Η τρίτη ηλικία και το φαινόμενο Τζουν Σκουίμπ

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, εκεί όπου η παραγωγικότητα είναι ύψιστο αγαθό, η τρίτη ηλικία έχαιρε πάντα πολύ χαμηλής εκτίμησης. Στον αμερικάνικο κινηματογράφο, με λιγοστές εξαιρέσεις, αν οι ηλικιωμένοι πρωταγωνιστές δεν προκαλούν χλιαρά δάκρυα, τότε είναι πλασμένοι ώστε να προκαλούν γέλιο ή μάλλον να προκαλούν την αυτο-γελοιοποίησή τους, δηλαδή αυτήν του γήρατος.

Για την ακρίβεια η γελοιοποίηση του γήρατος δεν είναι αυτοσκοπός. Αντίθετα, οι δημιουργοί τέτοιων κωμωδιών θεωρούν ότι γραφικοί ηλικιωμένοι που συμπεριφέρονται σαν νήπια είναι πραγματικά χαριτωμένοι. Κι όχι μόνο αυτό: απαλύνουν την ενόχληση με την οποία οι αληθινοί γέροντες αντιμετωπίζονται συχνά από οικογένειες, φίλους και γνωστούς. Δεν θα ήταν σπουδαίο αν ο ανήμπορος και σχεδόν ανοϊκός πατέρας των ενενήντα χρόνων ξαφνικά ξυπνούσε αποκτώντας μια αντανάκλαση της χαμένης νοημοσύνης του και έχοντας πάλι σκοπό στη ζωή;

Κωμωδίες που πραγματεύονται την τρίτη ηλικία παίζουν με τέτοιες φαντασιώσεις του κοινού κλέβοντας τη συμπάθεια και κανένα δάκρυ. Λέω «κλέβοντας» γιατί ούτε αξίζουν, ούτε κερδίζουν αληθινή συμπάθεια. Το γήρας, κοντύτερα από κάθε τι άλλο στον θάνατο, παρέα με τις ανίατες ασθένειες, είναι σε όλους ανεξαιρέτως απεχθές. Οταν μάλιστα η λέξη «σοφία» -η μόνη που θα μπορούσε να εξιλεώσει την ηλικία- απουσιάζει από το λεξιλόγιό μας, μας απομένει να προσποιούμαστε πως και εμείς κάποτε θα γίνουμε «χαριτωμένοι» αποφεύγοντας έτσι τον θυμό και την απόγνωση των δικών μας.

Εκείνη πάλι, η Τζουν Σκουίμπ, μέχρι τα εξήντα της έπαιζε στο θέατρο –δεν την ήξερε σχεδόν κανείς. Πρώτος ο Γούντι Αλεν την έφερε στον κινηματογράφο με την ταινία του «Alice» το 1990. Είκοσι τρία χρόνια αργότερα, το 2013, τη λατρέψαμε όλοι στο «Νεμπράσκα» του Ελληνοαμερικανού φίλου μας Αλέξανδρου Πέιν. Εκεί, ως σύζυγος του γέρου ήρωα, έπαιξε μια βλάσφημη γριά που προσομοίαζε μάλλον σε αριστοφανικό πρόσωπο παρά στο συμβατικό πρότυπο της υπέργηρης Αμερικάνας κυρίας. Στο τωρινό «Θέλμα», ταινία του Νέτφλιξ που βασίζεται σε προσωπική εμπειρία του σκηνοθέτη Τζος Μάργκολιν, κέρδισε τον πρώτο πρωταγωνιστικό ρόλο της. Υποδύεται την αθώα γιαγιά που αδικείται από έναν θηρευτή του κυβερνοχώρου, αποτολμά να αναζητήσει μόνη το δίκιο της, ξυπνώντας έτσι μέσα της τη φλόγα της ζωής και της περιπέτειας. Και ενώ η ταινία έχει όλα τα συστατικά μιας εν δυνάμει γλυκανάλατης κωμωδίας με τη γραφική γιαγιά που υπερβαίνει τα όρια της ηλικίας αψηφώντας τις συμβουλές όλης της οικογένειας -σαν έφηβος που δεν γνωρίζει τον κίνδυνο-, η ηρωίδα κατορθώνει να προσδώσει στην ταινία μια αληθινή διάσταση μόνο και μόνο γιατί είναι αυτή. Η τολμηρή και ολοζώντανη ενενηντάχρονη Τζουν Σκουίμπ.

