Στραβή σκεπή, γυρτή καμινάδα…

Κεφάλαιο Α΄ : Οι σημερινοί γονείς φοβούνται για το μεθαύριο του παιδιού.

Κεφάλαιο Β΄: Θέλουν το παιδί να είναι καλός μαθητής, να μάθει δυο ή τρεις ξένες γλώσσες, να αναδεικνύεται σε ένα άθλημα, να έχει κλίση σε μια κάποια καλλιτεχνική δραστηριότητα.

Κεφάλαιο Γ΄: Και όλα αυτά γιατί πρώτοι οι γονείς σπρώχνουν μακριά τη βαριά πέτρα που απειλεί να κλείσει την πόρτα ακόμη και του δικού τους σήμερα.

Λοιπόν, «πολύ ωραία. Πόσο χρόνο αφιέρωσε το παιδί στο παιχνίδι; Εζησε την ανεμελιά που δικαιούνταν; […] Μήπως γνώρισε τον κόσμο πρόωρα, σαν ενήλικας που δεν κατάλαβε ποτέ ότι υπήρξε παιδί; […] Αν επέμενε να λέει λάθος τα λόγια στα παιδικά τραγούδια, μήπως τον διορθώναμε; Μπορεί να το έκανε για να παίξει. Κι όταν ζωγράφιζε ένα σπιτάκι με στραβή σκεπή, του είπαμε μπράβο; Αν ναι, σίγουρα την επόμενη φορά το έφτιαξε καλύτερο».

Είναι η παράπλευρη απώλεια, η επερώτηση που δυστυχώς υπνώττει, στυφή περίληψη των οποίων μας έδωσε στην επιφυλλίδα «Τρίτη ματιά», υπό τον τίτλο «Σπιτάκια με στραβή σκεπή» η συνάδελφος Αρχοντία Κάτσουρα («Εφ.Συν.», 29-30.11. 2014).

Μακάρι να μην ήταν έτσι, αλλά, δυστυχώς, έτσι είναι. Οι νέοι γονείς, πολιορκημένοι από υπαρκτούς φόβους και συνάμα οι ίδιοι, θέλοντας και μη, φορείς του ανταγωνιστικού life style μοντέλου που παρεισφρέει στη ζωή, αδυνατούν να κατανοήσουν ότι το αμέριμνο και ανεπιφύλακτο χρονοτριβείν του παιδιού τους με τα πάντα και το τίποτε (το «δικαίωμα στην ανεμελιά» που λέει η Αρχοντία), είναι η κιβωτός εντός της οποίας κυοφορούνται τα ανεξιχνίαστα ψυχικά αποθέματα της αποκλειστικά δικής του ονειροπόλησης. Οτι σ’ αυτό το, δήθεν τυχαίο, ξόδεμα του χρόνου ενδημεί, ερήμην τους, η άγνωστη «παρουσία» του παιδιού πίσω από τη φυσική του παρουσία.

Γειτονιά και συνοικία

Το παιδί στις μέρες μας δεν παίζει, καμιά μάνα δεν βγαίνει από το σπίτι να το μαζέψει, ξελογιασμένο απ’ το παιχνίδι στην πέρα γειτονιά!

