Αγνωστες πτυχές, ερεθίσματα και προβληματισμοί

Κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα ακόμα βιβλίο του καθηγητή Σωτήρη Λίβα, που είναι γνωστός για το έργο του σε τομείς όπως η Μέση Ανατολή, η Τουρκία, το Ισλάμ (με ιδιαίτερες δημοσιεύσεις σχετικές με το κίνημα Χιζμέτ του πρόσφατα εκλιπόντος Φετουλάχ Γκιουλέν) και τη γλώσσα του μίσους. Το βιβλίο συγκεντρώνει άρθρα και μελέτες των τελευταίων χρόνων και συνεχίζει το νήμα προηγούμενων μελετών του συγγραφέα προσφέροντας στον αναγνώστη μια ιδιαίτερη ματιά σε θέματα που συζητιούνται όλο και περισσότερο στα ΜΜΕ αλλά και σε άλλα λιγότερο γνωστά.

Πέρα από ένα σύντομο εισαγωγικό σημείωμα, το βιβλίο έχει τρία μέρη, το καθένα από τα οποία αποτελείται από μια συλλογή άρθρων και μελετών σχετικών με τη θεματική του μέρους. Το Α’ μέρος (σελ. 21-74) συγκεντρώνει έντεκα άρθρα του συγγραφέα που δημοσιεύτηκαν στην «Εφημερίδα των Συντακτών» και ένα κείμενο βασισμένο σε ανακοίνωση σε συνέδριο. Η σειρά των κειμένων δεν είναι χρονολογική, αλλά θεματική. Τα τρία πρώτα σύντομα άρθρα αναφέρονται στη Γάζα και ακολουθούνται από το κείμενο ανακοίνωσης σε συνέδριο με θέμα τον πόλεμο στη Γάζα και το Παλαιστινιακό Ζήτημα. Αυτό είναι και το πιο εκτενές κείμενο του Α’ Μέρους (σελ. 33-49) και το μόνο που περιλαμβάνει βιβλιογραφικές αναφορές. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί πραγματεύεται το θέμα του «μεσσιανισμού» και του «λόγου του μίσους» στο Παλαιστινιακό, μοτίβο που επαναλαμβάνει παλαιότερο βιβλίο του Λίβα. Πρόκειται για θέμα πιο θεωρητικό που διαφωτίζει όψεις του Παλαιστινιακού, η γνώση των οποίων είναι χρήσιμη για την κατανόηση της έντασης και της αντοχής της διαμάχης στον χρόνο. Από το πέμπτο κείμενο του Α’ Μέρους μεταφερόμαστε στον χώρο της «ευρύτερης Μέσης Ανατολής» και ειδικότερα στο Ιράν και στο Αφγανιστάν με συζητήσεις για την επάνοδο των Ταλιμπάν στην εξουσία, τη δολοφονία του Σολεϊμανί, ενώ τα τρία τελευταία κείμενα συζητούν γενικότερα θέματα σχετικά με τάσεις στο σημερινό Ισλάμ.

Το Β’ Μέρος πραγματεύεται θέματα σχετικά με την Τουρκία και τα ελληνοτουρκικά και είναι το πιο εκτενές στο βιβλίο (σελ. 75-166). Περιλαμβάνει 18 κείμενα, από τα οποία 15 είναι άρθρα και τρία είναι μελέτες βασισμένες σε παρουσιάσεις σε συνέδρια. Τα άρθρα εδώ περιστρέφονται γύρω από τις πρόσφατες τουρκικές εκλογές και εξελίξεις στην Τουρκία που συχνά προκάλεσαν άστοχα σχόλια στα ελληνικά ΜΜΕ. Η στάση του συγγραφέα χαρακτηρίζεται από νηφαλιότητα και σκεπτικισμό απέναντι στην τάση πολλών ελληνικών ΜΜΕ να βάζουν σε καλούπια την Τουρκία και να την ερμηνεύουν με βάση απλουστευτικά σχήματα.

Το βιβλίο δεν έχει σκοπό να δώσει απόλυτες και οριστικές απαντήσεις για μεγάλα ζητήματα, όπως ο προσανατολισμός της Τουρκίας, το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων, το μέλλον του Ερντογάν κτλ. γιατί κάτι τέτοιο θα έδινε εσφαλμένη εικόνα της πραγματικότητας. Οι τρεις μελέτες που κλείνουν την ενότητα πραγματεύονται ιδιαίτερα θέματα όπως η χρήση της Μικρασιατικής Καταστροφής στην Τουρκία, η σκέψη του Νουρσί και το κίνημα Χιζμέτ, θέμα στο οποίο ο συγγραφέας έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της ερευνητικής του δράσης.

