Ζούμε μέχρις ότου ξεχαστούμε και όχι όταν πεθάνουμε

Ζούμε μέχρις ότου ξεχαστούμε και όχι όταν πεθάνουμε

ΒΙΚΥ ΓΕΩΡΓΟΥΛΗ

Μιλούνε μάνα οι νεκροί;

Μικρές ιστορίες

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΙΝΕΣ

Το βιβλίο μοιάζει σαν να διατρέχεται από φαντάσματα – «σφαντά» στη χιώτικη ντοπιολαλιά που χρησιμοποιεί επιδέξια η συγγραφέας. Οχι μπαμπούλες, αλλά φαντάσματα, που με δημιουργική διάθεση σπάνε αυτά που φαίνονται άθραυστα: τον χρόνο (πηγαίνοντας μπρος - πίσω), τον χώρο (ταξιδεύοντας αστραπιαία όπου θέλουν) και βέβαια τον θάνατο

ΤΟΥ ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΜΙΧΑΗΛ*

Μιλούνε μάνα οι νεκροί; Είναι το ερώτημα-τίτλος του νέου βιβλίου της Βίκυς Γεωργούλη. Οπως αποδεικνύουν οι δεκαεννέα μικρές ιστορίες της συλλογής, οι νεκροί όντως μιλάνε – και έχουν πολλά να πούνε.

Κάθε ιστορία είναι μια αφήγηση ενός απλού καθημερινού ανθρώπου, που, στο κατώφλι του θανάτου του, κοιτά αυτά που θεωρεί ως τα πάθη, τα λάθη του ή τα κατορθώματά του και αναζητεί να βρει ένα κάποιο κλείσιμο. Σε διηγηματικό επίπεδο, το έργο μπορεί να ιδωθεί ως μια συλλογή από ηθικά σενάρια, τυπικά της ελληνικής ζωής του περασμένου αιώνα: προσφυγικά, ερωτικά, ναυτικά, οικογενειακά κ.ά.

Οι ιστορίες έχουν στο κέντρο τους ένα γύρισμα της μοίρας και η όλη αφηγηματική ροή των κειμένων ξεκινά από το πώς διαχειρίστηκαν οι νεκροί ήρωες και ηρωίδες αυτά τα γυρίσματα. Για κάποιους αυτό το γύρισμα είναι και η άμεση αιτία του θανάτου τους. «Εκείνη τη μέρα που έμαθα τα χαΐρια του, εκείνη τη μέρα μου ’ρθε και το εγκεφαλικό». Για άλλους η αντίδραση έχει μακρύτερη διάρκεια.

Γλαφυρά δοσμένες και με πολλές λεπτομέρειες ανθρωπολογικού ή κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος, οι μικρές αυτές ιστορίες είναι απόλαυση να τις διαβάζεις. Ταυτόχρονα, η κοινή δομή των ιστοριών χαρακτηρίζεται από μια πρωτότυπη συνάντηση των αγωνιών του θανάτου και της ζωής. Το βιβλίο ανοίγει έτσι σε διαφορετικά δυνητικά διαβάσματα.

Ο θάνατος είναι η αφορμή κάθε ιστορίας. Το αφηγηματικό ενδιαφέρον, όμως, δεν είναι το γεγονός του θανάτου, που δίνεται σύντομα και απλά. Η σημασία του θανάτου στο βιβλίο έγκειται στο ότι ο θάνατος χρησιμοποιείται όχι ως τέλος αλλά ως αρχή.

Ο θάνατος γίνεται η αφορμή για μια κριτική αναδρομή από τους μόλις θανόντες των ηθικά κομβικών σημείων της ζωής τους: αυτά που έκαναν και τα μετάνιωσαν και αυτά που δεν έκαναν ενώ θέλανε να τα κάνουνε.

Αλλά, ενώ όλες οι ιστορίες μιλάνε για το παρελθόν των νεκρών, στο κλείσιμό τους τελειώνουν με μια πρόταση-πρόκληση στους ζωντανούς: μια προστακτική σε κάποιους να κάνουν κάτι που θα δώσει είτε συνέχεια είτε λύση στο πρόβλημα που τους ταλανίζει – για παράδειγμα «πες τους να τον αφήσουν να πεθάνει μονάχο, το βρωμόγερο, να σαπίσει».