Μα πώς να επιβιώσουν οι παιδικές φωνές του παιχνιδιού στον δρόμο, αφού η σύγχρονη κοινωνία δεν κατοικεί πλέον σε «τόπους» (γειτονιές με σπίτια και σκεπές), αλλά ενοικεί σε «χώρους» (συνοικίες με διαμερίσματα σε πολυκατοικίες); Κι εδώ είναι σύμπαν το αξιοπερίεργο της ιστορίας: το παιδί ενώ βλέπει –από το παράθυρο του διαμερίσματος της πολυκατοικίας όπου διαβιοί– τα απέναντι μπαλκόνια ή τις ταράτσες, παρά ταύτα ζωγραφίζει/κτίζει, δηλαδή επαναχαρτογραφεί και ιστορικοποιεί «τόπους» και «σημεία» (σπίτι με σκεπή, καμινάδες κ.λπ.) στα οποία δεν έζησε, αλλά σ’ αυτά εξεμέτρησε το ζην η εμπειρία των γονιών του κι αν όχι αυτών, τουλάχιστον των παππούδων. Σ’ αυτά τα λίγα εναπομείναντα τεκμήρια του παρελθόντος, στα οποία δεν μπόρεσε η ενήλικη κοινωνία να επιβάλει διάρκεια, έρχεται ο πιτσιρικάς και με μια στραβή στέγη ή γυρτή καμινάδα αποκαλύπτει, επί χάρτου, τον οριστικά χαμένο θησαυρό που ο ίδιος δεν γνώρισε! Δηλαδή, εν αγνοία του, δίνει ορισμό στη φαντασία – δίνει χώρο στο όνειρο.

Η ομορφιά και οι αναλογίες

Η ζωγραφιά του παιδιού –ένα σπιτάκι με στραβή σκεπή– είναι μια στιγμή της φύσης, λένε τα βιβλία, και όχι μια στιγμή του παιδιού ως αυριανού καλλιτέχνη. Η εξαίσια και εκλεπτυσμένη απάθεια των μεγάλων του χρωστήρα σε λέξεις π.χ. ισορροπία, αναλογία, συμμετρία κ.τ.τ. έχει τη γενεαλογία της στα παιδικά μάτια. Αλλάς πώς;

Εδώ είναι το σημείο από το οποίο η τέχνη ξεκινά το δικό της δρομολόγιο: όταν σχεδόν όλα τα παιδιά, σαν συνωμότες, ζωγραφίζουν γυρτές τις καμινάδες σε στραβές ή ίσιες σκεπές, και που το φαινόμενο αυτό για τους ειδικούς «ουσιούται» με μια στιγμή της φύσης, στην παλέτα του φτασμένου ζωγράφου, όπως στην περίπτωση του έργου του Chaim Soutine «Η κόκκινη σκάλα» (1925), οι γυρτές καμινάδες είναι μια στιγμή του φαντασμαγορικού μεταφυσικού μέσα στον φυσικό κόσμο.

«Ολα είναι σε απόλυτη ισορροπία. Το δέντρο γέρνει ελαφρά προς τα δεξιά. Τώρα αυτό το έργο μ’ αρέσει» έλεγε ο Henri Matisse, όταν φίλοι τού έδειξαν (1947), στη σμίκρυνση μιας φωτογραφίας, πίνακα που είχε ζωγραφίσει προ τριακονταετίας και τον είχε απορρίψει. «Οι αναλογίες δεν έχουν πλέον καμία σημασία αν υπάρχει συναίσθημα. Η ομορφιά πρέπει να υπερτερεί απέναντι στην έλλειψη αναλογιών» θα πει ο ίδιος σε συνομιλίες του με ζωγράφους και διανοούμενους της εποχής.

Κάθε ζωγραφιά, μικρού ή μεγάλου, αντανακλά τα ερωτήματα για την ταυτότητα του αντικειμένου που ζωγραφίζει κανείς απέναντι στην πολλότητα των εντυπώσεων που έχουμε γι’ αυτό. Οταν ο Albert Marquet κοιτούσε το λιμάνι στη Μασσαλία, «έπαιζε», με το ψιλό πινέλο βουτηγμένο στο μαύρο μελάνι, σαν παιδί που βιάζεται να τελειώσει ένα πλεούμενο. Είναι δευτερεύον ότι το βάφτισε «ρυμουλκό» (1904). Πιο άμεσος ο Picasso, μας καθηλώνει: «Ξόδεψα μια ζωή για να μάθω να ζωγραφίζω σαν παιδί».

Θέλουμε τίποτε άλλο; Γιατί τα καταπιέζουμε τα παιδιά; Ούτε εμείς ούτε αυτά θα ξαναγεννήσουν τη Montmartre…