Το Γ’ Μέρος (σελ. 167-218) αποτελείται από τρεις μελέτες του Λίβα που δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Η θεματική τους κατά κάποιον τρόπο συνδυάζει τις θεματικές των δύο προηγούμενων μερών, καθώς επικεντρώνεται στον τουρκικό αναθεωρητισμό και αλυτρωτισμό, δηλαδή στις σχέσεις της Τουρκίας με την περιοχή της τόσο από τη σκοπιά της εξωτερικής πολιτικής όσο και σε επίπεδο ιδεολογίας. Ο λόγος εδώ είναι πιο συνθετικός και θα έλεγε κανείς ότι τα κείμενα του Γ’ Μέρους συνθέτουν απόψεις που εκφράστηκαν σε προηγούμενα κείμενα αλλά και ανοίγουν τη συζήτηση για άλλα θέματα - συζήτηση που θα μπορούσε να συνεχιστεί σε ένα μελλοντικό έργο.

Το βιβλίο του Λίβα έχει κυρίως στόχο να προσφέρει αφορμές για συζήτηση και για προβληματισμό. Από αυτήν την άποψη, δεν πρόκειται για μια τυπικά συστηματική ακαδημαϊκή διαπραγμάτευση των διαφόρων θεματικών του. Είναι περισσότερο μια συλλογή στιγμιότυπων και σχολίων, με κείμενα που διαβάζονται εύκολα - η ροή του λόγου στα άρθρα και στις μελέτες αυτού του τόμου είναι χαρακτηριστικό της γραφής του Λίβα και συμβάλλει στην ευκολία με την οποία διαβάζεται το βιβλίο. Στην άνεση με την οποία διαβάζεται το βιβλίο συμβάλλει και η φυσική μορφή του: μικρό σχήμα που κάποιος μπορεί να κρατήσει στο ένα χέρι, χωρίς να χρειάζεται γραφείο για να περιηγηθεί στις σελίδες του.

Ο μη αυστηρά ακαδημαϊκός χαρακτήρας του βιβλίου φαίνεται και από την έλλειψη ευρετηρίου ονομάτων και όρων, ενώ ο πίνακας περιεχομένων θα μπορούσε να περιλαμβάνει τους τίτλους των επιμέρους κειμένων και όχι μόνο των τριών μερών, τουλάχιστον στο Γ’ Μέρος τα κείμενα του οποίου δεν εμφανίζονται στον κατάλογο των πρώτων δημοσιεύσεων. Διαφορετικοί αναγνώστες θα απολαύσουν διαφορετικά μέρη του βιβλίου. Ο μέσος αναγνώστης που έχει ένα γενικό ενδιαφέρον για τη Μέση Ανατολή και την Τουρκία μπορεί να ρουφήξει γρήγορα τα κείμενα των άρθρων και επιλεκτικά να κοιτάξει τις πιο εκτενείς μελέτες για θέματα που τυχόν τον ενδιαφέρουν. Τα θέματα των μελετών άλλωστε είναι πιο δυσεύρετα στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία. Ο φοιτητής και γενικά ο αναγνώστης με πιο ακαδημαϊκό υπόβαθρο θα εκτιμήσουν τα ιδιαίτερα θέματα των μελετών και πιθανόν να βρουν ενδιαφέρουσες απόψεις σε κάποια άρθρα. Και οι δύο κατηγορίες αναγνωστών θα εκτιμήσουν την αμεσότητα του ύφους που διαφέρει αρκετά από το πιο «βαρύ» ύφος τυπικών ακαδημαϊκών κειμένων, καθώς και τις απόψεις του συγγραφέα που χαρακτηρίζονται από νηφαλιότητα και έλλειψη φανατισμού.

Σε γενικές γραμμές πρόκειται για ένα βιβλίο που μπορεί να δώσει ερεθίσματα και να φωτίσει κάποιες λιγότερο γνωστές πτυχές της Μέσης Ανατολής και της Τουρκίας χωρίς να κουράσει τον αναγνώστη.

*Υποψήφιος διδάκτορας