Καμιά φορά βλέπετε το αμερικανικό πείραμα, που παίζεται ανάμεσα στα όρια της αθωότητας και της αφέλειας, πετυχαίνει. Και η κυρία που σε κάθε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να ήταν μια ανήμπορη ή ακόμα και κατάκοιτη γριούλα, φτάνει στο ξενοδοχείο όπου γίνεται η συνέντευξη Τύπου καλλωπισμένη και πρόσχαρη, με ολόλευκα μαλλιά, μα λαμπερή σαν παιδί.

● Ποια ήταν η αντίδρασή σας όταν διαβάσατε το σενάριο;

Για να σας πω την αλήθεια, ήξερα ότι δεν υπήρχε περίπτωση να μη συμμετάσχω σε αυτή την ταινία. Πριν μου το ζητήσει ο σκηνοθέτης ήμουν ήδη έτοιμη. Γέλασε (ο Τζος Μάργκολιν) νομίζοντας ότι θα χρειαστεί να με πείσει. Αντ’ αυτού, με το «γεια» του είπα πως δέχομαι (γέλια).

● Ολοι το γνωρίζουμε πως το γήρας ου γαρ έρχεται μόνον, ωστόσο εσείς βλέπετε κάποιο προτέρημα εξαιτίας της ηλικίας σας;

Νομίζω πως έχω καλυτερεύσει διανοητικά. Λύνω σταυρόλεξα, σουντόκου, οποιοδήποτε παζλ πέσει στα χέρια μου και διαβάζω αδιάκοπα. Πιστεύω ότι η κατανόηση των αναγνωσμάτων μου έχει καλυτερεύσει από τότε που ήμουν νεότερη. Δεν είμαι σίγουρη αν οφείλεται αυτό στο γεγονός ότι δίνω πιο πολύ χρόνο τώρα στα πράγματα που απαιτούν τη χρήση του νου ή στο ότι τα απολαμβάνω περισσότερο. Επίσης απολαμβάνω τη χαλάρωση. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα έλεγα αυτά τα λόγια (γέλια)! Πάντα έλεγα στον εαυτό μου «σήκω κάν’ το!» Τώρα πια όμως μου αρέσει να ξεκουράζομαι βλέποντας τηλεόραση για παράδειγμα.

● Σε τι οφείλεται η ψυχική σας δύναμη και ηρεμία;

Θυμάμαι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτό με βοηθάει να συνειδητοποιώ τη μακρόχρονη ζωή μου και τα βιώματά μου. Νομίζω όμως ότι αυτή που είμαι τώρα είναι η ίδια Τζουν Σκουίμπ που μεγάλωσε στο Ιλινόι του Μιντ Γουέστ. Το ήθος έχει πάντα μεγάλη σημασία για μένα. Μου το έμαθε ο πατέρας μου: φέρεσαι σε όλους ισότιμα, πράττεις πάντα το σωστό και το δίκαιο. Ετσι έχω ζήσει σ’ όλη μου τη ζωή. Δεν νομίζω ότι θα βρισκόμουν εδώ χωρίς αυτό.

● Αναπολείτε το παρελθόν ή προτιμάτε να κοιτάζετε μπροστά;

Πάντα σκεφτόμουν το μέλλον. Πάντα. Ομως τώρα συχνά επιστρέφω στα χρόνια μου στο Ιλινόι και τα 65 χρόνια που έζησα στη Νέα Υόρκη, τα περισσότερα δουλεύοντας στο θέατρο. Η θητεία μου στο θέατρο ήταν μια ξεχωριστή περιπέτεια. Είδα τις πρώτες παραστάσεις των «Ωραία μου Κυρία», «Music Man», μάλιστα έπαιξα στην πρώτη παράσταση του (σ.σ. διάσημου μιούζικαλ) «Gypsy»… Λοιπόν ναι, αναπολώ το παρελθόν.

● Δεν γίνονται πολλές ταινίες για την τρίτη ηλικία στο Χόλιγουντ και αναρωτιέμαι αν και πώς σας έχει αυτό επηρεάσει προσωπικά.

Η ηλικία δεν αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα στη δουλειά μου γιατί κινηματογράφο άρχισα στα εξήντα μου. Ημουν δηλαδή ήδη εκτός των ηλικιακών ορίων το διάστημα κατά το οποίο ένας ηθοποιός αναρωτιέται αν έχει γεράσει πια. Ημουν ήδη γερασμένη όταν άρχισα (γέλια). Πάντως νομίζω ότι η κατάσταση έχει αλλάξει. Βλέπουμε πια πολλές ταινίες με πρωταγωνίστριες στα πενήντα και στα εξήντα τους. Το βρίσκω υπέροχο! Ο κόσμος πια ενδιαφέρεται και δεν τρομάζει τόσο με τη μεγάλη ηλικία… Οσο για μένα προσωπικά, δεν έπαιζα ποτέ πρωταγωνιστικούς ρόλους και οπωσδήποτε ποτέ νεανικούς (γέλια) ώστε να με επηρεάζει το θέμα της ηλικίας.

● Πιστεύετε ότι υπήρχε ανάγκη για αυτή την αλλαγή που παρατηρείται στο Χόλιγουντ;

Είναι σίγουρα μια σημαντική εξέλιξη αλλά δεν μπορώ να μιλήσω για την αιτία της και δεν μπορώ να είμαι σίγουρη αν θα διαρκέσει ή όχι.

● Μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες της τρίτης ηλικίας είναι η απώλεια της ανεξαρτησίας και η εξάρτηση από τους άλλους. Εσείς δυσκολεύεστε στο να ζητάτε βοήθεια;

Ναι, μου είναι δύσκολο, πάντα ήταν. Πάντα έλεγα «μπορώ να το κάνω μόνη μου». Και βέβαια αναγνώρισα αυτή την τάση στη «Θέλμα».

● Τι αποκομίσατε παίζοντας τον ρόλο της Θέλμα;

Οταν άκουσα πως η αληθινή Θέλμα (η γιαγιά του σκηνοθέτη) είναι 103 χρόνων, ακόμα ζώντας καλά, αισθάνθηκα σαν παιδί (γέλια)! Ο ρόλος της Θέλμα μού έδωσε πολύ κουράγιο για τη ζωή, για να το πω έτσι απλά. Το γύρισμα θα έλεγα ότι ήταν ένα από τα ευκολότερα της καριέρας μου –όλοι ήμασταν χαλαροί, το συνεργείο, οι συνάδελφοι, ο σκηνοθέτης…

● Συμπρωταγωνιστής σας ήταν ο Richard Roundtree, ο οποίος δυστυχώς δεν βρίσκεται πια στη ζωή…

Α, ο Ρίτσαρντ ήταν άγγελος και πολύ σέξι (γέλια)! Θυμάμαι ήταν τα γενέθλιά μου και ο Ρίτσαρντ δεν είχε γύρισμα εκείνη τη μέρα. Οταν οι ηθοποιοί δεν έχουν γύρισμα δεν πάνε ποτέ στο πλατό να ξέρετε –κάθονται σπίτι και ξεκουράζονται. Αλλά ο Ρίτσαρντ ήρθε με μια αγκαλιά κόκκινα τριαντάφυλλα. Η βοηθός μου τους είχε προμηθεύσει όλους με άσπρες περούκες για να μοιάζουν με μένα. Εβαλε και εκείνος μία από αυτές τις περούκες και βγάλαμε έτσι και μια φωτογραφία… Δεν το ξέραμε πως ήταν άρρωστος. Ο θάνατός του μας ξάφνιασε και μας λύπησε πολύ.

● Ηταν απαιτητικός ο ρόλος τής Θέλμα;

Ναι, δεν ξέραμε ούτε εγώ, ούτε οι άλλοι αν θα κατάφερνα να δουλεύω κάθε μέρα πολλές ώρες. Αλλά το κατάφερα. Τελευταία δεσμεύομαι ώς δέκα ώρες την ημέρα, όχι παραπάνω. Σε κάποιους αυτό μπορεί να φανεί πολύ, όταν όμως έχεις συνηθίσει σε δεκαπεντάωρα, οι δέκα ώρες σού φαίνονται εύκολες

● Γνωρίζατε για το σχετικά νέο φαινόμενο εξαπάτησης ηλικιωμένων μέσω της τεχνολογίας;

Ναι, το είχα υπ’ όψιν μου διότι είχα διαβάσει σχετικά. Εχω λάβει απατηλά μηνύματα, αλλά δεν απαντώ ποτέ. Εντούτοις για μένα η απάτη δεν αποτελούσε την ουσία της ταινίας. Με ενδιέφερε ποια ήταν η Θέλμα, πώς έκανε όσα έκανε και πώς καλλιεργούσε τις σχέσεις της, με τον εγγονό της (Fred Hechinger) και με τον Μπεν (Roundtree).

● Πότε και πώς αποφασίσατε να ακολουθήσετε σταδιοδρομία στην υποκριτική;

Τη στιγμή που γεννήθηκα... Αληθινά δεν θυμάμαι τίποτα άλλο από το να λέω στον εαυτό μου «είσαι ηθοποιός». Δεν ξέρω γιατί. Τίποτα δεν το προμήνυε στην ανατροφή μου. Αλλά πάντα το ήξερα πως ήμουν ηθοποιός. Δεν σκεφτόμουν ότι «θα γίνω», αλλά ότι «είμαι ηθοποιός».