«Χαρτών αναγνώσεις, δημοσιογράφων ενθυμήσεις»: έτσι τιτλοφορείται η νέα έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος της Ενωσης Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ). Οι δεκατέσσερις χάρτες του Γερμανού γεωγράφου και ιστορικού χαρτογράφου Heinrich Kiepert (1818-1899), από τους αρχειακούς θησαυρούς της βιβλιοθήκης «Δημήτρης Ι. Πουρνάρας» της ΕΣΗΕΑ, μαζί με ένα βιβλίο εμπνευσμένο από τη χαρτογραφία, προσφέρονται στο αναγνωστικό κοινό σε μια εμπλουτισμένη έκδοση.
Το έργο είναι, συνάμα, ένα ταξίδι στα κέντρα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, από την Κάτω Ιταλία και Σικελία μέχρι τη Μικρά Ασία και τα πέρατα της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Kiepert καταγράφει με ακρίβεια τοπία και πόλεις – αρχαίους τόπους, κέντρα λατρείας κ.ά., αντλώντας συστηματικά πληροφορίες από τους τραγικούς, τον Θουκυδίδη και τους περιηγητές, τον Ηρόδοτο, τον Παυσανία, τον Στράβωνα κ.ά.
Τρεις από τους χάρτες είναι ανάτυπα από το έργο του Atlas antiquus: Douze cartes pour servir à l’étude de l’histoire ancienne (Αρχαίος Ατλας: Δώδεκα χάρτες για να χρησιμοποιηθούν στη μελέτη της αρχαίας ιστορίας), του 1846.
Οι υπόλοιποι έντεκα χάρτες περιέχονται στην επιστημονική εργασία του Kiepert με τίτλο Topographisch-historischer Atlas von Hellas und den hellenischen Colonien in 24 Blättern (Τοπογραφικός και ιστορικός Ατλας της Ελλάδος και των Ελληνικών Αποικιών σε 24 φύλλα). Οι χάρτες αυτοί εκπονήθηκαν από το 1840 έως το 1845.
Σε όλους τους χάρτες τοπωνύμια και λοιπές ονομασίες γράφονται στο λατινικό αλφάβητο. Στην εισαγωγή του Τοπογραφικού και Ιστορικού Ατλαντα της Ελλάδος ο ίδιος ο Kiepert αναφέρει ότι προσέθεσε τόνους για τη σωστή προφορά των τοπωνυμίων και χρησιμοποίησε τη μέθοδο του χρωματικού διαφορισμού προκειμένου να αποτυπώσει τις διαφορές μεταξύ των εθνοτικών φυλών, αλλά και για να υποδείξει τα εδάφη που διεκδικούσαν τα διαφορετικά κράτη.
Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε τον σημαντικό ρόλο για την τεκμηρίωση των αποφάσεων που διαδραμάτισε η χαρτογραφία στη χάραξη των συνόρων, στη δημιουργία των κρατών.
Ο Kiepert −με κύρος στο γερμανικό και διπλωματικό κατεστημένο− έπαιξε ρόλο στη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878) και στην αναθεώρησή της από τη Συνθήκη του Βερολίνου (1878) με τις οποίες αναγνωρίστηκε ο διαμελισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δημιουργήθηκαν νέα κράτη με ιδιαίτερα εθνοτικά, θρησκευτικά, γλωσσικά χαρακτηριστικά στα εδάφη της. Συγκεκριμένα, αναγνωρίστηκαν ως ανεξάρτητα κράτη η Ρουμανία, η Σερβία, το Μαυροβούνιο και δημιουργήθηκε η «Μεγάλη Βουλγαρία». Είναι φανερό ότι προκύπτει μια ανατροπή της ενδοβαλκανικής ισορροπίας με αποτέλεσμα τη δημιουργία του Μακεδονικού Ζητήματος. Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ανήσυχος για τη σύνδεση των χαρτών με το νέο αντικείμενο της «εθνογραφίας», είχε προσπαθήσει να πλησιάσει και να επηρεάσει τον Kiepert με σκοπό την άσκηση ελληνικής επιρροής και τη ευρεία χρήση των χαρτών για τη γεωγραφική προβολή της ελληνικής ιστορίας.
Πραγματικά, οι χάρτες είναι σημαντικοί γιατί αναδεικνύουν τις αντιλήψεις όχι μόνο της πανεπιστημιακής-ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και των πολιτικών προσωπικοτήτων της Δύσης για τον νεότερο ελληνισμό και τη σύνδεσή του με το ιστορικό γίγνεσθαι. Οι χάρτες, επίσης, χρησιμοποιούνται κατά κόρον στην αρχαιολογική έρευνα τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στα εδάφη της Εγγύς Ανατολής.
Το βιβλίο που συνοδεύει την έκδοση των χαρτών είναι ένας διάλογος που αντλεί ερεθίσματα από την ιστορική χαρτογραφία, έτσι όπως μορφοποιήθηκε κατά τον 19ο αιώνα, όταν η επινόηση της ιστορικής συνέχειας και της ταυτότητας ήταν αναγκαία συστατικά για την επινόηση του σύγχρονου κράτους.
Η επιστημονική τεκμηρίωση γίνεται με τα κείμενα του Μανόλη Κορρέ (αρχαιολόγος, αρχιτέκτονας, ομότιμος καθ. ΕΜΠ, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών), του Ευάγγελου Λιβιεράτου (ομότιμος καθ. Ανωτέρας Γεωδαισίας και Χαρτογραφίας ΑΠΘ, Honorary Fellow of the International Cartographic Association) και του ιστορικού Δημήτρη Σκλαβενίτη.
Από τους χάρτες αντλούν έμπνευση και συγγράφουν βιωματικά κείμενα για τον τόπο καταγωγής τους ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος και εννιά δημοσιογράφοι μέλη της Ενωσης. Αναλυτικά: ο Τάσος Τέλλογλου, ο Γιώργος Λιάνης, ο Γιάννης Παπαδόπουλος, ο Παναγιώτης Τσούτσιας, ο Σταύρος Καπάκος, ο Μανώλης Κοττάκης, ο Θανάσης Βασιλείου, ο Βασίλης Τσεκούρας, η Δώρα Αναγνωστοπούλου. Ο Βασίλης Βασιλικός με το κείμενό του για τη γενέτειρά του, τη Θάσο, συμβάλλει κι αυτός στην καταγραφή της μνήμης του τόπου μας.
Τον γενικό συντονισμό της έκδοσης είχε η Μαρία Αντωνιάδου, πρόεδρος του Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ και του Μορφωτικού Ιδρύματος. Ο Θανάσης Βασιλείου ανέλαβε με επιτυχία το απαιτητικό έργο της επιμέλειας της έκδοσης.
Το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ με την έκδοση αυτή πραγματώνει τον στόχο του για την ανάδειξη τεκμηρίων της νεότερης ιστορίας μας. Ανοίγει διάπλατα τις πόρτες του στο αναγνωστικό κοινό, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στη διάδοση της αρχειακής κουλτούρας και της ιστορικής μνήμης.
Η ξενάγηση στους χώρους της βιβλιοθήκης, η πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εργαστηρίων για μικρούς και μεγάλους με βάση τα αρχειακά τεκμήρια και τα βιβλία που αυτή διαθέτει θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πρόταση για τη συνέχιση της αποστολής του.
*Δρ οικονομολόγος-ιστορικός
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας