση για ό,τι στέκει όρθιο. Υπενθύμιση της στιγμής και της έκτασης. Συνεχίζουν να ανεβαίνουν. Συνεχίζουν να διαρκούν.

Τρέφονται διαρκώς από το βουνό και το χωράφι, διαρκώς απ’ ό,τι κατεβαίνει ενώ αυτά ανεβαίνουν. Και ύστερα φτάνουν. Ξενιτεμένα επιστρέφουν σε έναν τόπο που δεν γνωρίζουν πια. Γιατί αυτά τα ίδια είναι ο τόπος. Χωρίς εθνικότητα, χωρίς γλώσσα. Και ό,τι τα περιβάλλει είναι απλώς γεωγραφία.

Ενα λατομείο πρόχειρου θαύματος. Κόβει μορφές. Γεννάει μέλη και αγγίγματα. Σταδιακά η όψη αναδύεται μέσα απ' την κάθετη πέτρα. Λεπτομέρεια μέσα από την πηχτή ύλη. Δίνοντας μορφή σε οτιδήποτε υπερβαίνει τον παλμό. Ολος αυτός ο καιρός, ανάσα δίχως σώμα.

Το άροτρο του αγρότη που χτυπάει το άγαλμα. Η τυχαία εργασία που συναντάει την ιστορία με τρόπο αρμονικό. Το χωράφι, το άροτρο, το άγαλμα. Μια αρμονία εντός και εκτός ιστοριογραφίας. Μια συμπαγής ακολουθία που συνηγορεί υπέρ της απλότητας του κόσμου. Μια ενότητα με τον τρόπο του φυσικού. Χωρίς εξάρσεις αρχαιολατρίας ή εθνικής ανάτασης. Μια συνομιλία του ανθρώπου με τις καθημερινές του πέτρες. Το άγαλμα είναι το άλλο τους ζευγάρωμα. Αυτό πέρα από τον μόχθο. Η εκδοχή όπου η πέτρα επικρατεί μέσα από την ταπείνωσή της.

Η ανάδυση της μορφής μέσα από το χώμα έχει κάτι το συγκλονιστικό. Ας δει κάποιος τις φωτογραφίες από την ανάδυση των αγαλμάτων του αρχαιολογικού μουσείου μετά την κατοχή (την περιγράφει αναλυτικά ο Γιώργος Σεφέρης στα ημερολόγιά του) ή ακόμα τα καλούπια από τα έργα του Ροντέν, αυτά που δίνουν την αίσθηση της πάλης της μορφής και της ύλης, την αγωνία της δημιουργίας, την ανάδυση από τον βυθό του τίποτα.

Στην Αταλάντη το τυχαίο δίνει μια άλλη διάσταση στην αίσθηση. Πολλαπλασιάζει τα ενδεχόμενα της επανάληψης, πυκνώνει τη συγκατοίκησή μας με τα αγάλματα που –ποιος ξέρει– μπορεί να κοιμούνται κάτω από τα πόδια μας αυτή τη στιγμή. Αναδιατάσσει τη φαντασιακή μας γεωγραφία.

Η ανάδυση της μορφής μέσα από το χώμα μοιάζει με την ίδια τη γέννηση του πολιτισμού. Την ανάδυση της γλώσσας μέσα από την κραυγή, της μουσικής μέσα από το θόρυβο. Το ξημέρωμα του συγκεκριμένου μέσα στο τυχαίο. Είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα ειπωμένη στη γραμμή της εκκίνησής της. Η ελάχιστη απόσταση από το τίποτα στο κάτι και μαζί όλοι οι αιώνες που χρειάστηκαν για να διασχισθεί αυτό το ελάχιστο. Οι όροι με τους οποίους το χάος γίνεται γεωμετρία και η έρημος, κήπος.

Μια υπενθύμιση σε ζοφερούς καιρούς για το όρθιο σχήμα του ανθρώπου.