Ξαφνικά έτσι στο τέλος κάθε ιστορίας έχουμε μια ανατροπή.

Μία είναι ότι οι χρόνοι μπλέκονται: ο νεκρός, στο παρόν του θανάτου του, μιλά για το παρελθόν, κοιτώντας το μέλλον. Και μάλιστα η ανάγκη να αποφανθεί για το τι μέλλει γενέσθαι είναι και η αφορμή της όλης αφήγησης.

Αυτό είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο που φέρνει η Γεωργούλη. Οι νεκροί εμφανίζονται συχνά στη λογοτεχνία για να μιλήσουν στου ζωντανούς, όπως όταν ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Αδη. Αλλά συνηθίζουν να μιλούν για το παρελθόν και άμα μιλήσουν για το μέλλον, το κάνουν ως προφητεία.

Εδώ όμως οι νεκροί δίνουν προσταγές στους ζώντες να κάνουν ή να σκεφτούν ή να αισθανθούν κάτι. Ανακατεύονται έτσι οι νεκροί με τους ζωντανούς, εν μέρει για να κλείσουν αυτά που θεωρούν ως ανοιχτές υποθέσεις από το παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα ανοίγοντας νέους κύκλους περιπετειών και ηθικών αναμετρήσεων για τους ζωντανούς.

Αυτός είναι άλλος ένας τρόπος με τον οποίο ο θάνατος δεν είναι τέλος, αλλά αρχή. Και εδώ γεννάται ένα άλλο βασικό ερώτημα: Γιατί, τη στιγμή του θανάτου του, ζητά ο νεκρός κάτι από τους ζωντανούς; Ακόμη και ο ναυαγός στη μέση του ωκεανού ζητά κάτι από κάποιον, που λογικά δεν θα το ακούσει ποτέ.

Αυτό είναι από τα ωραιότερα ερωτήματα που φέρνει η Βίκυ στην επιφάνεια η Γεωργούλη «Γιατί μιλάνε οι νεκροί;»

Το βιβλίο μοιάζει σαν να διατρέχεται από φαντάσματα – «σφαντά» στη χιώτικη ντοπιολαλιά που χρησιμοποιεί επιδέξια η συγγραφέας. Οχι μπαμπούλες, αλλά φαντάσματα, που με δημιουργική διάθεση σπάνε αυτά που φαίνονται άθραυστα: τον χρόνο (πηγαίνοντας μπρος - πίσω), τον χώρο (ταξιδεύοντας αστραπιαία όπου θέλουν) και βέβαια τον θάνατο.

Οι νεκροί μιλάνε εδώ, πολύ απλά, γιατί η παρουσία μας είναι ένα ταξίδι που δεν σταματά με τον θάνατο, αλλά υπάρχει μέσα από τις πράξεις μας που συνθέτουν το μεγαλύτερο παζλ της κοινωνικής ζωής μέσα στην οποία ανήκουμε. Το βιβλίο μας θυμίζει ότι ζούμε μέχρις ότου ξεχαστούμε και όχι όταν πεθάνουμε.

Πολλές φορές το σκέφτηκα, όταν διάβαζα το βιβλίο, ότι ιδανική εποχή για να ξαναδιαβαστεί θα είναι στην Ανάσταση, την άνοιξη.

Οι νεκροί που μιλάνε προσπαθούν να γίνουν κύριοι του ηθικού αποτυπώματός τους και να το μεταφέρουν αυτό στην κοινωνία τους με τους ζωντανούς. Μας αναγκάζουν έτσι να σκεφτούμε σοβαρά για τις αποφάσεις που παίρνουμε στη ζωή.

Οι νεκροί αφηγητές του βιβλίου δεν επιθυμούν τον φόβο μας, ούτε και την υποταγή μας. Τον διάλογο ζητούν με μας, για το πώς στεκόμαστε μπροστά σε αντίστοιχα διλήμματα, που η ζωή μάς στέλνει αδιάκοπα, στον σύντομο κύκλο της, που όμως συνεχίζει να κυλάει ακόμη και μετά τον θάνατο.

*Ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Brighton